Ontwaking. Nieuwe reeks. Jaargang 5

Maandschrift voor sociologie, kunst en wetenschap

[p. 193]

Onze Krankzinnigen.
II

Het medegedeelde trekje is lang niet een van de ergste, o neen, volstrekt niet. Er zouden - ware het er mij om te doen om diep schokkende staaltjes mede te deelen - vrij wat sensationeeler gebeurtenissen te boeken zijn.

Maar dan moesten wij ons op zulk een uitgestrekt terrein begeven, dat wij wel niet aan het einde van onzen tocht zouden komen. Eene andere zaak echter, welke voortdurend mijne aandacht tot zich getrokken heeft, verdient wel dat wij er even bij stilstaan.

In de verslagen over de Gestichten van Krankzinnigen - hetzij die van christelijke-, dan wel van neutrale directiën uitgaan - wordt steeds de meest mogelijke zorg daaraan gewijd dat de lezers onder den indruk geraken als of zij, die in die gebouwen vertoeven, het er niet alleen zeer goed hebben maar er ook volkomen tevreden zijn. Het eerste is natuurlijk eene quaestie van appréciatie. 't Zal niet zelden voorkomen dat A iets voortreffelijk vindt wat door B afschuwelijk wordt geacht. Maar als men nu in het oog gelieft te houden dat de samenstelling of redaktie van die verslagen uitgaat van hen, die er belang bij hebben om alles ‘bij het oude’ te laten, omdat, wanneer de ware staat van zaken bekend wordt, zij zelven daardoor gecompromitteerd zouden zijn, dan zal het wel niemand,

[p. 194]

die onpartijdig is, in de gedachten komen om de verklaringen dat ‘zij, die in die gebouwen vertoeven het er... zeer goed hebben’ voor goede munt aan te nemen. Wat nu die andere verzekering betreft, dat ze ‘ook volkomen tevreden zijn’ deze is, voor zoover het den meesten aangaat, niets dan een afschuwelijke humbug, in aanmerking genomen hoevelen er zich diep ongelukkig gevoelen.

Men oordeele. Ging nu deze verzekering van de patiënten zelven uit, dan nog zou ik er geen geloof aan hechten om de doodeenvoudige reden, dat ze wordt afgelegd door menschen, die onder den druk staan van het geweld waaronder ze verkeeren, m.a.w. door lieden die zeer bevangen zijn. Ik was nauwkeurig ingelicht dat de commissie van toezicht van Meerenberg, jaren geleden, in gezelschap van den toemaligen Directeur-Geneesheer J. Van Deventerzn, op eene wandeling door het gebouw, zich even had opgehouden in de eetzaal der broeders, van welker tafels het bekend was dat ze zich onderscheidden door min eetbaar voedsel, vooral wat de qualiteit van het vleesch betrof.

Een der heeren richtte aan de broeders, in het algemeen de vraag ‘hoe het eten smaakte?’ Hoewel ik dagelijks getuige was van hun gemor, dat ze er slechter aan toe waren dan de zusters, aan wie een middagmaal werd verstrekt in overeenstemming met dat van de patiënten der 3^de klasse, en het mij meer dan eens is voorgekomen dat ze me een stuk vleesch toonden, waarvan de aanblik mij deed rillen, zoo onappetijtelijk, ja huivrigwekkend zag het er uit, luidde het eenparig antwoord: ‘O, heel lekker, meneeren!’ De vraag was onmenschkundig, omdat men het antwoord wel van te

[p. 195]

voren had kunnen raden. Die broeders begrepen drommels goed dat elke klacht hunnerzijds een aanklacht zou zijn tegen de Directie, waaronder zij stonden. En deze aanklacht zou zeker onder één of ander voorwendsel als ongegrond van de hand gewezen zijn niet alleen, maar zou hun bovendien aan groote onaangenaamheden blootgesteld hebben. Zij begrepen, met het ingeschapen gevoel, dat ook bij de meeste krankzinnigen nog niet is uitgedoofd, dat ze wijzer handelden om, bonne mine te maken à mauvais jeu, met de wolven in het bosch te huilen. En dit geschiedde dan ook niet alleen in figuurlijken zin in de zaal, maar een half uur later in de bosschaadjes van het landgoed Meerenberg. Twee der broeders, die met mij wederom in gesprek gewikkeld waren over den slechten kost, zeiden tot mij: ‘Ja meneer, maar hoe karakterloos waren we daareven. Verbeeld u, de heeren van de Commissie van Toezicht waren bij ons op de eetzaal en toen hebben we hun, toen ze vroegen hoe het eten ons smaakte, maar ten antwoord gegeven ‘o heel lekker, meneeren’. De heeren met het toezicht belast, gaven, dunkt mij, toen geen blijken van groote schranderheid en van doorzicht. Want ze zouden het voor zich zelven zeker niet goed genoeg geacht hebben en van hun doorzicht zullen de broeders ook wel het hunne gedacht hebben.

Maar de Commissie van Toezicht, die alweder het bewijs leverde, het laisser-faire laisser-aller op eene min aanbevelenswaardige wijze in toepassing te brengen, kon nu met volle recht huiswaarts keeren met het geruststellend bewustzijn: ‘nu, die broeders vinden het eten heel lekker!’ En kwam er dan ook al eens van een ontevredene, die weggejaagd werd en op het punt stond

[p. 196]

zijn biezen te pakken, een klacht in bij onzen Geneesheer-Directeur, dan kon deze hem, met een schijntje van recht - en dat was al heel voldoende in zoo'n gedemoraliseerde omgeving - voor de voeten werpen: ‘ja, jou bevalt ook niets. 't Is maar goed dat je heengaat. De fatsoenlijke broeders hebben laatst het eten nog hoog geprezen en zeer gewaardeerd!’ En daarmêe was dat incident al weer gesloten.

Nu kan men - om tot de krankzinnigen terug te keeren - geen klassificatie menschen zich denken, die, wat eten en drinken betreft, zoo gemakkelijk zijn te voldoen, als juist zij. Meer dan een oppasser zei dan ook waarlijk niet geheel ten onrechte: ‘Je mag ze voorzetten wat je wil, ze vr...... dan ook maar raak. Met alles nemen ze genoegen’. We zullen nu maar niet in bespiegelingen treden naar de verklaring van deze tevredenheid met werkelijk alles te wenschen overlatend eten, maar wel er even op wijzen dat de enkele klagers steeds worden afgescheept met de alles afdoende opmerking: ‘Ja, u bent ook de eenige die klaagt. Alle andere heeren (hier wordt den armen stumperts plotseling eene titulatuur toebedeeld, welke hun in de muren van het gesticht anders zeer zelden in de ooren klinkt) vinden het eten lekker, niet waar?’ En dan weet de Geneesheer-Directeur, die zijn Pappenheimers kent, door een handigen kwinkslag een der Heeren (s.v.v.), die een Joris goedbloed in optima forma en een stakkert van de bovenste plank is, handig te lijmen, die dan als woordvoerder voor de geheele klasse optredende den Geneesheer-Directeur schitterend in het gelijk stelt door eene schijnvertooning te maken, welke hier voor werkelijkheid doorgaat en daaraan den uitroep paart ‘o zoo lekker, 't

[p. 197]

was overheerlijk gister en eergister en altijd.’ Had men hem nu gevraagd wat hij gister en eergister ten eten had gehad, de stumper zou het evenmin geweten hebben als een gevangene er op de hoogte van is of het eerste dan wel laatste kwartier is.

En het eendrachtig stilzwijgen der anderen, die aan die algeheele comedievertooning niet de minste aandacht verleenen, omdat ze ‘buiten hen omgaat’ komt nu den Geneesheer-Directeur uitnemend te stade waar hij de scene met den triomphantelijken uitroep besluit: ‘Ziet u we[l], al die Heeren stemmen er mêe in dat het eten kostel[ijk] is. Alleen u niet, U moet zorgen meer sociaal-maatschappelijk te worden, anders kunt u hier nooit vandaan komen.’ Niet zelden woonde ik het schouwspel bij dat het twaalfuurtje zou worden gebruikt. Men had dan boter op zijn boterhammetjes, die U het hart in het lijf deed omkeeren en vleesch van de minste qualiteit. Plotseling verschijnt eene Mevrouw die de functie van Adj. Directrice waarnam en maar al te veel bewijzen gaf van de voetstappen van haren heer gemaal waardig te kunnen drukken, op de planken. Zij begeeft zich naar de zaal waar het eten genuttigd wordt, en alsof het toegediende voedsel nog zoo uitmuntend was, klinken de woorden uit haren mond: ‘Smakelijke lunch, heeren, smakelijke lunch!’ Als deze dame zulk eten werkelijk een smakelijken lunch durft noemen, dan zou ik gaarne wenschen te weten wat HEd. wel onder een onsmakelijke lunch verstaat? Maar men moet maar durven. En op een gesticht voor krankzinnigen is het spreekwoord van toepassing: ‘De brutalen hebben de halve wereld’.

(wordt voortgezet)

Mr J.W. Spin.