Ons Erfdeel. Jaargang 49

[p. 471]

Taal & cultuur

Rapport over de samenwerking tussen openbare omroepen in Nederland en Vlaanderen

‘De Vlamingen keken in de jaren '70 massaal naar Nederlandse shows en spelprogramma's. In 1969 was dat al 10%, maar dat zou snel aangroeien tot 20% in 1979 en zelfs 25% in 1976.’ Het is maar een van de vele feiten die opgesomd staan in het advies Samenwerking openbare omroepen Nederland- Vlaanderen, dat de Commissie Cultureel Verdrag VlaanderenNederland (CVN) op 15 december 2005 publiceerde. Het rapport kwam er op verzoek van de Vlaamse minister van Media Geert Bourgeois, die van het CVN-advies verwachtte dat het elementen zou aandragen voor een hoofdstuk Vlaanderen-Nederland in de nieuwe beheersovereenkomst tussen de Vlaamse overheid en de VRT. Die overeenkomst gaat in op 1 januari 2007.

Dat meer samenwerking tussen de Vlaamse en de Nederlandse publieke omroep zinvol is, staat buiten kijf. Meer nog: ze is meer dan ooit noodzakelijk. De tot de verbeelding sprekende cijfers van hierboven worden vandaag niet meer gehaald. Tot diep in de jaren tachtig bleven veel Vlamingen naar Nederlandse zenders kijken, maar vanaf 1989 zakte hun aantal zienderogen. Dat heeft te maken met de komst van commerciële televisie in Vlaanderen en de vermenigvuldiging van het aantal beschikbare zenders. Anno 2004, zo staat in het rapport te lezen, halen de zenders van de Nederlandse openbare omroep (Nederland 1, Nederland 2 en Nederland 3) een gezamenlijk marktaandeel in Vlaanderen van 4 à 5 procent. Vlamingen kijken nauwelijks naar Nederlandse omroepen. En het omgekeerde geldt evenzeer. Een uitzichtloze situatie? Niet helemaal. Want een en ander moet natuurlijk genuanceerd worden. Zo bestaan er tal van Vlaamse en Neder landse tv-programma's die zowel in Vlaanderen als in Nederland veel succes kennen. Wie op een vrije middag door Gent loopt, merkt het meteen: Flikken is al bijna even populair in Nederland als in Vlaanderen. En Baantjer en Meiden van De Wit vinden ook in Vlaanderen een trouw en groot publiek. Maar er is een verschil: Flikken is een Vlaams-Nederlandse coproductie, en wordt dus samen gefinancierd door de VRT en een van de Nederlandse omroepstichtingen, in dit geval de TROS. Baantjer en Meiden van De Wit zijn zuiver Nederlandse producties die gewoon door de VRT aangekocht zijn. In haar advies beveelt het CVN de VRT niet alleen aan te blijven investeren in Vlaams-Nederlandse coproducties, maar tevens zuiver Nederlandse producties te blijven aankopen. Zo kunnen Vlamingen in contact blijven met wat er in Nederland gemaakt wordt. Bovendien krijgen Nederlandse programma's doorgaans een hoge waardering van de Vlaamse kijker.

Uiteraard gebeurt het ook dat Vlaamse programma's aangekocht en uitgezonden worden door de Nederlandse omroep. Maar het gebruik van dialect of tussentaal in VRT-fictiereeksen zorgt er soms voor dat die series voor Nederlanders moeilijk te begrijpen zijn. Het Taalcharter van de VRT stelt: ‘In soaps, feuilletons en comedyseries van eigen bodem mag

Andrea Croonenberghs en Boudewijn de Groot in de politieserie ‘Flikken’, een coproductie van de VRT en de TROS © VRT - Phile Deprez.

[p. 472]

dialect en tussentaal te horen zijn. [...] Als de VRT-fictieprogramma's een spiegel van de maatschappij willen zijn, moet ook het taalgebruik in al zijn registers en varianten te horen zijn.’ Het CVN is het daar in zijn rapport uitdrukkelijk niet mee eens. De commissie vindt dat dialecten, ‘schoon Vlaams’ en tussentaal slechts in uitzonderlijke gevallen gebruikt mogen worden, omdat ‘[h]et gebruik van voor Nederland onbegrijpelijke taalvarianten [...] de toegankelijkheid [belemmert] van Vlaamse audiovisuele producties voor het buurland.’ Het is meteen de scherpste, maar daarom niet minder terechte uithaal die in dit rapport te lezen staat. Hij werd dan ook gretig opgepikt door de Vlaamse kranten. Voor het overige is de toon van het rapport eerder neutraal-adviserend.

Behalve op het terrein van coproducties, ziet de CVN zes andere vormen van samenwerking tussen de VRT en de Nederlandse omroep: samenwerking op bestuurlijk vlak, samenwerking op internationaal vlak, samenwerking wat betreft het correspondentennetwerk, samenwerking met de wereldomroep, met de satellietzender BVN en op het gebied van de cultuur.

Op bestuurlijk vlak bestaat er een lange traditie van structureel overleg tussen de Vlaamse en de Nederlandse publieke omroep. Vandaag bestaan de structurele contacten enkel nog op het niveau van het management: twee keer per jaar vergadert de top van de VRT met de top van de Publieke Omroep. Het CVN acht het van groot belang dat dit overleg wordt voortgezet. Tegelijk wijst het erop dat er behoefte bestaat aan een platform waarop programmamakers elkaar geregeld kunnen ontmoeten.

Op internationaal (Europees) gebied maken de VRT en de Publieke Omroep beide deel uit van de European Broadcasting Union (EBU). De traditie bestaat dat zij om beurten zitting hebben in de ‘Administrative Council’ van het EBU, maar gezien de toetreding van vele nieuwe Oost-Europese leden is het de vraag of die traditie behouden zal blijven.

‘Meiden van De Wit’ is een Nederlandse serie die aangekocht is door de VRT en ook in Vlaanderen druk bekeken wordt © Egmond Film and Television.

Beter staat het ervoor op het terrein van de correspondenten. Nu al delen de Vlaamse en de Nederlandse omroep enkele correspondenten. Dat moet verder aangemoedigd worden, vindt het CVN. Het verdient aanbeveling om op termijn te komen tot een gezamenlijk correspondentennetwerk. Niet alleen omdat Vlamingen dan af en toe een Nederlandse stem horen en omgekeerd, maar ook omdat het kostenbesparend is. Zo zouden bijvoorbeeld de beide wereldomroepen, Radio Vlaanderen Internationaal en Radio Nederland Wereldomroep, een beroep kunnen doen op dit gemeenschappelijke netwerk. Het CVN beveelt een structurele samenwerking tussen beide omroepen aan. Zeker nu Radio Vlaanderen Internationaal afgeslankt wordt, is een structurele samenwerking met RNW een goede, want kostenbesparende optie. Op televisioneel gebied bestaat er al zo'n gezamenlijk initiatief van de VRT en de Publieke Omroep: de satellietzender BVN (Het Beste van Nederland en Vlaanderen), die over zowat de hele wereld elke dag in lussen tv-programma's uit Nederland en Vlaanderen uitzendt. Het CVN noemt BVN ‘een onvervangbaar medium om Vlamingen en Nederlanders in het buitenland wereldwijd te bereiken’. Wel krijgt BVN het advies om de evolutie van nieuwe technologieën op de voet te volgen: door de opkomst van digitale televisie en television-on-demand zou de satelliet wel eens in onbruik kunnen raken.

Wat ten slotte de cultuur betreft, vindt het CVN dat het culturele aanbod op de reguliere

[p. 473]

zenders nog verhoogd moet worden. Daarnaast heeft de VRT een apart, digitaal cultuurkanaal ontwikkeld, dat men oorspronkelijk nog voor de zomer van 2006 van start wou laten gaan. Minister Bourgeois heeft twijfels geuit bij die datum. Hij vindt het gevraagde budget van 13,5 miljoen euro te hoog en merkt op dat nog maar weinig mensen in Vlaanderen toegang hebben tot digitale televisie. Ook de Nederlandse Publieke Omroep werkt aan een cultuurkanaal. Er is geregeld contact op dit vlak tussen de Vlaamse en de Nederlandse omroep. Het CVN vindt dat dat contact best geïntensifieerd kan worden, om uiteindelijk tot één gezamenlijk Vlaams-Nederlands cultuurkanaal te komen, een soort Vlaams-Nederlandse Arte, zeg maar.

Zo ver zijn we op dit moment nog niet, maar als de Vlaamse minister van Media al deze punten overneemt in de nieuwe beheersovereenkomst van de VRT, dan krijgt de Vlaams-Nederlandse samenwerking weer een heel zinvolle concrete invulling erbij. Het CVN heeft het de minister in ieder geval gemakkelijk gemaakt: deze uiterst volledige en degelijke nota mondt uit in een heus ‘Voorstel van passage voor beheersovereenkomst VRT’ van anderhalve bladzijde. Knippen en plakken, meer hoeft minister Bourgeois niet meer te doen.

Maar zelfs als hij dat doet, zijn we nog maar halverwege de rit: ook de Nederlandse staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur & Wetenschap moet immers nog impulsen geven aan de Publieke Omroep om samen te werken met de VRT waar dat kan. Al te vaak is Vlaams-Nederlandse samenwerking eenrichtingsverkeer gebleken, waarbij het kleine Vlaanderen, als het maar genoeg zeurde, uiteindelijk wel even aan het handje van zijn grote Nederlandse broer mocht lopen. Als het Medy van der Laan ernst is met de samenwerking met Vlaanderen, dan moet zij dit advies heel aandachtig bekijken.

Bart van der Straeten

commissie cultureel verdrag vlaanderen-nederland, Samenwerking openbare omroepen Nederland-Vlaanderen. Advies 15 december 2005, CVN, Brussel, 2005, 63 p.