Ons Erfdeel. Jaargang 48

Grijs geheugen. Namen, data en plaatsen in de geschiedenis van Nederland en Vlaanderen

‘Wanneer deed wie wat waar, waarom en hoe?’ Piet Grijs (alias Battus, Raoul Chapkis enzovoort, enfin, Hugo Brandt Corstius) schreef voor drie recent verschenen boeken met feiten uit de geschiedenis van Vlaanderen en Nederland drie verschillende inleidingen, maar die ene zin komt drie keer terug. En terecht. Als die vragen onbelangrijk zijn, zijn lessen aardrijkskunde en geschiedenis dat ook.

Al te zeer hebben onderwijshervormers gepreekt dat alleen de vragen ‘waarom?’ en ‘hoe?’ belangrijk waren. Je moest het geheugentje van onze onschuldige kleinen niet beladen met allerlei nutteloze feitjes. Ze moesten alles begrijpen. Het resultaat is dat er hedendaagse jongeren zijn die denken dat de Eerste Wereldoorlog plaatsvond in het jaar 1418. Of, zoals ik eens hoorde uit de mond van een leerling die helemaal in de geest van de verlichte pedagogen sprak: de oorlog van '14-'18, begon die niet zo ongeveer bij het begin van de twintigste eeuw?

Die jongeren kunnen daar niets aan doen, zij worden in de steek gelaten door hen die aangesteld zijn om hun kennis bij te brengen. Dus hebben ze het over middeleeuwse toestanden zoals ten tijde van priester Daens en weten ze niet precies of Napoleon nou voor of na de Guldensporenslag kwam.

Hier hebben we drie boeken die door middel van namen, data en plaatsen een overzicht bieden van de geschiedenis in de Lage Landen. In Nederland is de jongste tijd een nieuwe en gretige interesse gegroeid voor vaderlandse geschiedenis. Ik kocht laatst in Amsterdam een boek waarin de historische prenten waren afgedrukt die Nederlandse scholen ooit gebruikten om belangrijke feiten uit het verleden aanschouwelijk voor te stellen. Het was een prachtig boek en ik haalde het van een stapel met wel een dozijn andere, allemaal recent verschenen titels. Dat is niet zo vreemd. Nederland

[p. 616]

Het standbeeld van Ambiorix in Tongeren.

worstelt voor het eerst sinds mensenheugenis collectief met een wankelend identiteitsbesef. Boeken zijn in dergelijke nationale discussies van groot nut.

Deze drie boeken echter zijn niet alleen van nut voor vertwijfelde Nederlanders, ook zelfgenoegzame Vlamingen kunnen ze met profijt lezen. Ze behandelen namelijk de geschiedenis van Nederland en Vlaanderen, zoals op de kaft te lezen staat. Dit zijn dus drie nuttige boeken.

Alleen, dat Vlaanderen klopt helemaal niet. Het moet echt België zijn. Of wil de auteur nu ook al dat we Zénobe Gramme, Justine Henin, Léon Degrelle en Marcel Thiry als Vlamingen beschouwen? En Frameries? En Quaregnon? En Charleroi? En Büitgenbach? Ligt dat allemaal in Vlaanderen?

Het namenboek geeft een breed spectrum van 943 mannen en vrouwen (vooral mannen toch) die mede de geschiedenis der Lage Landen hebben beïnvloed op de meest uiteenlopende manieren, van Gerrit Achterberg tot Achiel van Acker en Salvatore Adamo, van Melis Stoke tot de gebroeders Tinbergen en volleybalspeler Ron Zwerver, alles achter elkaar door. Er zijn celbiologen bij en schaakgrootmeesters, fascisten en communisten, misdadigers en heiligen. Veel schilders, veel schrijvers, veel edellieden. En de uitvinder van de trolley. De oudste in het boek is Belgisch, hij heet Ambiorix. De jongste is Belgisch: Kim Clijsters.

Lang niet alle namen die ik zocht, heb ik ook gevonden. Het gaat hier niet om illustere onbekenden. In de muziek mis ik bijvoorbeeld Elly Ameling, Frans Brüggen, Alphons Diepenbrock, André Ernest Modeste Grétry, Jos van Immerseel, René Jacobs, Guillaume Lekeu, de gebroeders Kuijken, Paul van Nevel en de meiden van Laïs. In de kinderliteratuur mis ik Nienke van Hichtum, Johan Kievit (van Dik Trom) en Chris van Abkoude (van Pietje Bell). Dat is echt veel te veel en ik zou er nog namen aan toe kunnen voegen. Met andere sectoren, sport bijvoorbeeld, schilderkunst, wetenschap, ben ik minder vertrouwd. Ik hoop maar dat daar de lijst minder gaten vertoont.

Het boek met de 1.304 data is gestructureerd in hoofdstukken: na een lange aanloopperiode (van 57 voor Christus tot de tiende eeuw na Christus) en de periode van de landsheerlijkheden, wordt de politieke unie gevormd. Omdat Noord en Zuid aan het eind van de zestiende eeuw uit elkaar werden gerukt, geeft het boek daarna een parallel hoofdstuk voor de zeventiende en de achttiende eeuw. Tussen 1780 en 1830 worden de landen weer samen behandeld, daarna, om evidente redenen, weer ná elkaar. Zo hoort het ook. Ernst Kossmann gaat in zijn magistrale werk De Lage Landen 1780-1980 ook op die manier te werk.

Dit deel is, heel anders dan de andere twee, sterk geconcentreerd op militaire en politieke geschiedenis. Ik vind het een wat ouderwetse optie, maar ze wordt gecorrigeerd door de twee andere delen. Ik wil niet op alle slakken zout leggen, maar Clovis werd volgens Franse geschiedenisboeken niet in 508, maar in 496 gedoopt. En dat in 1883 het gebruik van het Nederlands werd opgelegd in de Belgische middelbare scholen, is baarlijke nonsens. Dat gebeurde pas een halve eeuw later, op 14 juli 1932 om precies te zijn (en kijk, ook die datum staat in het boek). Maar nog tot de jaren '60 van de vorige eeuw zou in Vlaanderen vooral in de steden Franstalig onderwijs blijven bestaan.

Het boek dat de 631 plaatsen bevat, geeft zowel historische als bijna toeristische inlichtingen. Allerlei bezienswaardige gebouwen van Gent tot Haarlem, van Coevorden tot Beloeil worden vermeld. Maar tevens komt de lezer te weten wat de Kokkerulle van Ieper (1280) betekend heeft en wat Jacoba van

[p. 617]

Beieren verstond onder de Zoen van Delft (1428). Ook dit boek is niet volledig - ik mis bijvoorbeeld de vermelding van Vladslo en van Käthe Kollwitz' beelden die daar op het Duitse soldatenkerkhof staan. Maar de omissies lijken me minder belangrijk te zijn dan in het boek met de namen.

Ik ben zeer verheugd met deze boeken. Iedere Nederlander, iedere Belg die ook maar een greintje belangstelling heeft voor zijn omgeving, moet ze gewoon in huis hebben. Maar evenzeer hoop ik dat er snel een tweede, aangevulde editie komt.

Geert van Istendael

d. vandenbroucke (samensteller), Grijs geheugen. Deel 1: De geschiedenis van Nederlanden Vlaanderen in 1304 data; Deel 2: De geschiedenis van Nederland en Vlaanderen in 943 namen; Deel 3: De geschiedenis van Nederland en Vlaanderen in 631 plaatsen, telkens met inleiding van piet grijs, Meulenhoff|Manteau, Antwerpen/ Amsterdam, 2005, 215 + 245 + 232 p.