Ons Erfdeel. Jaargang 48

Een niet te vatten wereld. Foto's van Desiree Dolron

Het medium fotografie plaatst tussen de intelligentie en de dingen een voorwerp dat buiten het oog staat, maar identiek is aan wat zich in het oog afspeelt. Materieel gesproken is een foto niet meer dan een gamma van grijstinten, maar toch kunnen we hem onmiddellijk herkennen en interpreteren. In feite ligt de fotografische afbeelding aan de basis van kennis, een beetje zoals het embryo aan de basis van het menselijk leven ligt. Wanneer we fotograferen,

[p. 588]

Desiree Dolron, ‘Good Friday Lenten Ceremony’, Filippijnen, 1997, uit de serie ‘Exaltation. Images of religion and death’
© Michael Hoppen Gallery, Londen.

treffen we het leven in the act: we grijpen het leven zelf. De Franse schrijver Roland Barthes heeft deze originele eigenschap in ‘La chambre claire’ perfect gedefinieerd met zijn begrip ‘het-is-geweest’. Het is juist dit ‘het-is-geweest’ dat er waarschijnlijk voor zal zorgen dat de analoge fotografie alle virtuele beelden van vandaag overleeft.

Het esthetische statuut van de fotografie is ongemeen dubbelzinnig. Het werk van de Nederlandse fotografe Desiree Dolron (Haarlem, 1963) is een schitterend vertrekpunt om die dubbelzinnigheid verder uit te diepen. Desiree Dolron is immers zowel bekend door haar indringende reisreportages als door haar staged photography, geënsceneerde fotografie. In beide genres durft ze haar foto's digitaal te manipuleren. Anno 2005 is zij internationaal een van de meest succesvolle Nederlandse fotografen. Het Guggenheim Museum, het Metropolitan Museum in New York en het Victoria & Albert Museum in Londen kochten recentelijk werk van haar aan. Het Fotomuseum in Den Haag presenteerde begin 2005 het eerste grote overzicht van haar oeuvre. Daarbij werd een catalogus gepubliceerd met teksten van Charlotte Cotton en Wim van Sinderen. Als je Dolrons fotografische werk bekijkt, word je geconfronteerd met drie elementen die elk op hun niveau de grondslagen van de fotografische kunst vormen: de nieuwsgierigheid, het verlangen en de erkenning.

Hoewel Dolron zich niet afzijdig houdt van wat er leeft in de volksbuurten die ze bezoekt (onder meer in Cuba, India, Thailand, Marokko, de Filippijnen en India), kun je haar foto's bezwaarlijk journalistiek noemen. De reportages die ze maakt, vormen geen afgerond verhaal, maar zijn een aaneenschakeling van op zichzelf staande momenten. Alleen de meest veelzeggende en de meest sfeervolle foto's worden geselecteerd.

Dolron raakte bekend met het project ‘Exaltation’ (1991-1999), een reeks fascinerende foto's van gelovigen die zichzelf verminken en mishandelen. Zowel in haar zwart-wit-foto's (contrastarm, diffuus en in sepiatonen afgewerkt) als in haar kleurenfoto's grijpt Dolron terug naar het picturalisme, de kunstfotografie uit het begin van de twintigste eeuw. Dat geeft haar werk een schilderkunstige kwaliteit en uitstraling. Tegelijk sluit haar fotografie aan bij de hedendaagse kunst. Ze streeft er immers naar Gesamtkunstwerke te maken. Dat blijkt onder meer uit de fraaie verzorging van haar catalogus, de inlijsting van de foto's en de inrichting van de expositieruimten zelf.

Wanneer Desiree Dolron niet op reis is, werkt ze voornamelijk aan projecten waarin ze de traditie van het portretgenre onderzoekt. De beklemmende positie waarin de geportretteerde mens zich bevindt, lijkt een steeds terugkerend thema in haar werk. In haar serie ‘Xteriors’ (2001-heden) sluit ze zich aan bij de traditie van de schilderkunst, hoewel Dolrons portretten door lichtval en subtiele digitale aanpassingen nauwelijks nog aan analoge foto's doen denken. Haar anonieme modellen krijgen een zweem mee van de Vlaamse Primitieven, Manet, Rembrandt of Vermeer. De sereniteit en het mysterie die deze schilders in hun werk wisten te leggen, benadert zij meesterlijk.

In de foto's van Dolron lijkt de stelling bewaarheid te worden van de Amerikaanse essayiste Susan Sontag. Zij vond dat er een diepe verwantschap bestaat tussen fotografie en surrealisme. Zelfs de eenvoudigste en spontaanste fotografie is volgens Sontag surrealistisch omdat zij een verdubbeling van de realiteit is, een sur-realiteit. De gewone gang van zaken van het leven wordt stopgezet, vastgelegd in een

[p. 589]

Desiree Doiron, ‘Xteriors II’, 2001, uit de serie ‘Xteriors’, Rabo Kunstcollectie.

fascinerend beeld dat tegelijk precies en onmogelijk is. En de surrealistische wens om de grenzen tussen kunst en leven, bewustzijn en onderbewustzijn, professional en amateur, het opzettelijke en het ongewilde weg te werken, wordt in de praktijk van de fotografie verwezenlijkt. Specifiek voor de beeldtaal van fotografie is echter dat er een bijzondere relatie met de ons omringende realiteit aanwezig is. Een fotograaf probeert in een beeld uitdrukking te geven aan zijn relatie met die werkelijkheid. In haar studiowerk ‘Gaze’ zien we portretten van modellen die ze ruggelings in het water liet vallen. Op zich ogen ze allemaal eenvoudig, maar als je naar deze foto's kijkt, zie je hoe ze getuigenis afleggen van Dolrons onderzoek naar de fotografische paradox. Die houdt in dat in één en hetzelfde (fotografische) beeld een grote gelijkenis met de werkelijkheid en tegelijkertijd een illusionaire vervreemding van de realiteit aanwezig is. De opbouw van Dolrons oeuvre toont ons dat haar series op zichzelf staan en dat er nauwelijks een verband bestaat tussen de reeksen die ze presenteert. De fotografie is immers in staat een duplicaatwereld te scheppen die dramatischer is dan de natuurlijke wereld en tegelijk esthetischer. De realiteit is meestal saai, gereglementeerd, gebureaucratiseerd. Door deze werkelijkheid op een fragmentarische manier in beeld te brengen, suggereert Dolron dat er behoefte is aan een tweede werkelijkheid.

Als je naar haar foto's kijkt, zie je een soms donkere en dan weer wat meer heldere visie op de wereld. Dit beeld geeft je als kijker de indruk dat de wereld niet te vatten is.

Johan Swinnen

charlotte cotton & wim van sinderen, Desiree Dolron, Terra-Lannoo, Warnsveld, 2005, 160 p.
Zie ook www.desireedolron.com.