Ons Erfdeel. Jaargang 49

De Kift zwerft: ‘7’

Op hun nieuwe cd 7 keren de leden van De Kift, na een uitstapje naar de opera op hun vorige plaat Vier voor vier (2003; met teksten van Daniil Charms), terug naar het muziektheater-achtige geluid van hun vorige cd's. Er is weer plaats voor gitaarmuziek, voor een evenwicht tussen zang en instrumenten. Dat evenwicht is belangrijk, want bij De Kift staat de tekst even centraal als de muziek. Sinds hun tweede cd Krankenhaus (1993), de eerste met Ferry Heyne als zanger, ‘leent’ De Kift teksten uit de wereldliteratuur. De teksten op Krankenhaus spelen zich grotendeels af vlak na de Eerste en de Tweede Wereldoorlog en zijn ontleend aan o.a. Wolfgang Borchert en Jan Arends.

Elke cd van De Kift roept een specifieke sfeer op, gekoppeld aan een specifieke periode en een specifieke setting. Gaaphonger (1997) ontstaat vierhonderd jaar na de overwintering van Willem Barentsz op Nova Zembla in 1596 en memoreert de barre omstandigheden in expressieve melodieën, mede ondersteund door de inzet van een draailier. Op Vlaskoorts (1999) zoekt De Kift het dichter bij huis: de cd verhaalt over een plattelandsgezin waarvan de zoon (Teerwater) ooit door zijn moeder (Ella) te vondeling is gelegd om hem te beschermen tegen de wreedheden van zijn vader (Vlasboer). Naast nogmaals Arends, Borchert en Schwab, hebben nu ook Flannery O'Connor en de Russen Jerofenejev en Gogol fragmenten uit hun literaire werk ‘aangeleverd’ als tekst. In samenwerking met de cineasten André van der Hout en Karen Mulder werd Vlaskoorts verfilmd onder de naam De ijzeren hond. Ook later werkte de band nog samen met Van der Hout. In 2003 zorgde de band niet alleen voor de filmmuziek voor De arm van Jezus⁽¹⁾, maar namen de Kift-leden nagenoeg alle rollen op zich. In 2006 kwam Van der Houts jongste film uit, Het zwijgen. Daarvoor leverde De Kift de muziek, onder andere ‘Het moordlied’, dat centraal staat in de plot en dat Ferry Heyne samen zingt met de Friese Nynke Laverman, die ook een rolletje vertolkt.

In september 2001 bestaat De Kift 12,5 jaar. Bij die gelegenheid wordt de jubileum-cd Koper gepresenteerd, geen verzamel-cd, maar een bloemlezing van de verschillende stijlen die De Kift in die periode ten gehore geheven heeft. Op de cd horen we het verhaal van een bont gezelschap op een jubileumbal, dat een heuse ceremoniemeester aanduidt om het feest in goede banen te leiden. Dat leidt tot een krakkemikkige en juist daarom intrigerende mix van kakofonische koorzang, stukken dialoog, melodieuze zanglijnen, trompetgeschal en gitaargebeuk.

Die zo typerende onaffe sound van De Kift heeft veel te maken met de voorgeschiedenis van de bandleden. Vóór De Kift maakten enkelen deel uit van de krakersbeweging en van bijhorende punkbands. Vandaar de nog vrij harde elektrische gitaren op hun debuut-cd

(1) bart van der straeten, ‘De vader, de zoon, en de arm van Jezus’, in: Ons Erfdeel, jg. 46 (2003), nr. 3, pp. 440-442.

[p. 753]

Yverzucht (1989) en de agressieve ritmes op sommige latere cd's. De zo prominent aanwezige koperblazers zijn dan weer te verklaren doordat enkele bandleden in hun jeugd deel uitmaakten van de plaatselijke dorpsfanfare. Sommigen doen dat zelfs nog altijd: Jan Heijne, trompettist bij De Kift en vader van zanger Ferry en oom van gitarist Pim, is al meer dan vijftig jaar lang lid van het Assendelftse fanfareorkest Crescendo, dat enkele nummers meeblaast op de nieuwe cd 7.

De zee

In verre droeve buitenwijken,
die 's ochtends leeg en somber zijn,
waar de sering er droevig bijstaat op het plein,
daar staat een huis,
zestien hoog
waarnaast een populier verrijst
die uitgeput naar de verlaten hemel wijst;
en bij die populier een bank,
daar slaapt al sinds een uur of twee
‘D’
Hij ligt te dromen van de zee.
Hij heeft gedronken,
is verdomme voor altijd weg van huis gegaan.

Het eerste couplet van ‘De zee’, een sleutelnummer van die nieuwe cd, begint bedaard. Met een wat blikkerige stem kabbelt Ferry Heyne door om met de laatste zin flink uit te halen als voorbode voor een ongekend woest vervolg. Tekst en muziek vallen - zoals zo vaak - op hun plaats. Heyne is samen met Wim ter Weele artistiek leider van De Kift. Getweeën geven zij vorm en smoel aan de groep.

Met 7 grijpt De Kift terug op het plezier van het spelen in een band. Vier voor vier was experimenteel in vorm en uitvoering, maar de band mag nu weer lekker band worden. En dus is er veel gitaarmuziek en een kussengevecht tussen instrumenten en zang. Er is altijd een strijd tussen het spelen en het overspelen,

Ferry Heyne in de studio in Koog aan de Zaan - Foto Erik Christenhusz. Voor het project ‘24’ maakte Erik Christenhusz 24 uur achter elkaar opnamen in Zaanstad op 21 juni 2006. Kunstencentrum Zaanstad exposeert ‘24’ van 1 december 2006 tot 12 januari 2007.

waarbij de muziek de verstaanbaarheid van de tekst niet in de weg mag zitten. Heyne: ‘Soms is dat wel jammer, dan zou je muzikaal meer willen uitpakken. Bij het nummer “De zee” heb ik de tekst wat onder druk gezet.’ De dichter raakt overstemd. Het ruige refrein bevat echter sleutelinformatie. Heyne herhaalt de belangrijkste zinnen in het daaropvolgende rustige couplet. ‘Niet alleen kun je het dan verstaan, het is tevens een muzikale weerspiegeling van het onderwerp: de kalme zee, waar een storm opsteekt, die vervolgens weer gaat liggen.’

Er is iets met het getal 7. Het staat niet alleen voor de zevende productie, wanneer we enkele uitstapjes niet meerekenen. Zeven is ook het aantal bandleden sinds het vertrek van smaakmaker Frank van den Bos. Ferry Heyne las de strofe in het gedicht ‘Vriendin’ van Daniil Charms ‘het cijfer Zeven en de Ka’ als ‘het cijfer 7 en De Kift’. Maar zeven is ook een werkwoord. En dat beschrijft precies hoe Heyne in het leven staat. Hij zeeft, filtert de wereld om zich heen. Hij is in staat om tot een bepaald gevoel te komen en dat centraal te stel-

[p. 754]

len bij een project. Het gevoel dat bij Vier voor vier hoort, is afgesloten. Nu staat Heyne aan een ander deel van het spectrum. Het kost hem tijd om te komen tot een themati sche definitie. Gevoel laat zich zo moeilijk omschrijven in trefwoorden. De gedichten bieden uitkomst. Zijn hoofd is zo langzamerhand een dicht archief. Daar vindt de schif ting plaats. Soms is het een geheel gedicht, soms een flard. En wanneer een tekst raakt en raak is, wordt hij verrijkt met ritme, met een akkoorden schema. Heyne laat een tekst het liefst intact, maar soms breekt woordovertolligheid het ritme of komt er een woord voor dat niet bekt. Zelf schrijven zit hem niet zo in het bloed als het maken van muziek. ‘Ik ben van nature een muzikant. Daar heb ik talent voor en dat heb ik met schrijven nooit zo gehad. Bovendien zijn beide even arbeidsintensief. Ik ben tot de conclusie gekomen dat ik niet én muzikant én schrijver kan zijn; daar is het leven te kort voor.’

Heyne voelt zich thuis bij poëzie. Maar niet elk gedicht is geschikt als songtekst. De teksten die hij verwerkt, zijn tijdloos, prozaïsch, volks, helder, sober. Zonder het bewust op te zoeken, komt hij dan uit bij Russen. Bij vertalingen van gedichten van uiteenlopende dichters als Poesjkin, de jonggestorven Boris Ryzji (1974-2001) en de eerdergenoemde Charms. Bij alle projecten van De Kift zijn ‘ankerpunten’ - zoals Heyne ze zelf noemt - aan te wijzen. Voor 7 zijn dat (de nummers gebaseerd op) gedichten van Ryzji: ‘De zee’ en ‘Tot slot’.

Het uitzoeken van alle rechthebbenden (dichters, vertalers etc.) is altijd een hele klus. Daar komt nog bij dat alle teksten ook in het Engels en Frans in het cd-boekje worden opgenomen. Verantwoordelijk hiervoor is Han Hulscher, de trompettist van de band die ook historicus is. Er zijn namelijk soms meerdere vertalingen voorhanden en dan wordt die vertaling gekozen die - qua sfeer - het dichtst staat bij de tekst die Heyne als uitgangspunt gebruikte. Maar het kan ook voorkomen dat

Vormgeving van het ‘cd-hoesje’ van de nieuwe Kift-cd ‘7’.

een vertaling ontbreekt, zoals nu het geval is bij de tekst van Charms. Daartoe is de vaste vertaler van diens werk in het Frans aangezocht om deze tekst over te zetten.

Muziek maken is voor De Kift niet alleen teksten en akkoorden op elkaar afstemmen. Er wordt veel aandacht besteed aan de vormgeving. Dat is te zien in de gehele aankleding, van de heren zelf en het podiumdecor tot aan de verpakking. De ‘cd-hoesjes’ zijn immer wondertjes van vernuft. Ter Weele toont zich een industrieel vormgever die te werk gaat als een margedrukker. Wat hij bedenkt, komt tot stand dankzij de vouwclub van de band, een trouwe vriendenkring die zich heel secuur van zijn taak kwijt. Na een sigarenkistje (Krankenhaus), een fotolijst met tv-gids (Vlaskoorts; élke regel ervan heeft betrekking op De Kift) en een compleet pop-uptheatertje voor het biihnegevoel van de opera Vier voor vier, wilde Ter Weele aansluiting bij de stemming die 7 meekrijgt. Het werd bruin pakpapier, gevouwen als een soort hoedje van papier. Dat wegwerpmateriaal is een bewuste keuze: het staat zo laag op de ladder dat niemand er meer de eigenheid van inziet. De cd en het boekje worden ieder in een gevouwen hoesje gestoken. Een van die hoesjes lijkt uitgevouwen wel erg op de folder van de supermarkt: met vette prijzen ‘van/vóór’ wordt eerdere waar van De Kift aan de man gebracht. Het symboliseert de treurigheid van de buitenwijken bij uitstek.

[p. 755]

Die sfeer moet ook tot uiting komen in het decor. Voor de uivoeringen van Gaaphonger werd met minimale middelen Nova Zembla neergezet: met houten dozen en veel lakens eroverheen kon het publiek in de zaal zich vastklampen aan ijsschotsen, terwijl de band zich in berenvellen in het zweet zwoegde. Voor Vier voor vier werd het cd-theatertje opgeblazen tot menselijke proporties. Trefwoorden voor het decor van 7 zijn ‘verschoten’ en ‘hergebruik’. Ter Weele bedacht een systeem van op willekeurige wijze in elkaar te schuiven elementen. In zijn maquette zijn dat fletse kartonnetjes die dienst hebben gedaan als tabbladen in ordners. Mocht hij die niet naar groot formaat kunnen vertalen - hoe kom je aan verschoten karton van ca. 75 bij 100 cm? - dan heeft hij een andere optie: opgeblazen teksten van het cd-boekje, maar dan verknipt en lukraak in elkaar geschoven. Het idee erachter is te mooi om onvermeld te laten. Ter Weele: ‘Tijdens de krakersrellen van jaren geleden werden er allerlei leuzen en andere protestteksten op de stoepen geschilderd. Creatieve gemeenteambtenaren hadden daar wel een oplossing voor. Razendsnel kwam dan een ploegje stratenmakers die de tegels uit de stoep lichtten en ze zo terugplaatsten dat de teksten volkomen onbegrijpelijk werden.’ Met minimale middelen een maximaal effect sorteren: dat kenmerkt de Kift-vormgeving. En tegelijk moet er altijd op gelet worden dat de hele boel moet worden meegesleept en met een handomdraai in en uit elkaar moet kunnen.

De Kift is een hecht collectief. In een vervallen studio in Koog aan de Zaan komen de leden bij elkaar voor de repetities en opnamen. 7 Kende een wat andere voorbereiding dan de eerdere projecten. Voor Gaaphonger zijn eerst leessessies gehouden om teksten te selecteren, vervolgens is er muziek bij gekomen, is de cd opgenomen en daarna ingestudeerd voor optredens. Bij 7 is gaandeweg een aantal nummers opgenomen in het tourprogramma ‘El Kift’ - een soort dwarsdoorsnede uit het oeuvre - om ze te laten groeien, en op de cd ‘expressief, soepel voor de dag te komen’. De band reist stad én land af - De Kift is populair in Frankrijk en Rusland - en werkt geregeld samen met buitenstaanders. Heyne: ‘Het spelen als band is de ruggengraat van De Kift, maar het is van levensbelang dat je nieuwe indrukken opdoet.’ Dus wordt samenwerking gezocht met andere muzikanten, zoals het Assendelftse fanfareorkest Crescen do, maar ook met theatermakers. En met film maker André van der Hout.

7 Laat zich niet zo makkelijk vangen. Er is een thematische samenhang, die is opgebouwd uit motieven als de zee, de reiziger, onrust, ver gankelijkheid, de dood, sleetsheid, vergane verlangens en verval. Toch gaat het niet om de uitkomst. Het is het proces dat centraal staat, de weg ernaartoe, het dolen zelf:

Berooid maar grandioos

Lucht, gehuld in nevelvlagen,
Sneeuw die opstuift, wervelwind;
Hoor hem als een roofdier klagen,
Dan weer huilen als een kind.
Hoor hem ritselen daarbuiten
Op het strodak van ons huis,
Dan weer tikt hij op de ruiten,
Als een zwerver, eindelijk thuis.
Laat ons het verdriet verdrinken
Hoedster van mijn droeve jeugd,
Pak de beker, laat ons klinken,
Schenk ons allebei vreugd
Zing het lied van de meeuw
De zee is m'n leven
De zee is me trouw
Kom terug!

Frank van der Ploeg

De Kift, Postbus 14, NL-1540 AA Koog aan de Zaan, tel. [phone], [e-mail], www.dekift.nl en www.myspace.com/dekift.