Ons Erfdeel. Jaargang 49

Een liefde voor Leuven

Bij het vernemen van het bericht dat Jo Tollebeek de opdracht gekregen had de recente geschiedenis van de Katholieke Universiteit Leuven (KUL) te boek te stellen kon ik, ik zal het maar opbiechten, een glimlach niet onderdrukken. Tollebeek, in Nederland bekend als getalenteerd historiograaf en ideeënhistoricus, had immers, samen met Tom Verschaffel een loflied op het archief geschreven (De vreugden van Houssaye), terwijl zijn werk toch vooral voorkeur voor gedrukte bronnen aan de dag legde. Intellectuele of ideeëngeschiedenis zonder gebruik van archivalia is gelukkig passé, maar de brondronken confrontatie met een magma aan papier dat als een krullende golf tegen je aanslaat, is hem vreemd. Nu is een moderne geschiedenis van een universiteit zonder zeer intensief archiefgebruik niet denkbaar en het leek mij aardig te zien hoe een toch wat theoretische liefde zijn daadwerkelijke warmte zou krijgen.

Dat was, ik kan niet anders zeggen, een plezier om te zien. De variëteit van gebruikte bronnen is indrukwekkend en krijgt in een laatste hoofdstuk een verantwoording achteraf die een verhaal op zich vormt, bijna een microstorie van de universiteit vanuit zowel kelder- als zolderperspectief, die het geheels omsluit met een liefde en aandacht die goed bronnenonderzoek vooronderstelt. Tollebeek is overigens niet de enige auteur van dit boek. Zijn medeauteur Liesbet Nys kende ik alleen van een samen met Tollebeek (en anderen) uitgegeven publicatie over de medicalisering van de samenleving, De zieke natie. Bovendien had dit tweetal nog drie medewerkers, het echtpaar Lieve Gevers en Louis Vos en Ruben Mantels. Gevers en Vos verdienden hun sporen in hun onderzoek naar het studentenleven van de negentiende en twintigste eeuw, terwijl de belangstelling van Mantels vooral historiografisch lijkt te zijn.

Het wonderlijke is dat dit vijftal uit één mond lijkt te spreken en de gebruikelijke bezwaren tegen een auteurscollectief - verbrokkeling zowel in thematiek als stijl - gaan hier niet op. In de verantwoording wordt aangegeven wie welk hoofdstuk schreef, maar de gehanteerde vorm van samenwerking - onderzoek en schrijven waren niet noodzakelijk in één hand, en alle teksten werden door Tollebeek en Nys gereviseerd - levert een boek op dat een onmiskenbare eenheid vormt, ook stilistisch, hoewel het wat afstandelijk en als het ware met de gedempte pedaal geschreven lijkt.

Voor een Nederlander was het opvallend hoe gastvrij het Nederlands gesproken en geschreven in België is, niet alleen voor gallicismen, maar ook voor germanismen (‘in vraag stellen’) en anglicismen. Wat die laatste gastvrijheid betreft, staat de gemiddelde Nederlandse auteur ook zijn mannetje of vrouwtje, maar het kwam mij voor dat wij in het Noorden andere voorkeuren op dit hellende vlak vertonen. Ik herinner mij bijvoorbeeld niet

19 januari 1968: Leuvense studenten manifesteren op de Oude Markt voor een eigen Vlaamse universiteit.

[p. 301]

ooit geconstateerd te hebben dat bij ons ‘bouwplek’ door ‘site’ verdrongen was. Wellicht een aardig onderzoek voor de Taalunie, ware het niet dat ‘wij in het Noorden’ inmiddels - ziek van groene boekjes en spellingsanarchie - tot de opheffing van dat instituut bereid lijken.

Nog een andere constate ring drong zich op: moderne geschiedschrijving is leuker dan traditionele, zeker waar het universiteitsgeschiedenis betreft. Oudtijds was dat vak, dat geen vak was maar een vorm van nostalgie, vooral een zaak van anekdote, vooruitgangsretoriek en wetenschap, een naïef en ook wat moeilijk leesbaar mengsel. Sedert een paar decennia is ook de universiteitsgeschiedenis gemoderniseerd in de zin dat de universiteit bestudeerd wordt in haar sociale context en niet meer als een van de wereld afgewend klooster. Niet alleen onderzoek maar vooral ook onderwijs kwam in de belangstelling te staan, niet alleen kennis maar ook de sociale waarde ervan, niet alleen internbestuurlijke ontwikkeling, maar ook de relaties met levensbeschouwelijke of politieke stromingen. Deze nieuwe geschiedenis van de Leuvense universiteit is modern en voldoet dus aan de nieuwe eisen die het vak stelt, maar de lezer merkt tegelijk dat contextualiteit samengaat met complexiteit en dus ook meer algemene intellectuele behoeftes bevredigt.

In die moderne benadering overheerst de thematische aanpak vaak de chronologische of worden de beide vormen door elkaar en in afwisseling van elkaar gehanteerd. En ook deze afwisseling is, maar dan hou ik op met mijn lofzang, in dit boek wonderwel gelukt. De chronologie wordt bepaald door portretten van drie rectoren, Piet de Somer, Roger Dillemans en André Oosterlinck, alle drie zeer opmerkelijke figuren die van grote invloed waren op de ontwikkeling van de Leuvense universiteit. Deze portretten zijn als het ware de mal voor de thema's die aan de orde komen en die zo zijn gekozen, en dat is het meest vernuftige, dat het betreffende thema tegelijk een dominant tijdsaspect in zich heeft. De onvermijdelijke herhaling van bepaalde gegevens is daarmee

6 mei 1972: het eerste gebouw op de campus Kortrijk van de K.U. Leuven wordt ingewijd.

niet vermeden en ongetwijfeld zullen er kandidaat-notarissen opstaan om ze te tellen. Mij kwam de afwisseling van de verschillende thema's eerder als muzikaal over en het zoveelste bewijs van een perfecte samenwerking.

De selectie van de thema's, zo leggen de auteurs in hun inleiding uit, werd bepaald door drie criteria: de doelstellingen en functies van de universiteit, de manier en de middelen waarmee die gerealiseerd werden en de (groepen van) mensen waaruit de universiteit bestaat. Het eerste thema kent dan hoofdstukken over het onderzoek, het onderwijs en de maatschappelijke dienstverlening, het tweede over de organisatie, de financiële middelen en materiële infrastructuur en het derde bestaat uit hoofdstukken over professoren, studenten, staf en technisch personeel en vrouwen. Een dergelijke indeling is altijd wat arbitrair, maar het gaat erom dat de stukken zelf op elegante wijze het thematisch verloop in beeld brengen en tegelijk een aaneengeregen keten van beeldvorming zijn.

De grote thema's van dit boek zijn daarmee nog niet aangeraakt. Dat zijn ontegenzeggelijk het universele verschijnsel van de modernisering en het specifieke verschijnsel van het verdriet van België. Die twee thema's worden in het brandglas van een traditionele instelling als de universiteit, die tevens een katholieke universiteit is, zo geïntensiveerd dat het wellicht een goede keuze is het boek - zoals ik al zei - met gedempte pedaal te schrijven. Want het drama dat aan het verhaal ten grondslag ligt, de transformatie van een tweetalige op gods-

[p. 302]

dienstige leest geschoeide traditionele instelling in een - in het onderhavige geval - Vlaamse, sterk geseculariseerde en uiterst moderne universiteit had evengoed de stof gevormd voor een campusroman van heel wat grootser allure dan de adolescente bijziendheid die we meestal in deze vorm voorgezet krijgen. Maar ook hier als elders geldt: geschiedenis is vaak veel effectiever en boeiender dan literatuur.

Wat mij vooral trof, was het grote vermogen van de KUL tot aanpassing van wat ik maar even de universitaire gedachte zal noemen. Die komt in dit boek vooral tot uiting niet in de verschijnselen van modernisering maar juist in de permanente desem van ethiek die het universitaire bedrijf blijft doordringen. Die ethische dimensie, de invloed vooral van het denken van kardinaal Newman en The idea of a University met zijn klemtoon op vorming en moraal, op algemene kennis en maatschappelijke betrokkenheid, is wat veel bestuurders en beleidsbepalers aan de Leuvense universiteit, en niet in de laatste plaats haar rectoren, blijvend heeft gemotiveerd en die niet nalaat bij alle kortzichtigheid en licht autistische trekken die het academisch bedrijf zeer eigen zijn en ook de Leuvense universiteit niet voorbijgingen, bewondering te wekken.

Enfin, ik verval weer in mijn dithyrambische toon. De stad op de berg is een leesbaar en lezenswaardig boek. Door de bijzonder verzorgde maar gelukkig nergens modieuze vormgeving is het eigenlijk een bijou van een boek.

Willem Otterspeer

jo tollebeek & liesbet nys (m.m.v. lieve gevers, louis vos & ruben mantels), De stad op de berg. Een geschiedenis van de Leuvense universiteit sinds 1968, Universitaire Pers, Leuven, 2005, 380 p.