Ontwaking. Nieuwe reeks. Jaargang 6

Maandschrift voor sociologie, kunst en wetenschap

[p. 37]

Boeken en Tijdschriften

Men moet het Domela ten goede houden, dat hij het eenige tamelijk-uitgebreide werk door Reclus gewijd aan de uiteenzetting der anarchistische gedachten⁽¹⁾, in 't bereik bracht van 't groot publiek in Nederland. Niet omdat het werk - dat slechts de uitwerking is van een voordracht voor 25 jaren uitgesproken - nieuwe gedachten bijbrengt of iets bezonder-oorspronkelijks aanbiedt: in een zeer eenvoudige taal en zonder eenige uitstalling van belezenheid (wat des te opmerkelijker is, daar ook een groot deel der socialistische en anarchistischeschrijvers de pretentie hebben de vraagstukken ‘wetenschappelijk’ te stellen, pretentie die, over 't algemeen, toeneemt in verhouding tot hun onwetendheid) verklaart het dingen die klaarblijkend zijn voor eenieder wie eerlijk en verstandig heeft nagedacht over hetgeen rondom hem gebeurt. Als men zekere bladzijden leest, b.v. degenen die gewijd zijn aan 't uiteenzetten van de beteekenis der opvattingen van evolutie en revolutie, aan 't uitleggen van de ware rol van 't leger, aan 't toonen dat de miserie niet voortspruit, in onze huidige samenleving, uit 't gebrek aan hulpmiddelen, maar uit de hindernissen die gesteld worden door het kapitalistisch stelsel aan de verdeeling der rijkdommen tusschen wie ze behoeven zou - dan vraagt men zich af, hoe het mogelijk is, dat dingen die zoo klaarblijkend, zoo ontegensprekelijk wáár zijn, nog niet doordrongen tot het bewustzijn van allen en geen volledige verandering der instellingen bewerkten. Om dit te begrijpen moet men zich er van doordringen dat, ten slotte, 99 ten honderd van de menschheid leven zonder zich eenigszins rekening te geven van de werking der maatschappelijke machine en dat zij op geen oogenblik de mogelijkheid inzien van levensvoorwaarden die geheel zouden verschillen van de-

(1) Elisée Reclus: Rvolutie, Revolutie en het Anarchistisch Ideaal, vrij bewerkt door F. Domela Nieuwenhuis. - Prijs f. 1.- Uitgegeven door Sligting en Rob te Amsterdam.

[p. 38]

genen die zij gewoon zijn te onderstaan. 't Is deze logge massa die de evolutie vertraagt, en die ze ook precipiteert op 't oogenblik dat zij wordt voortgesleept door de krachdadige en standvastige inspanning van een bewuste minderheid.

De meerderheid komt door alle regimen zonder er een te begrijpen, en denkt immer dat hetgeen ze op 't oogenblik ondergaat het eenig-mogelijke is. Heel de actie der propagandisten moet dus strekken om de bewuste minderheid te versterken, om de sluimerende geesten wakker te schudden, om de werkzaamheid te onderhouden van hen die ontwaakten. En 't is daarom dat men niet hoeft te vreezen dezelfde gedachten te herhalen in honderd verschillende vormen: de eenen zullen ze in een vorm vatten, de anderen in een andere; bij dezen zal men ze doen indringen door 't gevoel, bij genen door de rede. En de goedheid, de groothartigheid, die stralen uit iedere bladzij van Reclus, gepaard aan zijn uitgebreide kennis, zijn stellig ongemeen geschikt om de zielen te schokken die voor spontane bewegingen vatbaar zijn, om de harten te roeren terwijl zij grondstof voor een overtuiging leveren aan den geest. Zoo zullen zij een aanmoediging brengen aan hen die strijden voor dezelfde zaak en die geen grooter genoegen kennen dan het hooren van een kameraad die luid en fier zijn overtuiging verkondt en met warmte en vreugde spreekt over gewezen en komenden strijd.

Het boek, voorafgegaan door de studie van Domela en het mooie portret van Reclus dat de lezers van ‘Ontwaking’ reeds kennen, is zeer wel uitgegeven, veel beter dan in 't Fransch en aan lageren prijs. Uitgevers en vertaler hebben zich evengoed van hun taak gekweten en zij zullen grootelijks bijdragen tot de verbreiding van een werk dat we graag in ieders handen wilden zien.

Jacques Mesnil.