Ontwaking. Nieuwe reeks. Jaargang 2

Maandschrift voor sociologie, kunst en wetenschap

[p. 164]

De raté

Het talent heeft zijn woekerinsekt. Dit vermenigvuldigt zich rond het genie en doet zijn best om zich zijn glans toe te eigenen, of ten minste, om te schitteren in zijn stralenkrans. De raté ontluikt en groeit op in al de intellectueele middens. De groepeeringen van schilders, beeldhouwers, muziekanten en dichters tellen er een groot aantal van in hun schoot. In den beginne is de raté niet gevaarlijk, omdat hij zichzelf nog niet kent. Om de waarheid te zeggen, de raté kent zichzelf nooit, want hij zal nooit erkennen dat hij een raté is, alhoewel hij zeer goed weet waarom hij tot dit slag van wezens behoort. De zielkunde van den raté is eenvoudig en immer dezelfde. Bitter jong, leerling van de hoogere leergangen der academie of van het conservatorium, student aan de hoogeschool of bekroonde van een collegie, mengt hij zich tusschen de mannen van zijn geslacht, welken de zucht van glorie of eenvoudiglijk een onweerstaanbare en geheimzinnige kracht zich op de baan der kunst wagen doet. Hij neemt deel aan tentoonstellingen, werkt mede aan niet leefbare tijdschriften, doet zijn muziekale proeven uitvoeren of voert die zelf uit.

Het is de gewone gang van al de knnstenaarssamenkomsten. Zij volgen elkander op en zijn altijd dezelfde voor elk nieuw gedacht. Al deze jonge lieden, die het lot of de begeerte van den strijd bijeenbrachten,

[p. 165]

vertrekken tegelijk voor de verovering van het ideaal. Naarmate de weg zich vervoordert, wordt hij eenzaam. De achterblijvers vertragen den stap; anderen, te zwak, zonder kracht of moed, die geen weerstand kunnen bieden, trachten verder te komen. Maar zij vallen op hun beurt, zich belovend later zich opnieuw op weg te begeven. Sommigen kennen de vermoeienis niet en komen elken dag, met kloeken en regelmatigen stap, dichter en dichter bij het weidsche land van geluk waar de zon schittert en hen bij hun komst zal voorlichten met al haar aanlokkenden en koesterenden lichtglans. Zoo is het leven van de kunstenaars. Met honderd gaan zij scheep en slechts met vijf zetten zij den voet aan wal van het beloofde land. Nochthans zijn zij, die u niet vergezellen, niet omgekomen. Uw geluk wekt hun afgunst op. Ten prijze van groote inspanning gelukken zij er in het beloofde land te bereiken, dat gij veroverd hebt en trachten u te overtuigen, dat zij er de meesters van zijn.

Zich steunend op de banden van den in 't gemeen gevoerden strijd, zoekt de raté uw gezelschap op en stelt hij zijn talenten gelijk met de uwe. Hij overdrijft de vertrouwelijkheid die u verbond, in den tijd van de schetterende Theoriën en de overdreven geloofsbelijdenissen, die het onderwerp uitmaakten van uw jongelingsbijeenkomsten. Zijn rol zal nu bestaan in u in alles af te breken. Schrijf een schoon boek, schilder een verrukkelijk doek, schep een symphonie, beitel een beeld, het zal hem niet in vervoering brengen en hij zal immer vergelijkingen vinden, die, in zijn geest, voor doel hebben te bewijzen, dat gij op reeds gehoorde of geziene dingen teert. Dit personage heeft u weleer zóo intiem gekend,

[p. 166]

gij hebt met hem vele glazen geledigd, zonder twijfel hebt gij u samen bedronken, gij hebt dezelfde onbeduidende avonturen beleefd, zoodat het volgens hem niet mogelijk is, dat gij voortaan van elkander verschilt. En hoe komt het, dat uw naam allerwege bekend is, terwijl hij, die uw ouderdom heeft en meent uw hoedanigheden en uw bekwaamheden te bezitten, door zijn middelmatigheid in den vergeethoek teruggedrongen wordt?

De raté is een luiaard. Nochthans neemt hij den schijn aan van iemand die het heel druk heeft. Hij stelt zich voor vele dingen ten uitvoer te brengen en in den loop van een gesprek, gebeurt het hem te wijzen op de zonderlinge overeenkomst van opvatting die er bestaat tusschen een onlangs verschenen werk, waarvan men de schoonheid bestatigt, en zeker werk van hem, dat hij enkel in zijn groote trekken heeft ontworpen. Op al de bedenkingen over zijn zoogezegd vrijwillige onvruchtbaarheid, antwoordt hij, dat het niet goed is zich te haasten en dat men eerst het leven moet meeleven, dit is, de ondervinding opdoen van jarenlang gadeslaan en onderzoek. Het is beter, bevestigt hij, zich aan het werk te zetten wanneer men zijn ideaal geheel in zich draagt, ineens af meester te zijn van een volmaakte schepping, dan gedurende langen tijd de wederspannige Muzen na te loopen, die zich ten laatste uit medelijden overgeven.

In de oogen van den raté is niets volmaakt schoon, geeft niets den indruk van het ware genie, is geen werk duurbaar. Men zou zeggen, dat uit zijn werk eindelijk het onsterfelijk meesterstuk zal oprijzen, dat heel de wereld bewonderen zal. Maar daar de raté zich nooit aan het werk gelieft te zetten, zoo zal de kunst

[p. 167]

tevergeefs wachten op hem die haar tot haar hoogste uitdrukking zal voeren. De raté slingert iemand alras scheldnamen naar het hoofd. Zij die niet denken zooals hij, zijn onnoozelaars en het woord domkop komt hem zoo dikwijls over de lippen als men maar wil. Dit alles geschiedt toch niet uit onbedachtzaamheid. Men zou mogen zeggen, dat het met overleg gebeurt. Door gedurig iedereen te kleineeren, en vooral hen wier talent zijn nijd opwekt en zijn lage eerzucht in het donker stelt, meent hij eenig belang te verkrijgen en de achting te verwerven van het groot getal menschen, die den kunstenaar niet van den snoever onderscheiden en zijn gezwets voor klinkende munt aannemen. Dit legt uit hoe het komt, dat de raté in meer dan een kringetje den toon aangeeft en er voor een groot man doorgaat. En opdat hij bij de enkele menschen van waarde een beetje geloof zou vinden, schijnt hij een der kunsten te beoefenen, waarover hij als onbetwiste meester wenscht te heerschen. Hij doet wat aan letterkunde, hij schrijft wel een stukje muziek, hij schildert u zoo een doekje, hij maakt wel eens een brok beeldhouwwerk, maar hij brengt oh, zoo weinig voort!

Van tijd tot tijd leest men zijn naam in de dagbladen en men brengt zelfs hulde aan dezen rechtzinnigen jongen, die het waagt zich geestesbeslommeringen op den hals te halen, in dezen tijd van algemeene onverschilligheid voor 's menschen verheven gedachten. En men vergeeft het hem, dat hij driftig is, dat hij niet houdt van zijn beroemde of slechts algemeen gekende tijdgenooten, men verontschuldigt zijn al te hoogdravende manier van spreken en zijn lust tot schimpen.

[p. 168]

Men bedenkt dat hij geen geluk heeft gehad in het leven, dat zijn gemoed verbitterd is. Het is hem bijna een eerherstelling, waaraan zij, die den raté moesten ontmaskeren, de kunstenaars, medewerken. Hun goedhartigheid schenkt levenskracht aan hun woekerinsekt, dat zich aan hen vasthecht en ten hunnen koste tiert.

Daar de raté een huichelaar is, zal hij zich overal wel doen onthalen. Eenmaal het vertrouwen genietend van hen, in wier oogen hij den grooten kunstenaar wil benadeelen, waarvan hij de populariteit meer dan het talent benijdt, - want voor hem bepaalt alles zich bij aanzien en eerbewijzen - begint hij zijn venijn uit te braken. Maar gelukkiglijk is dit niet doodelijk. Het onheil dat hij sticht is herstelbaar. Dit wil nochthans niet zeggen, dat de raté onschadelijk is. Tot het uiterste gedreven, zal hij in een aanval van gemeenen nijd, niet terugdeinzen voor kwaadsprekendheid, voor dubbelzinnige en vage oordeelvellingen, om iemand in zijn goeden naam te schaden, omdat hij den moed had een werk te scheppen en die hem dikwijls den raad gaf van zijn bekrompen drijfveeren af te zien en te trachten op zijn beurt iets schoons en grootsch voort te brengen. Maar de raté houdt niet van goeden raad en bijzonderlijk als hij komt van hen met wie hij eens op vriendschappelijken voet omging. Het is een gevaarlijk beest, dat betreurt geene slagtanden te hebben om al de mannen van talent te verslinden en wier vele kundigheden hem zouden voeden.

Het hooghartige middel om van den raté bevrijd te blijven is wel met geen middelmatigen meer te verkeeren, ofwel zich op zijn eentje te houden en in stilte

[p. 169]

te werken. Of ook nog met slechts in betrekking te komen met de menschen van zijn geslacht, waartoe men gedreven wordt door gevoelens van zuivere genegenheid, - gevoelens, die men vast voor wederkeerig meent te kunnen houden.

Sander Pierron.