Ons Erfdeel. Jaargang 49

De onzichtbare migrant: Nederlanders in New South Wales, Australië

In 2006 wordt de vierhonderdste verjaardag gevierd van de relatie tussen Nederland en Australië, die begon toen het Nederlandse VOC-schip Duyfken aanmeerde aan de westkust van Australië. In 2001 woonden er 83.250 mensen van Nederlandse afkomst in Australië; bijna een kwart van hen woont in de staat New South Wales. Hun geschiedenis is onlangs belicht in een rapport uitgebracht door de Charles Sturt University in Australië.

De Nederlandse aanwezigheid in New South Wales was tot 1945 nog minimaal. Vooruitziende Nederlandse bedrijven zoals Philips, Shell en Unilever stuurden al omstreeks het begin van de twintigste eeuw gezanten die een plaats moesten verwerven op deze nieuwe markt. Verder vochten Nederlandse troepen, die na de Japanse invasie in Indonesië in 1942 naar Australië waren uitgeweken, als bondgenoot naast Australische troepen. Maar de echte influx van Nederlanders in New South Wales vond plaats na de Tweede Wereldoorlog en bereikte een hoogtepunt in 1951, het jaar waarin de ‘Netherlands Australia Migrant Agreement’ werd getekend. Migratie was voor beide landen een praktische oplossing: de Nederlandse overheid zag migratie als een uitstekend middel om de dreigende overbevolking te remmen en in Australië was men dringend op zoek naar mensen die de groeiende economie konden voeden. De Nederlander werd beschouwd als een ideale migrant omdat hij snel en welwillend zou assimileren. De Nederlandse migrant, die al snel de bijnaam ‘de onzichtbare migrant’ kreeg, werd dan ook actief gesponsord door de beide overheden om de oversteek te maken.

Een groot deel van de Nederlandse migranten bestond uit jonge stellen, gelokt door de droom van een eigen huis en tuin, en uit militairen en andere Nederlanders uit Indonesië die na de onafhankelijkheid in 1949 dat land verlieten. De verspreiding van Nederlanders binnen de staat New South Wales hing voornamelijk samen met de locatie van migrantenopvangcentra, werkgelegenheid en goedkope gronden. De meeste migranten gingen werken in de bouw of in de industrie en vonden huisvesting in de buitenwijken van de drie grootste steden van New South Wales: Sydney, Wollongong en Newcastle. Anderen kwamen terecht bij het Nederlandse bedrijf Civic & Civil dat betrokken was bij het gigantische Snowy Mountains Hydro Electric project. In Wollongong vonden zo'n 7.000 Nederlanders werk in

[p. 474]

de Australian Iron & Steelworks van Port Kembla en kon men terecht in het Bulli tentenkamp of het Illawarra migrantengasthuis. In Newcastle was BHP de grootste werkgever en waren er de Greta migrantenkampen. Bijna twee derde van alle Nederlandse migranten in New South Wales kwam in Sydney terecht en woont daar nog steeds, voornamelijk in buitenwijken als Blue Mountains, Pittwater, Sutherland, Colo en Penrith. Deze wijken waren in de jaren '50 nogal afgelegen; hier was het land goedkoper en bevonden zich ook migrantencentra zoals de Scheyville Holding Centre.

Het idee om in een opvang centrum te verblijven, trok echter lang niet iedereen aan. Er waren veel migranten die hun nieuwe bestaan op eigen kracht wilden opbouwen. Een tijdelijk verblijf op het privékampeerterrein in Narrabeen (nu het Lakeside Caravan Park), samen met honderden andere vrijgevochten migranten, sprak hen meer aan dan een opvangcentrum. De migrantencentra en campings waren echter wel goede locaties om met andere Nederlandse migranten in contact te komen. In deze opvangcentra zijn dan ook verschillende Nederlandse sociale, culturele en sportclubs ontstaan en vriendschappen gevormd. Zo ontstond uit het Illawarra Hostel de Dutch Australian Society in Illawarra in 1952, kwam uit het kampeerterrein in Narrabeen de Dutch Australian Society Neerlandia voort en brachten Greta en andere kampen bij Newcastle de Netherlands Society Concordia voort. In Sydney gold het Tulips Restaurant, gedeeltelijk beheerd door de Netherlands Society in Sydney, als dé ontmoetingsplaats voor de Nederlandse gemeenschap in de jaren '50 en '60. Maar aangezien de meeste migranten in de buitenwijken van Sydney woonden en vervoer naar het centrum niet altijd makkelijk was, werden er ook lokale clubs opgericht, zoals de Netherlands Society in the Sutherlands Shire en de Netherlands Society in Bankstown.

Kuun & Arie de Bruin, een Nederlands migrantenkoppel in Wagga Wagga, New South Wales, Australië - Foto Kirsten Velthuis.

De clubs organiseerden allerlei sociale, culturele en sportieve evenementen zoals films, theatervoorstellingen, dansfeestjes, klaverjasavonden, voetbaltoernooien en biljartcompetities. Verder werd er aandacht besteed aan Hollandse feestdagen zoals sinterklaas en koninginnedag. Sinds 1982 is er ook een Holland Festival in Fairfield, waar jaarlijks zo'n 15.000 Nederlanders vanuit de gehele staat op afkomen. Gezien de hoeveelheid aan Nederlandse clubs is het verrassend dat slechts 10% van alle Nederlandse migranten aan een club verbonden zijn. Veel Nederlandse clubs zien hun toekomst somber in vanwege de vergrijzing van de leden en gebrek aan interesse van jongere generaties. Maar niet alleen de clubs hebben hiermee te kampen; zo sneuvelde ook onlangs de sinds 1951 gepubliceerde krant The Dutch Weekly. Het lijkt erop dat de druk om te assimileren zo groot is geweest dat de meeste migranten zich bewust afgekeerd hebben van hun Nederlandse achtergrond; wellicht dat de tweede generatie van deze migranten zich daardoor ook meer Australisch dan Nederlands voelt. Toch zijn er aanwijzingen dat met name de derde generatie zich weer meer wil verdiepen in haar Nederlandse roots. Zo richt de nieuwe club The New Hollanders zich spe-

[p. 475]

cifiek op een jonger publiek, en geeft de onlangs geopende school De Kangoeroe in Sydney onderwijs in de Nederlandse taal en cultuur aan zo'n 60 Nederlandssprekende kinderen tot 12 jaar. Overigens bestaat er voor volwassenen ook de mogelijkheid om Nederlands te leren aan enkele avondscholen in Sydney en kiezen elk jaar weer enkele middelbare scholieren het vak Nederlands als onderdeel van het eindexamen.

De vergrijzing brengt ook een ander belangrijk aspect van de Nederlandse migrantengemeenschap naar voren: de zorg- en liefdadigheidscul tuur. Allerlei organisaties, waaronder de Protestant Dutch Benevolent Society en de Catholic Dutch Migration Association, stonden nieuwe migranten moreel en sociaal bij, hielpen soms met het vinden van werk en sprongen zelfs af en toe financieel bij. Tegenwoordig ligt er binnen deze organisaties, maar eigenlijk ook in de Nederlandse gemeenschap in het algemeen, een grote nadruk op ouderenzorg. Omdat de Nederlanders de reputatie hadden geheel geassimileerd te zijn binnen de Australische maatschappij, zag men in eerste instantie niet de noodzaak in van specifieke Nederlandse zorg- en bejaardentehuizen. Maar Jan Logeman, stichter van het Nederlandse juliana Village, zag dat anders: ‘Around me were some interesting men. All born and bred in Australia. We talked a lot together. But, when the conversation went back to the past, the depression years, wartime etc. I withdrew. Their experiences were different from mine in Holland. At that time I began to understand that, if people born overseas came to an old age and enter a retirement village, they could be very lonely, even amongst a lot of nice people.’

Het Juliana Village werd geopend in 1980 en niet lang daarna volgden de Abel Tasman Village en de Queen Beatrix Village. Het bijzondere is dat de gehele Nederlandse gemeenschap in New South Wales actief heeft samengewerkt om deze tehuizen te realiseren.

Het lijkt erop dat de vergrijzing van de Nederlandse gemeenschap een verandering heeft

Leden van de Netherlands Society in the Sutherlands Shire (New South Wales, Australië) vieren Leidens Ontzet - Foto Kirsten Velthuis.

teweeggebracht in haar houding tegenover het imago als volledig geïntegreerde migrant. Tegenwoordig is het in Australië ook politiek correct om de multiculturele samenleving te aanvaarden en te promoten. De viering van 400 jaar Nederlanders in Australië is dan ook een uitstekende gelegenheid om het invisible migrant-imago af te werpen en de geschiedenis en het culturele erfgoed van Nederlandse migranten extra in de kijker te zetten. De Nederlandse gemeenschap mag met recht trots zijn op haar unieke achtergrond en op haar bijdrage aan multicultureel Australië.

Kirsten Velthuis

Het rapport The Dutch in New South Wales: a thematic history is gratis verkrijgbaar via de website van het New South Wales Heritage Office op www.heritage.nswgov.au.
De Stichting VOC Fonds en de Australische Ambassade in Nederland hebben de handen in elkaar geslagen voor een hele reeks evenementen in Nederland en Australië waarmee ze de vierhonderdste verjaardag van het begin van de betrekkingen tussen beide landen willen vieren. Deze evenementen vinden plaats onder de noemer ‘Nederland-Australië 1606-2006’. Het hele programma is te lezen op www.netherlands-australia2006.com.
Onder de titel ‘Dutch Dare’ organiseert ook de Stichting Internationale Culturele Activiteiten (SICA) een cultureel programma n.a.v. Nederland-Australië 2006.
Meer informatie daarover kunt u verkrijgen bij de SICA, Keizersgracht 324, 410, NL-1016 EZ Amsterdam, tel. [phone], www.sica.nl/activiteiten.

Referenties

j. bell, The Dutch, Thomas Nelson Australia, West Melbourne, 1981.
federation of netherlands societies, Short history of and information on Netherlands societies in New South Wales and the Australian Capital Territory, Federation of Netherlands Societies Ltd., 1985.

[p. 476]

j.jupp, Immigration, Oxford University Press, Melbourne, 1998.
j.jupp1 (ed), The Australian people: an encyclopedia of the nation, its people and their origins, Cambridge University Press, Cambridge, 2001.
t. schindlmayr, Community profiles 1996 census- Netherlands Born, Department of Immigration and Multicultural Affairs, Belconnen ACT, 2000.
p. stokvis, ‘Nederland en de internationale migratie, 1815-1960’, in: f. van holthoon (ed), De Nederlandse samenleving sinds 1815. Wording en samenhang, Assen/ Maastricht, 1985, pp 71-92.
e. ten brummelaar, From clogs to thongs, Dutch Australian Centre, Chester Hill NSW, 1994.