Ons Erfdeel. Jaargang 49

De lyrische constructivist. Guy Vandenbranden tachtig

Zoals alle belangrijke structuralisten maakt Guy Vandenbranden (^o1926) bij de opbouw van zijn schilderijen gebruik van traditionele meetkundige vormen, zoals de rechthoek, het vierkant, de balk, de kubus, de driehoek en de rechte lijn. Maar soms wendt hij ook cirkels, bogen of segmenten aan om elementen te verbinden tot een totaal beeld. Meestal plaatst hij al deze vormen gewoon naast of boven elkaar, maar af en toe laat hij ze elkaar snijden of doorkruisen. Hierdoor wekt hij de indruk dat de vormen in elkaar schuiven, dat zij in beweging

Guy Vandenbranden voor een van zijn schilderijen.

zijn en dat er een voor- en achterkant is. Dit diepteperspectief wordt nog verhoogd door het belang dat Vandenbranden hecht aan het spel van de kleuren.

Meestal maakt de kunstenaar eerst een schets waarin hij het samenspel van de verschillende geometrische vormen uittest om een evenwichtig geheel te bereiken. In deze schets heeft hij de vormen echter nog niet nauwkeurig uitgemeten. Dat gebeurt pas wanneer hij op het doek het ontwerp definitief gaat uitwerken. Daar tekent hij met potlood, meetlat en passer de geometrische vormen heel precies zoals zij nadien geschilderd zullen worden. Met het penseel wordt iedere vorm zwart afgelijnd. Dan begint het inkleuren van deze vlakken. Wie het afgewerkte schilderij ziet, heeft de indruk dat de kleuren vooraf goed werden uitgekozen, maar dat klopt niet. De kleuren brengt hij intuïtief aan, afgaand op zijn gevoel voor harmonie en schoonheid. Vandenbranden heeft geen bepaalde theorie wat het kleurgebruik betreft. Dat heeft hij daarentegen wel voor de opbouw van het schilderij. Hij werkt hiervoor volgens een systeem, waardoor alles in evenwicht wordt gebracht. Dat systeem blijft echter een angstvallig verzwegen geheim van de kunstenaar. Maar ieder schilderij ontstaat uit de verwezenlijking in het voorafgaande werk.

Vandenbranden is een autodidact. Hij werd geboren in Brussel, maar toen hij zes jaar was,

[p. 428]

verhuisden zijn ouders naar Mechelen. In Brussel zou de jonge Vandenbranden gedurende twee jaar leren tekenen in de vrije academie L'Effort, die nu niet meer bestaat. Er was niet eens een leraar. Er was alleen een model aanwezig, dat men zonder verdere hulp kon tekenen. Vandenbranden ging kijken hoe de anderen het deden en zo leerde hij stilaan het vak. Daar maakte hij meer dan tweehonderd tekeningen, die hij later allemaal heeft verbrand.

Zijn eerste schilderijen, vooral landschappen, waren figuratief. Om het vak te leren, schilderde hij werken van Permeke en Gust de Smet na. Toevallig zag hij in een galerie een schilderij van Paul Klee, dat hem in de war bracht. Hij kon aanvankelijk niet begrijpen dat men ook niet-figuratief kon schilderen. Hij las toen een boek over Paul Klee, daarna over Kandinsky, waarmee hij de wereld van de abstracte kunst leerde kennen. De grote revelatie was echter Piet Mondriaan en nadien Vasarely. Nu had Guy Vandenbranden ontdekt wat voor schilder hij wilde worden.

In zijn eerste abstracte schilderijen gebruikte Vandenbranden olieverf. Hij hechtte toen nog veel belang aan de materie. Deze belangstelling zou hij weldra opgeven om zijn aandacht volledig toe te spitsen op de constructie van zijn werk. In de Galerie Saint-Laurent in de Brusselse Dusquenoystraat stelde hij tussen 1950 en 1961 vijf keer tentoon. Vanaf 1955 schilderde hij niet langer met olieverf op doek, maar zou hij alleen nog met acryl of met lakverf werken. Hij had vastgesteld dat bij olieverf de witte kleur na enige tijd geel werd en dat bovendien de verflaag barsten ging vertonen. Bij acrylverf blijft het wit onaangetast. In de periode van 1975 tot 1985, toen hij over een ruim atelier beschikte, schafte hij zich een spuitinstallatie aan en werkte hij veel met lakverf op houten panelen. Ook gebruikte hij celluloseverf, een product dat nu niet meer bestaat.

Guy Vandenbranden, werk uit 1979, 103 × 103 cm, acryl op doek.

Niet alleen deed Guy Vandenbranden zich opmerken als creatief kunstenaar, hij was ook zeer actief als promotor van de abstracte kunst en in het bijzonder van de constructivistische schilderkunst. In 1952 werd de groep ‘Art Abstrait’ opgericht, waartoe behalve Luc Vandenbranden ook Jan Burssens, Jan Saverijs, Jo Delahaut, Pol Bury en Jean Milo behoorden. Deze kunstenaars waren allen voorstanders van de abstracte schilderkunst, maar waren niet allemaal geometrisch abstract. Omdat hij zich wilde beperken tot de geometrisch abstracten, richtte Vandenbranden in 1956 de groep ‘Formes’ op, samen met Jo Delahaut, Jean Rets en de criticus Maurits Bilcke. Zij hebben mappen met kleurdrukken uitgegeven en tentoonstellingen georganiseerd in binnenen buitenland.

Intussen waren zijn koud-abstracte schilderijen, zoals hij ze aanvankelijk noemde, niet onopgemerkt gebleven. In 1957 werd de belangrijke Prijs van de Jonge Belgische Schilderkunst niet uitgereikt. Wel werden drie vermeldingen toegekend: aan Maurice Wyckaert, Reinhoud Dhaese en Guy Vandenbranden. Al eerder, in 1956, had Guy Vandenbranden een vermelding gekregen bij de Prijs

[p. 429]

Héléne Jacket, die hij in 1958 ook echt zou krijgen.

Gedurende vier jaar, van 1958 tot 1962, maakte Vandenbranden uitsluitend schilderijen in wit en zwart. Hij had toen een klein atelier in Antwerpen, dat bovendien slecht verlicht was, waardoor hij de kleuren moeilijk kon onderscheiden, wat hem noodzaakte alleen met wit te schilderen. Pas toen hij een groter atelier had met een degelijke verlichting is hij overgegaan tot het gebruik van kleuren.

Om de constructivistische kunst nog beter te kunnen verdedigen, vooral tegen het lyrisch abstracte en het tachisme, ging Guy Vandenbranden in 1960 over tot de oprichting van de groep ‘Art Construit’, samen met Jo Delahaut en de critici Maurits Bilcke en Jean Séaux.

Begin van de jaren zestig maakte Vandenbranden witte reliëfschilderijen, die hij in de Galerie Le Zodiaque aan de Grote Zavel in Brussel in 1963 tentoonstelde.

In zijn woonplaats Mechelen vormde hij samen met Mark Verstockt en Dan van Severen een actieve groep, die er ook naar streefde in Nederland tentoon te stellen. Zij konden hierbij rekenen op de steun van de letterkundigen Ivo Michiels, Hugues C. Pernath en Adriaan de Roover, die geregeld hun exposities hebben ingeleid.

In 1960 verhuisde Guy Vandenbranden van Mechelen naar Antwerpen, waar intussen de artistieke vernieuwing bruiste. In het Hessenhuis was immers reeds in 1958 de groep G 58 opgericht, die de abstracte kunst verdedigde. Maar een groot aantal belangrijke kunstenaars was niet opgenomen en daarom stichtten zij in 1960 de Nieuwe Vlaamse School, met als leden Guy Vandenbranden, Jef Verheyen, Jan Dries, Vic Gentils, Guy Mees, Jef Kerstens en Englebert van Anderlecht.

In de jaren zeventig speelde het kunstcentrum Vecu in de Moriaanstraat in Antwerpen een belangrijke rol. De dichter Nic van Bruggen had het beleid van de literaire programmering, terwijl Guy Vandenbranden de tentoonstellingen organiseerde, waarbij hij niet alleen Vlaamse kunstenaars uitnodigde, maar ook kennissen en vrienden uit Wallonië, zoals Jean Dubois en Francis de Sèpulchre, en uit Duitsland, zoals Peter Royen uit Düsseldorf. Vandenbranden behoorde ook tot de oprichters van de Internationale Werkgroep voor Constructivistische Kunst, die in 1976 haar eerste symposium hield in het Internationaal Cultureel Centrum op de Meir in Antwerpen.

Het werk van Guy Vandenbranden vond intussen ook in het buitenland steeds meer weerklank, vooral in Italië en Duitsland. In Milaan, waar hij verscheidene keren tentoonstelde, sloot hij vriendschap met de gerenommeerde kunstenaars Piero Manzoni en Lucio Fontana, die herhaaldelijk hun grote waardering voor zijn werk hebben uitgesproken.

In het buitenland wordt Guy Vandenbranden trouwens algemeen beschouwd als de belangrijkste constructivist van zijn generatie in België. In Italië behaalde hij een eervolle vemelding bij de Diano Marina-prijs.

Vandenbranden behoort eigenlijk reeds tot de derde generatie van constructivisten in België. De eerste generatie kwam in de jaren twintig aan bod, met figuren als Jozef Peeters, Victor Servranckx, Georges Vantongerloo en Michel Seuphor, die het tijdschrift Het Overzicht stichtte. Zij kregen de steun van de dichter Paul van Ostaijen, die zich toen ook sterk als kunstcriticus manifesteerde. De tweede generatie kwam pas na de Tweede Wereldoorlog aan het woord, nadat de suprematie van het Vlaamse expressionisme en van Cobra was uitgewoed. De belangrijkste vertegenwoordiger was toen Jo Delahaut. Nog meer dan hun voorgangers vermijden de kunstenaars van de derde generatie het toeval en het onvoorziene. Guy Vandenbranden komt tot ideële vormen, waarin door de haarscherpe techniek geen enkele afwijking wordt toegestaan. De zuiverheid van de vorm valt samen met de zuiverheid van de kleur, die steeds in haar primaire toestand wordt gebruikt. Rood, geel, blauw, groen worden met elkaar in evenwicht gebracht. Geregeld duikt er ook een zwart of een wit vlak op, dat in contrast wordt gebracht met de warmere kleuren en dat moet worden gezien als de som van alle kleuren. De uitdrukkingszekerheid van een door de rede beheerste constructie wordt versterkt door een warm, sensueel kleurgebruik. Met die techniek heeft Guy Vandenbranden een heel aparte plaats in de constructivistische schilderkunst ingenomen.

Willem M. Roggeman

Op 14 juli 2006 wordt Guy Vandenbranden 80 jaar. Sinds 11 mei loopt een retrospectieve tentoonstelling van zijn werk in Galerie Antilope, Industrieterrein 5 in Lier. Bij deze gelegenheid verscheen ook een nieuw boek over hem: marcel van jole & ernest van buynder, Guy bandenbranden. Een halve eeuw constructivisme, Snoeck, Gent, 2006, 216 p.