|
| |
| |
| |
Centrale hal van de Beursschouwburg, Brussel - Foto Jan Kempenaers.
| |
| |
| |
B-architecten: een Vlaams ontwerpbureau met Nederlandse trekjes
Marieke van Rooy
werd geboren in Weert in 1974. Studeerde kunstgeschiedenis. Publiceerde over kunst en architectuur en werkte mee aan verschillende tentoonstellingen in het Nederlands Architectuurinstituut. Is freelance architectuurhistorica.
Adres: Leimuidenstraat 3 hs, NL-1059 ED Amsterdam
Ook al bestaan ze nog maar sinds 1997, toch heeft B-architecten, het Antwerpse ontwerpbureau van Evert Crol(o1969), Dirk Engelen (o1969) en Sven Grooten (o1971), al een uitgebreide schare aan opdrachten gerealiseerd, variërend van winkelinrichtingen, verbouwingen, theater- en tentoonstellingsvormgeving tot particuliere woonhuizen. Anno 2006 hebben ze zo'n vijfentwintig projecten lopen die in schaal en programma zeer uiteenlopend zijn. Zoals bijvoorbeeld een kledingophangsysteem voor het spijkerbroekenmerk Wrangler, verschillende winkelinterierieurs voor klanten in Antwerpen, Tokyo en Madrid, de uitbreiding van een schoolgebouw, de omvorming van een postkantoor tot sociale woningbouw, een studie voor fiets- en voetgangersbruggen bij de Hollandse waterlinie, een ‘luifel’ die als icoon zal gaan dienen op het Kielplein in Antwerpen. En in de zomer van 2006 zal hun eerste hotel, met zo'n zeventig kamers, worden opgeleverd in de binnenstad van Antwerpen. Opvallend is dat deze projecten lang niet allemaal onder de definitie architectuur vallen. Vandaar ook dat het bureau zich eerder een ontwerpbureau dan architectenbureau noemt.
| |
Nederlandse organisatie
Het succesverhaal van het bureau begint met het winnen van de prijsvraag voor de verbouwing van de Beursschouwburg te Brussel, samen met DHP architecten, in 1997. De Beursschouwburg voldoet dan al jaren niet meer. Van het gehele gebouw wordt slechts veertig procent daadwerkelijk gebruikt en de opdracht betreft in eerste instantie de verbetering van de infrastructuur. In een later stadium zal ook de verbouwing van de theaterzalen onderdeel van het project worden. B-architecten heeft een onconventioneel ontwerp gerealiseerd, waarbij de aandacht vooral uitging naar de sterke kanten van het oorspronkelijke gebouw. Deze zijn gecombineerd met een diversiteit aan
| |
| |
‘Walter’, winkel van Walter van Beirendonck in Antwerpen - Foto Walter van Beirendonck.
materialen en kleuren die door elkaar zijn gebruikt. Het hart van het gebouw wordt gevormd door de centrale hal, tevens in gebruik als foyer, die maar liefst zeven meter hoog is. Hieraan grenzen de afzonderlijke ruimtes waaruit de Beursschouwburg bestaat. De verschillende gebruikers: bezoekers, kantoormedewerkers en technici hebben ieder een eigen circulatie door deze verbindingscorridor. Als alle zalen tegelijk in gebruik zijn, wordt de corridor een ware theatermachine en fungeert hij als ontmoetingsplaats. De muren van deze ruimte zijn bekleed met spuitbeton, terwijl de vloer, trappen en de meubelen zijn afgewerkt met knalrode, gespoten polyurethaan. De andere ruimten kennen ieder een eigen uitgesproken karakter. Zo heeft de nieuw gecreëerde zolderzaal een zilveren uitstraling, hebben de muren van de ‘feestzaal’ een goudkleurig sausje gekregen en is de foyer van die ‘feestzaal’ helemaal in wit uitgevoerd.
De consequentie van deze ingrijpende verbouwing was dat de Beursschouwburg een tijdelijk onderkomen nodig had. Hiervoor werd een leegstaand voormalig meubeldepot gevonden en de inrichting ervan werd meteen ook aan B-architecten toevertrouwd. Door het tijdelijke karakter waren aan deze klus een paar lastige voorwaarden verbonden. Er was sprake van een bouwtijd van slechts zes weken, een minimaal bouwbudget en na het vertrek zou het gebouw weer in oorspronkelijke staat hersteld moeten worden. Deze beperkende randvoorwaarden pakten B-architecten als een uitdaging op en vormen de pijlers onder het ontwerp. Zo werd het administratieve personeel gehuisvest in een soort letterlijke kantoortuin, die werd samengesteld uit ser- | |
| |
res die de architecten insloegen bij een groothandel. De bar van het oude gebouw werd door de brouwer naar de nieuwe locatie verplaatst en in ruil voor zijn behulpzaamheid kon hij gratis reclame maken doordat het tapblad geplaatst werd op kratjes van zijn eigen merk. De muren van de tijdelijke theaterzaal werden opgetrokken uit zandzakken die werden afgeleverd door de plaatselijke civiele bescherming. Enerzijds fungeerden ze als afscheiding, anderzijds zorgden ze voor een werkbare akoestiek. Door te kiezen voor deze geïmproviseerde materialen werd het tijdelijke karakter alleen nog maar versterkt.
Blijft de vraag hoe het mogelijk is dat B-architecten, dat zijn bureaus nog maar net had ingericht, zo'n prijsvraag in de wacht kon slepen. Het is een start waar ieder net opgericht architectenbureau van droomt. Een antwoord kan gevonden worden in het voortraject dat de drie hebben afgelegd. Na het voltooien van hun architectuurstudie aan het Henry van de Velde-instituut te Antwerpen vertrokken de drie architecten op verschillende momenten naar Amsterdam voor een postdoctorale opleiding aan het net opgerichte prestigieuze Berlage Instituut, een ‘laboratorium voor architectuur, stedenbouw en landschapsarchitectuur’. Evert Crols werkte vervolgens enkele jaren bij Neutelings Riedijk architecten en Dirk Engelen kort bij West 8 landschaps-architecten, beide in Rotterdam. In Nederland maakten ze kennis met de Nederlandse organisatie van de architectenbureaus, die zich voornamelijk concentreren op de ontwerpaspecten van het vak. Voor de kleine opdrachten worden nog wel van begin tot eind de ontwerptekeningen als bestektekeningen in huis gemaakt, maar bij de iets grotere opdrachten wordt de technische uitwerking uitbesteed. Dit betekent dat de bureaus de vrijheid behouden om zich voornamelijk met de leuke kanten van het vak bezig te houden en dat ze niet verworden tot logge machines. Bovendien wordt er in de regel met een bouwteam gewerkt waarin de verschillende betrokkenen - aannemer, ontwikkelaar en andere vaktechnische specialisten - vanaf het prille begin zitting hebben. Zo kun je sneller tot oplossingen komen voor ingewikkelde technische zaken en wordt veel tijd gewonnen. Bekend met deze werkwijze, had B-architecten voor de presentatie van de prijsvraaginzending de benodigde expertise om zich heen verzameld, zodat meteen de haalbaarheid van het project aangetoond kon worden. Een zeer geruststellende gedachte voor een toekomstige opdrachtgever.
B-architecten is altijd op deze manier blijven werken, maar merkt dat deze manier van werken in Vlaanderen vooralsnog dikwijls met argusogen bekeken wordt.
Minstens zo belangrijk voor het winnen van de prijsvraag was natuurlijk het ontwerp zelf. B-architecten wilde geen overdonderend spectaculair gebouw maken. Integendeel, het oorspronkelijke gebouw en het programma van eisen dienden als uitgangspunt voor het ontwerp. Een ontwerpwijze die halverwege de jaren negentig in Nederland enorm in zwang was en door de architectuurtheoreticus
| |
| |
Steven van Watermeulen in ‘Lucia smelt’ van Oscar van den Boogaard, met een decor van B-architecten - Foto Giannina Urmeneta Ottiker.
Roemer van Toorn met de term ‘Fresh conservatism’ is aangeduid. Dankzij de economische hoogtijdagen leken de opdrachten er als paddestoelen uit de grond te schieten. Architectonische opgaven in Nederland zijn echter altijd omgeven door een strenge regelgeving en een zeer minimaal bouwbudget vergeleken bij andere Europese landen. In die periode werden de belemmerende factoren echter tot spil van de ontwerpen gemaakt. Ook werden programma's van eisen dikwijls letterlijk geïnterpreteerd.
| |
Projecten
Dit alles leidde tot onconventionele ontwerpen waarbij vorm en stijl ondergeschikt waren, het concept vormde de leidraad in de projecten. Bureaus die op deze manier werkten, waarvan de meeste architecten overigens afkomstig waren uit de stal van Nederlands sterarchitect Rem Koolhaas, zijn MVRDV, NL architects, Maxwan enz. De wijze waarop B-architecten is omgegaan met het ontwerp voor de Beursschouwburg sluit hier exact bij aan. Het bureau besteedt nog altijd veel tijd aan de conceptuele kant van het vak. Om een bepaald kwaliteitsniveau te waarborgen en het contact met elkaar te behouden, maken de drie partners twee keer per week een middag vrij om puur te brainstormen. Ieder heeft zijn eigen specialiteit en de beste projecten ontstaan uit de wisselwerking tussen de drie.
Tegelijk met de Beursschouwburg werd er aan een veel kleinere schaalopdracht gewerkt, maar daarom niet minder interessant. De Belgische modeontwerper Walter van Beirendonck had het bureau gevraagd om ‘Walter’, zijn eerste winkel in België, te ontwerpen. Het pand dat hiervoor beschikbaar
| |
| |
was, was een voormalige parkeergarage in de Sint-Antoniusstraat te Antwerpen. Het open karakter van de parkeergarage werd gehandhaafd, de oorspronkelijke bovenlichten gerestaureerd en de bestaande inrijpoort behouden. Hierin werd een decor van verschillende objecten - zoals een chalet van ruwe houten planken, een reuze chocoladebruine knuffelbeer, een geel fluorescerend S-meubel - gerealiseerd waarin de kleding verscholen is. Een bijzonder concept, want het product waar je als bezoeker voor komt, lijkt in eerste instantie slechts bijzaak te zijn. Een paar jaar later benaderde dezelfde opdrachtgever het bureau voor de vormgeving van de modemanifestatie ‘Landed-Geland’ 2001 in Antwerpen. Het betrof de inrichting van vier tentoonstellingen, maar een ander misschien nog wel belangrijker onderdeel was het communicatietraject met de bezoekers. B-architecten ontwierp een bewegwijzering die uit immense horizontale en verticale kleurvlakken bestond op diverse (woon)gebouwen in de stad en die de bezoekers naar de verschillende tentoonstellingen in de stad leidde. Ook werd de Groenplaats tijdens het openingsweekend weer een groene plaats doordat er een tapijt van gras werd gelegd en werd er een 18 meter hoge A op de Boerentoren geplaatst die daarmee fungeerde als icoon voor het evenement. Op deze manier speelde de manifestatie zich niet alleen in de beslotenheid van de culturele instituten af, maar werd het een project dat in de hele stad aanwezig was.
B-architecten wil dus niet alleen architectuur maken, maar grijpt het vak architectuur aan om oplossingen te bedenken voor uiteenlopende concrete vraagstukken. De antwoorden worden dan ook lang niet altijd gevonden in fysieke ingrepen. Neem bijvoorbeeld het decorontwerp voor de toneelvoorstelling Lucia smelt (2001), geschreven door Oscar van den Boogaard en uitgevoerd door Steven van Watermeulen en Sara de Roo. Het speelvlak is een zwart-wit tapijt waarop een deel van een appartement is afgebeeld, zowel de muren als de meubels zijn in het platte vlak aangegeven. Het publiek zit rondom het tapijt op zwarte banken en heeft een direct contact met de acteurs die op het tapijt een dialoog met elkaar aangaan. Het decor is een aanzet tot een realiteit die door de toeschouwers in de eigen fantasie voltooid kan worden. Hetzelfde idee zagen we een paar) aar later terug in de film Dogville van de Deense Dogma-regisseur Lars von Trier.
Projecten voor de culturele sector vormen de rode draad binnen het oeuvre van B-architecten. Los van het feit dat de partners verschillende persoonlijke contacten hebben in deze sector, is de verklaring waarschijnlijk meer nog dat de cultuursector open staat voor vernieuwende ideeën die traditionele grenzen ter discussie stellen. B-architecten beleeft er plezier aan om bij ieder project net iets verder te gaan dan de norm is. Toen ze bijvoorbeeld gevraagd werden om de tentoonstelling naar aanleiding van de honderdvijftigste verjaardag van Arthur Rimbaud in te richten in het Paleis voor Schone Kunsten
| |
| |
Achterzijde particuliere woning Tyteca-Peeters - Foto Jan Kempenaers.
te Brussel pasten ze ervoor om slechts een serie vitrinekasten ontwerpen voor de manuscripten van Rimbauds bijzondere oeuvre. Op eigen initiatief werd samen met Blitz - Oscar van den Boogaard, Steven van Watermeulen en Sven Grooten - een totaalconcept bedacht waar aan de hand van verschillende verlichte zalen en speciaal gecomponeerde muziek uiteenlopende sferen werden opgeroepen die je op een bijzondere manier confronteerden met Rimbauds roerige leven. Bijzonder was dat een van zijn belangrijkste werken Une Saison en Enfer te beluisteren was in verschillende talen. Het gedicht was ingesproken door jongeren met verschillende nationaliteiten die dezelfde leeftijd hadden als Rimbaud toen hij dit meesterwerk schreef. Verder maakte beeldend kunstenaar Manon de Boer een videokunstwerk van het interview dat Oscar van den Boogaard met de Rimbaudkenner Bernard Bousmanne hield. Dit Gesamtkunstwerk, deze ode aan Rimbaud, illustreert dat B-architecten telkens weer in staat is om verschillende creatieve personen om zich heen te verzamelen die de projecten een extra dimensie geven.
| |
Dromen over de stad
Ik zou het bureau echter geen recht doen als ik alleen de culturele projecten zou beschrijven. B-architecten heeft ook diverse particuliere woningen gebouwd, waarbij opvalt dat ook hier niet één stijl te herkennen is. Het is keer op keer een gebouw op maat gemaakt dat aansluit bij de wensen van de
| |
| |
opdrachtgever. Neem bijvoorbeeld de woning Tyteca-Peeters. De toekomstige bewoners wilden de woonkamer op de begane grond, zoals doorgaans gebruikelijk, omdat ze graag direct de tuin in wilden kunnen lopen. Voor B-architecten lag de kracht van het kavel echter in de prachtige omgeving. Als de woonkamer op de verdieping gerealiseerd werd, zouden de bewoners optimaal kunnen genieten van het uitzicht. De oplossing werd gevonden door de tuin gedeeltelijk op te hogen met een talud die tegen de woning aan werd gelegd. Zo konden de bewoners direct in de tuin afdalen. De grond die hiervoor gebruikt werd, was de grond die verwijderd werd voor het graven van de kruipkelder. B-architecten spaarden hiermee geld uit omdat de grond ‘hergebruikt’ werd en niet afgevoerd hoefde te worden.
Een ander gerealiseerd bouwproject dat op hun naam staat, is de verbouwing van de diamantslijperij waarin het bureau is gehuisvest. Door een investeerder en ontwikkelaar bij elkaar te brengen was het mogelijk om dit leegstaande gebouw in de multiculturele wijk Borgerhout - niet de meest geliefde buurt voor ontwikkelaars om te investeren - nieuw leven in te blazen. B-architecten nam zijn intrek in de kelder en op de eerste verdieping. De vervallen bedrijfswoning aan de straat werd vervangen door een nieuw blokje waarin appartementen zijn ondergebracht. Doordat de gevels zijn opgetrokken uit donkere baksteen met verdiepte voegen krijgt het hele blok een robuuste uitstraling en sluit het in sfeer aan bij het aanpalende industriële gebouw.
Het veelzijdige oeuvre van B-architecten is niet onopgemerkt gebleven. In 2004 werd het bureau dan ook de mogelijkheid geboden om een solotentoonstelling te maken in de Singel in Antwerpen. De architectuurtentoonstellingen in dit kunstencentrum vinden plaats in de gang die de grootste zaal ontsluit, een ietwat lastige ruimte waar lang niet iedere tentoonstelling werkt. B-architecten heeft het ontwerp van deze tentoonstelling aangepast aan zowel de ruimte als aan het publiek, waarvan het merendeel in eerste instantie voor een heel ander doel in het gebouw is. Er werd niet gekozen om het oeuvre te representeren aan de hand van ingewikkelde doorsnedes en plattegronden, zoals vaak gebruikelijk is in architectenland. Nee, het bureau besloot daarentegen om zwart-witposters te tonen van hun projecten, waar de toeschouwers doorheen konden flippen, net als met posters die te koop worden aangeboden in een winkel. Het belangrijkste gedeelte van de tentoonstelling bestond echter uit een animatie die op immense schermen vertoond werd in een afgesloten zwarte doos waar de muziekliefhebbers doorheen moesten om de zaal te bereiken. In eerste instantie leken deze langzaam bewegende beelden een imaginair stadslandschap weer te geven waar verschillende legopoppetjes de bewoners van waren. Wie even de tijd nam, kon echter na verloop van tijd de verschillende projecten van B-architecten herkennen. Terwijl de meeste van de projecten van B-architecten bepaald lijken te zijn door pragmatische ingevinden,
| |
| |
Ontwerp voor een hotel in Antwerpen, op te leveren in de zomer van 2006 - © B-architecten.
geeft deze video de geheime dromen van het bureau bloot over de toekomstige stad in Vlaanderen. B-architecten blijkt dan toch, net als vele collega-architecten, stiekem idealen te koesteren over een andere, betere wereld, stiekem te peinzen over een ideale stad waar er veel ruimte is voor de bewoners, waar er ruimte is voor groen, waar de daken net zo worden benut als de andere vierkante meters en waar er vooral sprake is van een bruisende dynamiek. Of zoals ze het zelf verwoordden in de catalogus die de tentoonstelling vergezelde:
Ik had een droom
dat er op een dag regels zullen zijn waardoor mensen graag in de stad zullen wonen
dat de kwaliteiten die de mensen op ‘den buiten ’ gaan zoeken in de stad aanwezig zullen zijn
dat alle woningen gebouwd worden volgens het Ruimtelijk Structuurplan
Vlaanderen, want dan moeten er in de stad maar vijfentwintig woningen per hectare gebouwd worden
dat elke woning een grote tuin heeft
dat alle tuinen op het zuiden georiënteerd zijn
dat er in de stad tuinwijkjes zouden zijn met woningen met de kwaliteit van een pakhuis
dat er tussen de huizen rustplekken, pleintjes, bosjes en speelzones zouden zijn
| |
| |
De ideale stad volgens B-architecten - © B-architecten.
dat iedereen zijn wagen kwijt kan op zijn eigen terrein zodat er minder auto's in de straat hoeven te staan
dat alle woningen grote woningen zijn
dat die woningen open structuren zijn die de mensen zelf kunnen inrichten en afwerken
dat de mensen een eigen uitstraling aan hun woning kunnen geven
dat de woningen bescherming bieden tegen de koude noorderwind dankzij de massieve gevels
dat alle huizen duurzaam uitgerust worden met zonnepanelen, warmtepompen, regenwatercollectoren, zonneboilers, serres en zonweringen
dat alle daken van alle huizen een landschap vormen van terrassen en daktuinen
dat de bouwvoorschriften zo zouden zijn dat we deze wijkjes kunnen realiseren en de mensen weer graag in de stad willen wonen...
B-architecten, Borgerhoutsestraat 22/01, B-2018 Antwerpen, tel. +32 (0)3 231.82.28, fax +32 (0)3 231.92.49, info@b-architecten.be, www.b-architecten.be.
oscar van den boogaard, dries van de velde & anneleen masschelein, B-architecten, Ludion, Gent/Amsterdam, 2004, 112 p.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd