Ons Erfdeel. Jaargang 48

‘Bevecht krachtdadig misstand en gebreken.’ De geschiedenis van ‘De Standaard’ (1947-1976)

De uitgebreide, pittige opiniebladzijden zijn waarschijnlijk wel de opvallendste en meest geslaagde vernieuwing in de Vlaamse kwaliteitskrant De Standaard. Het is dan ook onbegrijpelijk dat er in die kolommen (of elders in de krant) geen ruimte ter beschikking werd gesteld om van gedachten te wisselen over de knappe politieke geschiedenis van De Standaard die Karel van Nieuwenhuyse onlangs maakte. De klauw van een papieren leeuw. Een politieke geschiedenis van de krant De Standaard (1947-1976) bevat immers genoeg discussiestof, al was het maar om een fundamenteel gesprek te voeren over de manier waarop kranten tegenwoordig nog kunnen wegen op het publieke debat en op de politieke besluitvorming.

Natuurlijk lijkt De Standaard van toen nog nauwelijks op De Standaard van vandaag. Althans in de beginperiode tot medio jaren zestig. Al in 1963 formuleerde toenmalig marketingstrateeg (en latere oprichter van de commerciële tv-zender VTM) Jan Merckx op een redactiedag te Laarne ‘Tien geboden voor een journalist’ die ook nu nog op elke krantenredactie niet zouden misstaan: ‘1.Vergeet geen enkel feit, maar zeg het bondig. 2. Elk duister woord, tenzij verklaard, is zondig. 3. Denk steeds om foto's, tekening, grafiek. 4. Maak titels en berichten volgens de techniek. 5. Laat 't boeiende detail u nooit ontsnappen. 6. Geef d'opmaak kans om 't laatste lood te schrappen. 7. Maak al uw teksten klaar voor publicatie. 8. Verwar geen commentaar met informatie. 9. Bevecht krachtdadig misstand en gebreken. 10. En kies partij, maar laat ook contra spreken.’ Tot zover de bijbel voor de De Standaard-journalist een goede veertig jaar geleden. Tegenwoordig is er na het verdwijnen van het loden zetwerk niet zoveel veranderd voor de doorsneejournalist tenzij misschien wat de invulling van de laatste twee geboden betreft, waarin immers ondubbelzinnig tot politiek engagement wordt opgeroepen.

Van Nieuwenhuyse legt haarfijn uit hoe het Vlaamse engagement van de katholieke De Standaard sinds zijn heroprichting in 1947 de hele krant doordesemde. Hij is daarvoor gaan praten met 48 rechtstreekse betrokkenen en zelfs negen keer met de toenmalige directeur Albert de Smaele. Dat uitgebreide veldwerk legt hem geen windeieren. Want ook al heeft Gaston Durnez in zijn onvolprezen tweedelige monografie over De Standaard het grote verhaal reeds gedaan, toch slaagt Van Nieuwenhuyse erin om als een volleerde journalist in de geest van Merckx met menig ‘boeiend detail’ de inwendige keuken van De Standaard voor het voetlicht te brengen. Hij laat zien hoe onder impuls van De Smaele ‘krachtdadig

[p. 618]

misstanden en gebreken’ in de communautaire sfeer door de journalisten werden aangekaart. Niet alleen de campagne voor de vervlaamsing van de Leuvense universiteit maar ook andere, minder bekende strijddossiers komen hier aan bod. Je zou warempel heimwee krijgen naar een krant die met zijn bevlogen journalisten ministers deed opstappen en zelfs een regering kon doen vallen (de regering-Vanden Boeynants in 1968).

Van Nieuwenhuyse begint zijn spannende kroniek met het getouwtrek rond de heroprichting van De Standaard na de Tweede Wereldoorlog. De Smaele, schoonzoon van de weduwe Gustaaf Sap, wist de krant nieuw leven in te blazen tegen de wil van het katholieke establishment in. De officiële leiding van de Christelijke Volkspartij (CVP) had toen liever gezien dat De Nieuwe Gids van de West-Vlaamse industrieel Léon Bekaert de katholieke spreekbuis werd. Deze krant was gematigder en vertolkte het partijstandpunt terwijl De Standaard door toedoen van De Smaele zich meer gedroeg als een Vlaamse horzel op de rug van de CVP. Van Nieuwenhuyse legt uit hoe het verschillende jaren duurde voordat De Standaard toegang kreeg tot informatie vanuit de katholieke, politieke wereld. Het is pas op het moment dat de CVP tijdens de regering Van Acker (1954-'58) in de oppositie komt dat de partij de krant begint te appreciëren. In de toenmalige schoolstrijd koos De Standaard onvoorwaardelijk de kant van het katholieke blok. Wanneer de CVP vanaf 1958 opnieuw mede de politieke lakens uitdeelt, zijn de communicatiekanalen tussen partij en krant voortaan heel wat opener. Maar dan nog beschouwt de krant zich, De Smaele voorop, als het geweten van Vlaanderen dat wanneer nodig de grieventrommel zal roeren.

De ‘Binnenland’-redactie van De Standaard in 1948. V.l.n.r.: Manu Ruys, Louis de Lentdecker, Karel Hemmerechts, Rob Adriaensens.

Van Nieuwenhuyse documenteert goed de symbiose tussen politiek en krant, zoals tijdens de regeringsformatie onder Theo Lefèvre in 1961. De Smaele, die met geelzucht het bed moest houden, dicteerde toen aan zijn secretaresse een brief van vijf vellen om als een echte schaduwpremier zijn programma aan de toekomstige eerste minister kond te doen. In een handgeschreven postscriptum vroeg hij Lefévre om een vriendendienst: of het mogelijk zou zijn om zijn schoonbroer Jan Piers eventueel ook een staatssecretariaat toe te spelen in de nieuwe regering? Van Nieuwenhuyse laat in dergelijke kanttekeningen de uitwassen zien van een al te verregaande vermenging van journalistieke en politieke bedrijvigheid. Hij beschrijft

Het nieuws van het faillissement van ‘De Standaard’ werd op 23 juni 1976 bekendgemaakt aan de lezers.

[p. 619]

ook de lunchcultuur bij De Standaard waar uitgenodigde toppolitici of jonge coming men op geregelde tijdstippen werden samengebracht om in aanwezigheid van enkele redacteuren de politieke actualiteit te becommentariëren.

Vanaf het midden van de jaren zestig gaat de krant professionaliseren, zoals dat heet. Er komt een cultuurredactie. Er wordt gebrainstormd over de journalistieke stijl en vormgeving. De invloed van De Standaard in regeringskringen stond in het zenit. Een al te voortvarende investeringspolitiek zou in de jaren zeventig de firma Periodica over de kop doen gaan. Een nieuwe eigenaar, de Vlaamse Uitgeversmaatschappij (VUM), neemt vanaf 1976 het roer over en een nieuwe generatie journalisten zorgt voor een minder uitgesproken Vlaamse koers. In een korte epiloog kijkt Van Nieuwenhuyse naar de tegenwoordige krant. Hij houdt er zich wat al te erg op de vlakte en komt tot weinig meer dan enkele voor de hand liggende constateringen. Misschien had hij deze epiloog beter kunnen inruilen voor een vergelijkende confrontatie van de huidige commerciële koers met de vroegere, meer politiek-strijdvaardige marsroute.

Het is in ieder geval zo dat het uitstekende boek van Van Nieuwenhuyse een leemte vult. Waar blijven de geschiedenissen van kranten zoals Het Laatste Nieuws of Gazet van Antwerpen of van magazines als Humo, Knack of Libelle? De communicatiewetenschappen aan onze universiteiten en de opleidingen journalistiek aan onze hogescholen boomen als nooit tevoren. Hoe komt het dan dat er niet meer wetenschappers van het slag van Van Nieuwenhuyse zich geroepen voelen om het geheugen van de Vlaamse media in kaart te brengen? Er is dringend behoefte aan te weten waar we met onze zogenaamde kwaliteitsjournalistiek naartoe willen.

Frank Hellemans

karel van nieuwenhuyse, De klauw vaneen papieren leeuw. Een politieke geschiedenis van de krant De Standaard (1947-1976), Acco, Leuven/ Voorburg, 2005, 390 p.