Ons Erfdeel. Jaargang 48

Ergens huilt een vader zonder handen. Een bloemlezing van jonge Vlaamse dichters

In het voorjaar van 2004 heeft Ilja Leonard Pfeijffer enkele malen luid en duidelijk laten horen dat de Vlaamse poëzie zuchtte onder de terreur van theoretische scherpslijpers als Dirk van Bastelaere en de redacteuren van het tijdschrift Yang. Alle speelsheid, alle vuur zou verdwenen zijn, er werden uitsluitend nog postmodernistische denkexercities uitgevoerd

[p. 451]

en niemand had het lef zich tegen dit vreugdeloze regime te verzetten. Pfeijffers remedie was even smakeloos als rigoureus: deportatie van Van Bastelaere. Omdat Pfeijffer wel vaker onbesuisde uitspraken doet, kwam er weinig reactie op zijn voorstelling van zaken. Vanuit Nederland zou het ook niet zo gemakkelijk zijn de beweringen te weerleggen, aangezien een groot deel van de Vlaamse productie daar niet doordringt.

Dat is niet terecht, vinden Maarten de Pourcq en X(avier) Roelens. Hun bloemlezing, die al in de maak was voordat Pfeijffer zijn gal had gespuwd, zou kunnen aantonen dat de Vlaamse poëzie, zoals ze wordt geschreven door dichters onder de 35 jaar, niet alleen zeer rijk geschakeerd, maar ook heel goed is. Voor Op het oog onderzochten zij maar liefst zestig jonge oeuvres, waaruit zij eenentwintig dichters kozen, die in het boek in alfabetische volgorde worden gepresenteerd, met maximaal acht pagina's per dichter. De oudste dichters zijn dus van 1970, de jongste werd geboren in 1983. Een kleine minderheid is vrouw. Slechts negen van de dichters hebben al een bundel gepubliceerd, van wie twee bij een Nederlandse uitgeverij. Wat de bloemlezing te bieden heeft is dus inderdaad in hoge mate nieuw. Maar is het ook vernieuwend? En is het de moeite waard?

Het eerste dat een onbevangen lezer zal opvallen, is de grote verscheidenheid. De extreme, ook typografische vormexperimenten van Serge Delbruyère staan broederlijk naast de geserreerde sonnetten van Kris Pint, de dubbele kwatrijnen van Jeroen Theunissen meten zich met het Gargamesj-epos van Nargilah V.H., afstandelijk poëticale overwegingen van Sis Matthé moeten opboksen tegen een donderpreek van Albrecht B Doemlicht. Die afwisseling is verrassend, maar maakt het onmogelijk vast te stellen of de nieuwe Vlaams poëzie ook een eigen karakter heeft. In de inleiding schrijft Xavier Roelens dat hij een voorkeur heeft voor dichters die erin slagen tegelijkertijd twee verschillende gebieden in de hersenen te activeren: ‘Mijn gissing is dat de 21 dichters in deze bloemlezing opgenomen werden omdat ze de boeiendste kortsluiting veroorzaakten tussen verschillende delen van mijn hersenpan.’ Ik denk dat alleen al de combinatie van deze zo uiteenlopende dichters kortsluiting veroorzaakt. De onderlinge verschillen zijn zo groot dat vergelijken geen zin heeft.

De blikken van de eenentwintig jonge Vlaamse dichters uit de bloemlezing ‘Op het oog’.

Beoordelen of al deze dichters vernieuwend zijn - wat de samenstellers overigens niet pretenderen - zou ook moeilijk zijn. Een handvol gedichten is te weinig om de methode van een dichter in kaart te brengen (dat is precies de reden waarom ik eigenlijk nooit bloemlezingen lees). Maar of een dichter een eigen toon heeft, of hij pakkende regels kan schrijven, dat heb je snel genoeg in de gaten. Zelfs als je geen woord begrijpt van wat er staat, laat je je in het ene geval meeslepen, terwijl je je bij andere dichters al na een paar regels verveelt. Juist in een bloemlezing is het van belang dat gedichten onmiddellijk verleiden en persoonlijkheid hebben.

Bij een modieus tekstje als het volgende haak ik direct af:

dubbelganger
21^e-eeuwse gier
en een ring eindigt
de hackers
claustrofobie
de watcher in de ruis
spouwmuur

Yves Coussement wil te graag laten zien dat hij van deze tijd is. Ook X Roelens wil tegen elke

[p. 452]

prijs voorkomen als ouderwets weggezet te kunnen worden. De typografische grapjes in enkele van zijn gedichten lijken rechtstreeks afgekeken te zijn van Tonnus Oosterhoff, al is het natuurlijk mogelijk dat ze onafhankelijk van elkaar op het idee zijn gekomen een gedrukt gedicht aan te vullen met handgeschreven correcties. En de kleine sonnetten van Kris Pint over mythische vrouwen zijn gebaseerd op ideetjes die wel erg voor de hand liggen. Zo zegt Sheherazade:

Ik ben het verhaal dat
mijn lijf hem elke keer
weer voor moet lezen
(...)
het witte van deze buik
raakt nooit uitverteld.

Paul Claes heeft ook dit soort gedichten geschreven, maar die zijn veel beter.

Het interessantst zijn die gedichten die niet alleen laten zien dat de dichter een postmoderne intellectueel is, maar die onbekommerd gebruik maken van eeuwenoude hulpmiddelen als klank, ritme, herhalingen en bezweringen. Dat gebeurt bijvoorbeeld in ‘Lament’ van Geert Buelens:

De overdruk op het bestel & de magneet Lament
De zuigkracht van het bloed en de profeet Lament.

Het gebeurt ook in ‘De wind’ van David van Reybrouck:

en ergens groeien druiven in het avondlicht
en ergens huilt een vader zonder handen
en ergens dept een zoon zijn aders droog.

Het kan ook geen kwaad als de dichter enig gevoel voor humor heeft. Poëzie is een ernstige zaak, maar ook geestigheid kan serieus zijn. Dat is niet het geval bij Erik Metsue: ‘Duizendschoon, maagdenpalm, maankop, sierpompoen, / White loveliness, lis, zonnehoed, ereprijs’ enzovoorts, om in regel 14 te besluiten met ‘Hemelsleutel, ogentroost, morgenster, vrouw’. Het is wel het geval bij een schitterende aanklacht tegen de zelfvoldaanheid van de quasi-linkse culturele elite, een bladzijdenlange litanie van Albrecht B Doemlicht:

Jullie dus, die geen kaassaus meer op bloemkool
wilden, maar cocktail om te dippen
Die bij hoog en laag beweren dat belolive extra
vierge zoveel beter smaakt dan welke boter ook.

En ook ‘Een vogel’ van Jan Geerts is geestig: ‘Een vogel is een vis die niet kan vliegen’.

Welke van deze dichters dragen de belofte in zich de gezichtsbepalende Vlaamse poëzie van de komende tien jaar te gaan schrijven? Wie verdienen het ook in Nederland bekend te worden? Het is moeilijk te voorspellen, maar ik verwacht vooral veel van - in alfabetische volgorde - Geert Buelens, Eva Cox, Albrecht B Doemlicht, Jeroen Theunissen, David van Reybrouck en Nargilah V.H. De tijd zal het leren.

Piet Gerbrandy

Op het oog. 21 dichters voor de 21ste eeuw, samenstelling maarten de pourcq & x(avier) roelens, Uitgeverij P, Leuven, 2005,168 p.