Ons Erfdeel. Jaargang 49

Een zoeklicht in het klassieke muzieklandschap. Het Symfonieorkest Vlaanderen

De jongste maanden en jaren woedden de dis cussies over het symfonische muzikale landschap in Vlaanderen in alle hevigheid. Voor stellen en tegenvoorstellen over afschaffingen, fusies of afslankingen van de grote gevestigde orkesten volgden elkaar in ijltempo op, waarbij vooral deFilharmonie, het Vlaams Radio Orkest en het Orkest van de Vlaamse Opera veel artistieke en politieke wind over zich heen kregen. Het nog relatief jonge Symfonieorkest Vlaanderen slaagde er grotendeels in de storm te overleven. En terecht: het allereerste criterium waarmee de discussie over zin en onzin van de orkesten in Vlaanderen zou moeten gevoerd worden, is artistieke kwaliteit. Alvast op dit domein heeft het Symfonieorkest Vlaanderen de voorbije jaren een opmerkelijke evolutie doorgemaakt.

Het Symfonieorkest Vlaanderen met op de achtergrond de huidige chef-dirigent Etienne Siebens - Foto Eleonora Loontjes.

De vroegste wortels van het Symfonieorkest gaan terug tot het Brugs Kamerorkest of het West-Vlaams Orkest dat in de jaren vijftig onder impuls van Dirk Varendonck werd opgericht. Begin jaren tachtig werd dit orkest omgevormd tot het Nieuw Vlaams Symfonieorkest onder leiding van Patrick Peire en Robert Groslot. Dit orkest maakte zich onder meer zeer nuttig door een vijftal cd-opnames met Vlaamse muziek onder het label van René Gailly (met muziek van onder anderen Ryelandt, De Vocht en Benoit). In 1992 werd het orkest in handen gegeven van Fabrice Bollon. Drie jaar later stelde de raad van bestuur Dirk Coutigny aan als intendant, met de specifieke opdracht het orkest uit te bouwen tot een volwaardig symfonisch orkest. Hierdoor werd een begin gemaakt met een beleid dat ook vandaag nog doorwerkt: belangrijke investeringen in eigen producties, doordachte, consequente artistieke keuzes qua uitvoerders en repertoire. Grote aandacht werd en wordt besteed aan publiekswerving op lange termijn - door middel van belangrijke concertreeksen in de grote Vlaamse steden slaagde het Symfonieorkest erin een eigen, trouw publiek op te bouwen dat voor een belangrijk deel uit abonnees bestaat, de droom van elke orkestintendant. In 1997 trok het orkest de Britse dirigent David Angus aan. Hij slaagde erin dankzij zijn ruime ervaring met goed gestructureerde orkesten in Groot-Brittannië het artistieke niveau van het orkest op een veel hoger peil te brengen, zoals blijkt uit de cd met orkestmuziek van Dvořak die hij in 2005 realiseerde.

Maar de échte grote doorbraak lijkt samen te vallen met de aanstelling van Etienne Siebens tot chef-dirigent van het Symfonieorkest. In diverse interviews heeft hij reeds zijn geloofsbrieven onderstreept, maar het loont toch de moeite op enkele passages hieruit terug te komen. Omdat de theoretische artistieke visie van Etienne Siebens in dit concrete geval resulteert in een orkest met opmerkelijke mogelijkheden, dat het ene sterke, memorabele concert na het andere lijkt af te leveren. En daar draait het uiteindelijk toch allemaal om.

Etienne Siebens spiegelt zich voor zijn aanpak bij het Symfonieorkest Vlaanderen graag aan de verwezenlijkingen van de Hongaarse dirigent Ivan Fischer met zijn fenomenale, internationaal alom gelauwerde Budapest Festival Orchestra. Het zich durven laten inspireren

[p. 117]

door Fischer getuigt volgens sommigen van hoogmoed - het Budapest Festival Orchestra behoort momenteel zonder meer tot de vijf beste symfonische orkesten ter wereld - maar ook en vooral van durf. Wie de lat niet hoog durft te leggen, speelt op veilig, maar in de wereld van de klassieke muziek staat ‘veilig’ zo goed als synoniem voor ‘saai’. Want een ‘veilige’ uitvoering van een Beethoven-symfonie of een Dvořak-concerto is per definitie voorspelbaar en voegt dus weinig of niets toe aan de reeds bekende visie op dit of dat werk. Het citaat van Ivan Fischer dat Etienne Siebens bovenaan zijn artistieke credo voor het Symfonieorkest plaatst, geeft in elk geval blijk van een fundamentale visie op het functioneren van een symfonisch orkest: ‘Orkestmusici zijn artiesten, geen bedienden, en aan artiesten moet de kans gegeven worden initiatieven te nemen en creatief te zijn, dit in alle opzichten. Enkel een orkest van echte artiesten - een orkest dat als een gedisciplineerd team muziek maakt op een zeer hoog niveau - is in staat om de dromen van de componist te realiseren en door te geven aan het publiek. Een uitzonderlijke ervaring die dan alle luisteraars diep in hun hart zal raken.’

Naast deze waardering voor het artistieke profiel en de grote creatieve inbreng van de individuele orkestmuzikant, spreekt uit het artistieke plan van Etienne Siebens tevens een grote bekommernis om een ‘authentieke’ muziekbeleving. Nee, het Symfonieorkest maakt geen gebruik van historische instrumenten voor het achttiende- en negentiende-eeuwse repertoire, maar Siebens is er wel van overtuigd dat een historisch bewustzijn over hoe de muziek ten tijde van de eerste uitvoeringen gespeeld werd, van belang is bij een moderne recreatie. Zo past hij consequent een orkestopstelling toe waarbij de tweede violen niet tussen de eerste violen en altviolen zitten (en auditief vaak volledig in de totale strijkersklank verdwijnen), maar tegenover de eerste violen, uiterst rechts dus. Dit lijkt een kleine ingreep, maar zo'n opstelling verhoogt in hoge mate de doorzichtigheid van het klankbeeld

David Angus, voormalig chef-dirigent van het Symfonieorkest Vlaanderen, leidt zijn orkest - Foto Eleonora Loontjes.

beeld, zeker als je je beperkt tot een relatief kleine strijkersgroep. Zelfs een symfonie van Brahms of Dvořak werd aan het einde van de negentiende eeuw in Europa zelden gespeeld door orkesten van meer dan vijftig musici, en het is verwonderlijk hoezeer de muziek aan transparantie en duidelijkheid wint wanneer je het aantal orkestleden min of meer laat overeenstemmen met de middelen die in de negentiende eeuw ter beschikking stonden.

Het concrete gevolg van dit alles zijn concerten waarbij de speelvreugde en de inzet van de individuele musici letterlijk van het podium spatten, en dat onder de bezielende leiding van een dirigent die tegelijk oog heeft voor de details van een partituur en voor het bredere kader waarbinnen een werk past. Muziekminnend Vlaanderen kan eigenlijk alleen maar dankbaar zijn dat het Symfonieorkest zo bezig is geweest met een langetermijnplanning, waarbij een dirigent geen vluchtig passerende topper op doorreis is, maar een chef die een belangrijke periode van zijn leven investeert in het kneden van een orkest. Laten we hopen dat Etienne Siebens de nodige steun blijft krijgen om daarmee voort te gaan.

Diederik Verstraete

Symfonieorkest Vlaanderen, Westmeers 74, B-8000 Brugge, tel. [phone], fax [phone], [e-mail], www.symfonieorkest.be.