Boeken
Het dorp van Lieve Joris
Er zijn van die vaak geciteerde adviezen, afkomstig uit de mond of de pen van grote schrijvers, die auteurs van een volgende generatie de goede weg bedoelen te wijzen. Zo adviseerde Maxim Gorki de jonge Isaak Babel om ‘onder de mensen te gaan.’ En Stéphane Mallarmé hield zijn discipel Paul Valéry aan het begin van diens dichterlijke loopbaan voor om de eenzaamheid op te zoeken: ‘Quant à des conseils, seul en donne la solitude.’ En tijdens een avond over oorlogsverslaggeving hoorde ik de fameuze CNN-journalist Peter Arnett ooit tegenover zijn Nederlandse collega Raymond van den Boogaard prediken wat al die jaren zijn persoonlijke professionele credo was geweest. Dat luidde: ‘Save your ass and get the story back.’
Dat zijn allemaal goede, zij het onderling nogal strijdige adviezen. Toch heeft Lieve Joris zich in haar werk tot dusverre goeddeels aan deze drie aanbevelingen weten te houden. Ze is onder de mensen gegaan, in de Arabische wereld, in Congo, in Hongarije, in Egypte, in Syrië, in Mali. Ze is er telkens in geslaagd om veilig weer terug te keren, en ze had dan altijd een verhaal bij zich. Dat verhaal wist ze vervolgens in de geconcentreerde eenzaamheid van haar schrijfkamer op papier te krijgen, vanaf haar debuut in 1986, met De Golf, tot haar nieuwe boek Het uur van de rebellen. Maar wie haar productie van die twee decennia overziet, realiseert zich dat zij als schrijfster overduidelijk één bekend schrijversadvies aan haar laars heeft gelapt, en dat is misschien wel het beroemdste advies van alle. Het is van Leo Tolstoj die heeft gezegd: ‘Als je het over universele thema's wilt hebben, schrijf dan over je eigen dorp.’
Welnu, dat eigen dorp van Lieve Joris - het heet Neerpelt en is een zanderig plaatsje in Belgisch Limburg, doorsneden door het Kanaal Bocholt-Herentals en door het riviertje de Dommel - dat eigen dorp ontbreekt zo goed als geheel in het tiental boeken dat zij tot dusverre publiceerde. Je zou zelfs kunnen zeggen dat de schrijfster heel bewust en met grote vasthoudendheid het advies van Tolstoj heeft omgedraaid: ‘Als je het over universele thema's wilt hebben, schrijf dan over andermans dorp.’
Het motto van de gemeente Neerpelt, zoals op de officiële website van het stadje vermeld, luidt: ‘Gezellig, dynamisch, groen en jong.’ Dat is niet de omgeving die Lieve Joris de afgelopen twee decennia bij voorkeur heeft opgezocht als decor voor haar werk. Integendeel. ‘Gezellig’ was het niet in Damascus onder het oog van de geheime staatspolitie, ‘dynamisch’ is een understatement voor de jaren van de Afrikaanse oorlogen, in de Arabische Golfstaten vormen de oliedollars het voornaamste ‘groen’ en het Hongarije van de fluwelen revolutie viel allerminst ‘jong’ te noemen.
Waar Lieve Joris in een persoonlijke queeste naar op zoek is geweest, al die boeken en al die jaren lang, dat zijn de universele thema's, zoals ze zich in die uiteenlopende steden, streken en landen manifesteren. De toerist ziet die thema's over het hoofd, letterlijk, vanuit zijn vliegtuig naar een verderop gelegen vakantiebestemming. Zelfs de reiziger loopt kans ze te missen, omdat de werkelijkheid nu eenmaal altijd een oerwoud is, waarvan je immers alleen de voorkant te zien krijgt. Dus wat moet een schrijver? Het blijft tenslotte andermans dorp, waar je aanvankelijk de weg niet weet, de ongeschreven regels niet kent en waarvan je de geschiedenis niet in je lichaam hebt. Hoe kun je zowel persoonlijk als universeel schrijven over een wereld die de jouwe niet is?
Ik geloof dat het op dit punt is dat het meesterschap van Lieve Joris als schrijfster zich bewijst, en haar boek Het uur van de rebellen is daar een uitstekend voorbeeld van. Voorin dat nieuwe boek staat bij wijze van verantwoording de volgende zin afgedrukt: ‘Dit boek is gebaseerd op bestaande personages, situaties en plaatsen, zonder er ooit helemaal mee samen te vallen.’ Dat is een zinsnede die voorin een literaire roman ook niet zou misstaan, en die dan ook in vele romans te vinden is. Neem de volgende vermelding in The English Patient van Michael Ondaatje: ‘While some of the characters who appear in this book are based on historical