Ons Erfdeel. Jaargang 49

Vader van engelen. Roman van Stefan Brijs

Al in vroeger werk toonde Stefan Brijs zijn fascinatie voor het ongewone. In zijn tweede roman Arend gaat alle aandacht uit naar een logge, zware jongen die het aardse tranendal onder zich wil zien en tracht te vliegen. Die tragische pogingen wist Brijs, die als romancier in 1997 debuteerde met De verwording, met veel deernis en inlevingsvermogen op te roepen. In het najaar van 2005 verscheen zijn omvangrijke roman De engelenmaker, dat ogenschijnlijk gaat over wetenschappelijke experimenten met het nageslacht. Een actueel onderwerp, dat talrijke commissies in politieke en religieuze kringen bezighoudt, maar dat ook regelmatig zorgt voor academisch gekrakeel. Zo bleken de wereldwijd verbreide onderzoeksresultaten van een Zuid-Koreaanse hoogleraar afgelopen winter niet helemaal zuiver op de graat te zijn. Het gevaar voor een romancier die deze ingewikkelde problematiek wil verbeelden, ligt duidelijk op de loer. Het

[p. 291]

verhaal gaat al gauw ten koste van de theoretische uitweiding. Stefan Brijs heeft dat in zijn meesterproef De engelenmaker op een grootse manier anders gedaan. Zeker, de roman gaat ook over wetenschappelijke experimenten en klonen, maar het is vooral een stemmenspel, een dialoog tussen illusie en waarheid, tussen achterdocht en werkelijkheid, een dialoog die niet zozeer tussen personen wordt gevoerd, maar door dorpelingen, buren, (zogenaamde) getuigen. Dat zorgt voor een spanning die Brijs pagina voor pagina opbouwt en die aan het slot van de roman met een gruwelijke climax eindigt.

In het eerste deel vestigt dokter Victor Hoppe zich in het Belgisch-Limburgse dorpje Wolfheim, dichtbij het drielandenpunt, samen met zijn drie zonen Gabriël, Rafaël en Michaël. De dragers van de namen van aartsengelen zijn gedrochten, heet het al snel in de volksmond. Hun vader is een afstotelijke, in zichzelf gekeerde man met een witte huid, een warrige, roestbruine haardos en een gehechte hazenlip. Aanvankelijk houdt hij zich schuil in zijn praktijk, maar later ontvangt hij de dorpelingen. Deze komen niet alleen met hun kwalen en ziektes, maar vooral ter bevrediging van hun nieuwsgierigheid: hoe zien de kinderen van de dokter er in werkelijkheid uit en vooral: waar is hun moeder? Hoppe doorbreekt de spanning als hij het drietal meeneemt naar het plaatselijke café. Ze zien drie jongens met enorme hoofden, een hazenlip zoals hun vader en een welhaast doorzichtige huid. En de moeder? Leeft zij elders, is ze gestorven? Nee, verklaart Hoppe effen. ‘Die hebben ze nooit gehad.’ Vrees en angst slaan om in bewondering voor de mysterieuze dokter, die zich met hulp van een gepensioneerde onderwijzeres voor de dorpsbewoners op een voorbeeldige manier wijdt aan de opvoeding van zijn zonen. Deze Charlotte Maenhout weet al snel beter. De kinderen worden voortdurend onderworpen aan medische proeven, ze mogen niet naar buiten en hun lot staat vast. Ze zijn doodziek en zullen sterven. Na ontdekking van de ware achtergrond blijft zij met een enorme passie voor de kinderen zorgen. Tegelijk tracht zij Hoppe uit zijn tent te lokken. ‘Maar toen had zij dingen gezegd. Dingen beweerd. En in hem was er iets gevaren dat sterker was geweest dan hijzelf. In hem was het kwaad gevaren. En het kwaad moest bestreden

Stefan Brijs (^o1969) - Foto Klaas Koppe.

worden. Ook dat wist hij.’ (p. 143) Charlotte Maenhout valt voor de ogen van Hoppe achterwaarts van de trap.

Brijs verlegt in het tweede deel het perspectief naar Victor Hoppe. Zijn moeder hield de mismaakte jongen voor een ‘duivelsjong’. Het kind wordt afgestaan en groeit onder erbarmelijke omstandigheden op in een door zusters bestierd tehuis. De meeste nonnen houden hem voor gek en gevaarlijk, maar een novice ontdekt zijn talenten en briljante geest. Hij mag verder leren in een katholiek pensionaat, de strakke regels en tijdsindeling helpen hem alleen maar. Hij raakt er gefascineerd door de kruisweg van Christus, door de zoon van God die bespot en gehoond de dood vindt aan het kruis. Victor Hoppe wil vanaf die ervaring ‘God het nakijken geven’. Hij studeert, wordt embryoloog, promoveert in Aken met een veelgeprezen dissertatie over de celcyclus en maakt naam als vruchtbaarheidsarts in Bonn door daar muizen te produceren die uitsluitend mannelijke of vrouwelijke ouders hadden. Gedreven gaat hij verder met zijn onderzoek, maar enkele collega's klagen hem aan wegens fraude. Zijn proeven kunnen niet herhaald worden en Hoppe weigert elke toelichting. Hij vertrekt van de universiteit en vestigt zich in het voor zijn directe collega's anonieme Wolfheim. Feiten zijn dat, maar stelt de ro-

[p. 292]

mancier: ‘(...) het is slechts de halve waarheid. Sterk uitvergroot komt er een ander verhaal aan het licht.’

Dat verhaal wordt in alle hevigheid verteld in het derde deel. Dokter Victor Hoppe heeft zichzelf gekloond, de vrouw die hij daarvoor nodig had, komt via een oud-collega achter de barre waarheid. Ze reizen afzonderlijk naar Wolfheim, de oud-collega krijgt amper contact maar merkt hoe gedreven en bezeten Hoppe bezig is. De ‘moeder’ weet zich slinks op te dringen en neemt de verzorging over van de gestorven onderwijzeres. De dorpelingen zien de vrouw als een gevaarlijke indringster, als iemand die de dokter en zijn kinderen in gevaar brengt. In de praktijk vecht de vrouw echter voor de afgeschreven kinderen, die één na één sterven. ‘Hij was gestopt met de kinderen eten te geven en had hun lot daarmee in Gods handen gelegd (...) het was aan God geweest wanneer hij hun levens nam. Dat Hij het rekte en dat Hij niet in één keer bij alle drie toesloeg, was Gods eigen beslissing. Het kwaad kwam dus van Hem. Alleen van Hem. Daar kon hij toch niets aan doen.’ (p. 371) Hoppe gaat door, bij een volgende poging moet het klonen wel lukken. Niemand kan hem meer stoppen. Hij slaat zichzelf aan het kruis, het kruis dat hij nog kende uit zijn jeugd en dat nu het eindpunt vormt van een processie van de dorpelingen. ‘Het lichaam viel van het kruis (...) Pastoor Kaisergruber voelde hoe alles zwart werd voor zijn ogen (...) anderen zakten datzelfde moment in elkaar.’ (p. 423)

De engelenmaker is zo geslaagd door de opzet van Brijs. Hij geeft geleidelijk in de drie delen van zijn roman door het inzoomen op diverse personages meer details prijs die zijn zo al boeiende verhaallijn versterken. Het is niet alleen naar opzet een roman van perspectiefwisseling, maar ook naar thema. Hoe kijkt een groep of een gedeeltelijk ingewijde naar een ontsporend individu? Wordt de sympathie voor iemand bepaald door irrationele factoren of door feiten? Heel knap weet Brijs met geruchten en halve waarheden te spelen. Dat maakt de passages waarin hij dat niet doet nog belangrijker. De mismaakte jonge Victor Hoppe wordt door zijn moeder voor een duivelsjong gehouden. Daarom wordt hij verstoten en groeit hij liefdeloos op. Zijn genialiteit wordt later niet gestuurd of geremd, Hoppe wordt daardoor in zijn wereldvreemde gedrevenheid versterkt en ontspoort uiteindelijk in volledig religieuze wanen. De vader van zijn zelf ‘geconstrueerde’ engelen spijkert zich als een eigentijdse Christus aan het kruis. De aankondiging van dat einde komt dus al halverwege De engelenmaker tijdens een scène uit de schooltijd. Zeker door de stroom verwijzingen naar het lijdensverhaal, kun je het leven van Victor Hoppe opvatten als een gang van statie naar statie, die door de onderbrekingen en wisselingen van perspectief pas aan het slot voelbaar wordt.

Stefan Brijs publiceerde met De engelenmaker een zeer geslaagde roman die meer biedt dan de kwaliteiten van een pageturner, die het boek overigens ook is. Hij weet een maatschappelijk actueel onderwerp te incorporeren in zijn eigen verbeeldingswereld, waarin de zoektocht naar identiteit overheerst in een wereld waarin de grenzen tussen goed en kwaad vooral een kwestie van invalshoek of perspectief lijken.

Daan Cartens

stefan brijs, De engelenmaker, Atlas, Amsterdam/ Antwerpen, 2005, 429 p.