Ons Erfdeel. Jaargang 52

[p. 190]

Taal & Cultuur

Tien jaar Cultuur- en Jeugdbeleid in Vlaanderen

Op initiatief van de Vlaamse overheid zag in maart 2009 het boek 10 jaar cultuur- en jeugdbeleid in Vlaanderen het licht, een rijk uitgevoerd boek, met cijfers, overzichten van beleidsmaatregelen, columns, interviews en bespiegelingen. De 200 pagina's die het boek telt zijn gecentreerd rondom de beginselverklaringen van de toenmalige Vlaamse minister van Cultuur- en Jeugdbeleid Bert Anciaux. Hij trad aan in 1999 en presenteert dit boek niet zozeer als een evaluatie (‘die moet nog komen’) maar als een staalkaart van de resultaten van tien jaar cultuurbeleid, waarvan acht onder zijn politieke leiding (1999-2002 en 2004-2009) en twee onder de leiding van zijn toenmalige partijgenoot bij Spirit Paul Van Grembergen (2002-2004). Acht jaar lang dezelfde minister op cultuur: is dat een zegen of een vloek? In Nederland zat de christendemocraat Elco Brinkman ooit bijna acht jaar (1982-1989) op de ministerstoel. Dat wordt nog steeds gezien als een verhoudingsgewijs vruchtbare periode in de ontwikkeling van het Nederlandse cultuurbeleid. Ter vergelijking: terwijl Anciaux zijn jaren als minister volmaakte had Nederland vijf bewindslieden van vier verschillende partijpolitieke stromingen. Al die bewindslieden stortten hun ambities uit op het cultuurbeleid, maar waren alweer verdwenen voordat kon worden vastgesteld wat er werkelijk van die ambities overbleef. Wat Anciaux' boek wel afdoende duidelijk maakt, is dat de thema's van cultuurbeleid in beide landen grotendeels overlappen. Maar de uitvoering van het beleid verloopt langs zeer verschillend trajecten, in Nederland via verzelfstandigde stichtingen: fondsen en instituten; in Vlaanderen op basis van directe, wettelijk geregelde, ministeriële aansturing, ook van de lagere overheden.

Het boek 10 jaar cultuur- en jeugdbeleid in Vlaanderen getuigt van Anciaux' grote betrokkenheid bij cultuur. Het engagement is op een onverbloemde manier neergeschreven, met tegelijk voldoende relativering ten opzichte van wat dat heeft opgeleverd. Anciaux meet uiteraard zijn wapenfeiten breed uit, culminerend in een budget dat tijdens zijn ministerschap ruim is verdubbeld. De behoefte dit wapenfeit as such flink te benadrukken bevestigt dat Anciaux in de eerste plaats een politiek bestuurder is. Maar dan wel een van het (goede) soort, die als leidinggevende aanwezig is op de werkvloer. In constructieve zin noodt hij tot dialoog tussen de betrokkenen partijen: de overheid, de professionele spelers en het maatschappelijke middenveld. Die dialoog is geen vormelijk ritueel, maar een blijk van gezamenlijke inzet, als we bijvoorbeeld

[p. 191]

de actrice Marijke Pinoy mogen geloven. Zij schetst een beeld van een door allen gevoelde opdracht iets van het culturele leven te maken, waarbij ook de verantwoordelijke ambtenaren zich kwetsbaar durven op te stellen.

Het Vlaamse cultuurbeleid is verankerd in een brede maatschappelijke basis. Daar figureren het rondtrekkende circus, de handgedraaide kermisorgels, de door de straten marcherende brass bands en de amateurkunst binnenshuis. Er ligt veel nadruk op het bewaren van religieus erfgoed, ook het immateriële, zoals het carnaval van Aalst en de Heilig Bloedprocessie in Brugge. Het meeste van die zo gekoesterde volkscultuur is culture locale Het is ingebed in het verenigingsleven dat zijn historische wortels heeft in de zuilensamenleving met haar kleinschalige zorgstructuren. In Nederland zijn de oude verenigingen als onderdeel van het verstatelijkingproces grotendeels getransformeerd naar stichtingen die uit oogpunt van algemeen belang (dus geen groepsbelang, het bestaansrecht van verenigingen) subsidies ontvangen In Vlaanderen - Anciaux benadrukt dat nog eens met zoveel woorden - is de bloei van verenigingsleven met contribuerende leden nog immer een voorwaarde voor een levende democratie en voor actieve cultuurparticipatie. Hij spreekt van een krachtig middenveld met amateurs en vrijwilligers. Het is een

Kunstatelier voor kinderen, Foto An Nelissen

middenveld van verenigingen zonder winstoogmerk (vzw's) dat alleen kan voortleven in een samenspel met de overheden, net als de Nederlandse stichtingen overigens. In het verenigingsleven ligt ook de toegangspoort naar het Vlaamse minderhedenbeleid. In het boek figureert Genk als een van de vele steden waar de verenigingsbelangen van etnische groepen via een culturele raad worden gerepresenteerd.

Richtinggevend voor Anciaux' politiek-bestuurlijke denken is de verbinding tussen cultuurbeleid en jeugdbeleid. In het boek wordt, als voorbeeld, het ‘fuifklimaat’ uitgelicht. Er is een fuifbeleid dat zich richt op de instandhouding van de fuifinfrastructuur, gericht op leeftijdscategorie dertien tot vijfentwintig jaar. Het beleid draagt bij aan het voortbestaan van een ‘gemoedelijke sfeer van plezier met vrienden, met hun favoriete muziek’. De fuifcultuur maakt weer deel uit van de jeugdcultuur, geadviseerd door de Vlaamse Jeugdraad en gecoördineerd door het Steunpunt Jeugd. De benodigde kennis om beleid te kunnen voeren wordt verzorgd door het Vlaams Informatiepunt Jeugd dat gekoppeld is aan een interuniversitair kennisplatform, en dat de vinger aan de pols houdt met behulp van de Jeugdmonitor.

De steunpunten zijn tegelijk scharnierpunten tussen basis en top. Anciaux spreekt van ‘bovenstructuren’, die voorzien dat het lokale

[p. 192]

wordt verbonden met de Vlaamse deelstaat. Dat lukt niet altijd: er blijven klachten met betrekking tot overaccentuering van het lokale, geografische versplintering en de onmogelijkheid over afstanden samen te werken. In de loop van de laatste tien jaar is cultureel Vlaanderen als eenheid echter wel steeds zichtbaarder geworden. Dat heeft vooral te maken met de ook in Vlaanderen groeiende interesse voor het eigen erfgoed. Daaraan worden nu substantiële bedragen gespendeerd via het zogenaamde Topstukkendecreet. Tegelijk zijn dankzij een ingrijpend ‘ontschottingproces’ veel artistieke krachten nu op deelstaatniveau gebundeld. Aldus voegt Vlaanderen zich in bij de internationale trend dat natiestaten hun cultuurgoed en -geschiedenis oppoetsen om in een integrerende EU, in de global society, zichtbaar te blijven. Maar Vlaanderen lijkt zich afnemend met België te vereenzelvigen: terwijl de deelregering zich enerzijds moeite geeft de culturele diversiteit binnen eigen grenzen te vieren concludeert het met betrekking tot zijn Franstalige landgenoten dat ‘culturen nog al te vaak naast elkaar blijven leven en het moeizaam tot echte ontmoetingen komt’.

10 jaar cultuur- en jeugdbeleid in Vlaanderen geeft een compleet en toegankelijk overzicht van het Vlaamse jeugd- en cultuurbeleid. De bereikte resultaten worden met gepaste trots getoond, de tekortkomingen worden niet onder tafel gewerkt en de twijfels over wat verder moet gebeuren krijgen de ruimte. Twijfels manifesteren zich vooral op staatkundig gebied: de onmogelijkheid om tot een vergelijk te komen met de federale regering en haar ‘irrelevante wetgeving die ook nog eens kreupel tot stand komt’. Twijfels ook over de mogelijkheid om een culturele gemeenschap te vormen met de Franstaligen. Sterk toont zich het Vlaamse beleid waar het kans ziet om de maatschappelijke krachten zodanig te mobiliseren dat daarmee een cultuurbeleid letterlijk van de grond af wordt opgebouwd. Het verenigingsleven zullen veel Europeanen wellicht zien als een anachronistisch overblijfsel van de verzuiling. Maar misschien is het ontzuilde verenigingsleven wel de sleutel om de cultuur de sociale duurzaamheid te geven die zij nu vaak ontbeert.

cas smithuijsen 10 jaar cultuur- en jeugdbeleid in Vlaanderen, Acco, Leuven/Den Haag, 2009, 208 p. Gepubliceerd op initiatief van de Vlaamse overheid.

Het docentschap Nederlands aan de University of California, Berkeley

De University of California in Berkeley bestaat al sinds 1868 en is de oudste van de tien University of California-campussen. De universiteit speelde een belangrijke rol bij de ontwikkeling van de atoombom, maar werd pas echt beroemd in de jaren zestig, toen de Free Speech Movement van Berkeley een symbool van het protest tegen de oorlog in Vietnam maakte. Bezoekers worden graag naar het Free Speech Café gebracht, waar hun wordt verteld dat deze staatsuniversiteit meer studiebeurzen geeft aan kinderen uit arme gezinnen dan de hele Ivy-League van privé-universiteiten samen. Berkeley profileert zich ook door zijn multiculturalisme: in meer dan 75% van de gevallen is ten minste één van de ouders van studenten buiten de VS geboren en slechts 30% van hen is blank.

In 1966 werd in Berkeley een studierichting Nederlands opgericht, die, zoals gebruikelijk in de VS, deel uitmaakte van de vakgroep Duits. Plannen om die richting tot een echte leerstoel uit te bouwen, leidden tot een debat in de Nederlandse Tweede Kamer over de vraag of zo'n dure investering wel de moeite waard was. De stem van Hendrik - ‘boer’ - Koekoek was uiteindelijk beslissend voor de oprichting van de Princess - tegenwoordig Queen - Beatrix Chair in 1971. De eerste hoogleraar Nederlands in Berkeley was Johan Snapper. In 2005 werd hij opgevolgd door Ernst van Alphen en sinds 2007 is ondergetekende directeur van de leerstoel.

Vlaanderen wilde niet achterblijven en stichtte in 1982 de Pieter Paul Rubens Chair in Berkeley. Terwijl de Beatrix Chair een vaste betrekking aan een neerlandicus biedt, is de Rubens Chair roterend. Elk jaar komt een professor van een Vlaamse universiteit voor een semester naar Berkeley en versterkt er het lesprogramma met een cursus over Vlaamse geschiedenis en/of cultuur. Zo doceerde Walter Prevenier er over de Bourgondische Nederlanden, legde Geert Buelens in Berkeley de basis van zijn

[p. 193]

onderzoek naar de Eerste Wereldoorlog in de Nederlandse en Europese literatuur en gaf Eric Vanhaute er een cursus over de geschiedenis van de honger in Vlaanderen en in de wereld. In de herfst van 2009 doceert historicus Jeffrey Tyssens in Berkeley een cursus over de culturele en politieke geschiedenis van Brussel.

Met een collectie van meer dan honderdvijftigduizend boeken beschikt Berkeley over de grootste Nederlandse bibliotheek in de Verenigde Staten. Bijzonder waardevolle collecties bevinden zich in de Bancroft Library; dit is onder meer het geval met een unieke verzameling Nederlandse verzetsliteratuur uit de Tweede Wereldoorlog en de Engel Sluitercollectie: een verzameling documenten over het Nederlandse koloniale verleden.

Berkeley is het enige docentschap Nederlands in de VS waar een ‘Dutch Major’ wordt aangeboden, wat betekent dat Nederlands er als hoofdvak kan worden gevolgd. Het beschikt tegenwoordig met mezelf over een hoogleraar Nederlandse Literatuur en Cultuur, met Thomas F. Shannon over een hoogleraar Nederlandse Linguistiek en met Inez Hollander over een lector Nederlandse taalverwerving. Bovendien wordt nauw samengewerkt met collega's in andere vakgroepen, zoals kunsthistorica Elizabeth Honig, geschiedkundige Jan de Vries of Sylvia Tiwon in de vakgroep Zuid-Oost-Aziatische Studies. Een uitwisselingsproject met de Universiteit Utrecht maakt het mogelijk dat doctoraalstudenten neerlandistiek in Berkeley onderwijservaring opdoen en hiermee het lessenaanbod vergroten.

Het lesprogramma weerspiegelt dit interdisciplinaire karakter: naast de traditionele opleiding van neerlandici, wordt geprobeerd om via cursussen in het Engels zoveel mogelijk studenten op de Berkeleycampus met Nederlands in contact te brengen. Daarom worden vakken ook vaak in samenwerking met een andere vakgroep aangeboden. Voor een cursus als ‘The Dutch-speaking Caribbean’ kunnen zich bijvoorbeeld ook studenten in de vakgroepen Latijns-Amerikaanse en Afro-Amerikaanse Studies inschrijven. Gastdocent Jan Donkers overtrof in 2008 zelfs de stoutste verwachtingen toen zich niet minder dan vijftig studenten in de vakgroepen Sociologie en Geschiedenis inschreven voor zijn cursus Amsterdam in the Sixties Berkeley organiseert ook elke zomer een studiereis van zes weken naar de Lage Landen: de Amsterdam-Brussels Connection. Dit alles heeft ertoe geleid dat het aantal studenten Nederlands er de laatste jaren sterk is gegroeid. In het academiejaar 2007-'08 volgden in het totaal 132 studenten een cursus in het docentschap Nederlands, in 2008-'09 waren dat er 187.

Het docentschap heeft in de loop der jaren ook een sterke academische traditie opgebouwd. Zo wordt elke twee jaar een internationaal congres neerlandistiek georganiseerd, loopt er een onderzoeksproject over Nederlandse literatuur tijdens de Tweede Wereldoorlog, wordt er gewerkt aan een cursus Nederlands als bronnentaal en is er een onderzoek gestart naar de integratiegeschiedenis van de grote groep Indische Nederlanders in Californie. Ook studenten worden bij onderzoeksactiviteiten betrokken, zoals bij de ontwikkeling van de website The Multicultural Netherlands die op Google onder deze zoekwoorden op nummer één staat.

In samenwerking met de Nederlandse Taalunie, het Nederlands Literair Productie- en Vertalingenfonds (NLPVF), het Vlaams Fonds voor de Letteren en de Netherlands America University League draagt het Docentschap Nederlands ook bij tot de promotie van Nederlandse literatuur in de Verenigde Staten. Onder andere Harry Mulisch, Gerrit Kouwenaar en Paul Verhaeghen waren te gast in Berkeley. In april 2010 komt Kader Abdolah.

Koningin Beatrix mag dus best tevreden zijn over haar leerstoel in Californië. Berkeley is trouwens opvallend populair bij het Nederlandse Koninklijke Huis: zowel Prinses Laurentien als Prins Johan-Friso waren er student. Beslist is toen ook hun de bordjes met de letters ‘NL’ opgevallen, die zo prominent midden op de campus staan. Niet ter ere van Oranje, maar voor de ‘Nobel Laureates’. Alleen hun valt de eer te beurt van een gratis parkeerplaats. Al 62 keer behaalden Berkeley-docenten en (ex-)-studenten een Nobelprijs. Wie weet spreekt nummer 63 binnenkort ook Nederlands.

jeroen dewulf
Dutch Studies, University of California - Berkeley, 5319 Dwinelle Hall, Berkeley, CA 94270-3243, USA, http//dutch berkeley.edu