Ons Erfdeel. Jaargang 48

Nooit gezapig worden. 25 jaar The Ex

Het is bij jubilea een goede gewoonte een persoonlijke herinnering op te halen aan het feestvarken. Mijn eerste herinnering aan The Ex is een volkomen chaotisch ‘concert’ in een van de gekraakte werfkelders van Utrecht, Nederlands punkstad nummer 1 (zo zagen de ‘U-punks’ dat). In 1979, het jaar dat The Ex is ‘opgericht’ (komende en gaande mensen rond de harde kern van Terrie Hessels en Jos Kley), stormde het hevig in de elektrische amateur-muziekbeoefening. Het verse doehet-zelfgenre punk gaf toegang tot opwindende zaken als optreden in kraakpanden, een kritisch publiek, een op gezicht en gehoor herkenbare eigen stijl van presentatie, een gevoel van ‘dit is van ons’ en ‘wij tegen de rest van de wereld’, met veel bier. Bovendien gaf punk, met name in politiek links georiënteerde kringen, ruim baan aan meisjes die in een rockbandje wilden spelen. Dat was voorheen een van de meest frustrerende dingen om te willen. Een paar vriendinnen hadden mij in 1979 gevraagd te komen spelen in een serieuze band waaraan een specifieke repertoirekeus ten grondslag lag waarvoor je enigszins muzikaal onderlegd moest zijn en moest repeteren, anders klonk het voor geen meter. Al snel kregen wij redelijk veel succes met ons ‘oude’ repertoire (een klakkeloze coverband zijn was een grote schande in die tijd, en daarom goten wij

The Ex in Groningen, 2004.

alles in een ‘nieuw jasje’). In het pas echt opwindende punkbandjescircuit waagden we ons aan het genre ska, toentertijd een onverdacht-alternatieve en tegelijkertijd goed verkopende Engelse stroming. Daarvoor veranderden we onze naam en opereerden vanaf dat moment met vier dezelfde meiden in twee totaal verschillende groepen. Soms traden we in twee gedaanten op dezelfde avond en op dezelfde locatie op. Dat had Terrie van The Ex opgemerkt. Hij schreef mij een lange brief, die erop neer kwam dat ik een keuze moest maken als ik geloofwaardig wilde zijn/blijven als muzikante en als persoon - die twee ‘rollen’ waren in zijn ogen onscheidbaar. Ik kan die brief na een half leven van inpakken en uitpakken, aanslepen en weggooien, niet meer vinden, maar dat doet niets af aan de diepe indruk die hij heeft gemaakt. Zo ideologisch gedreven was deze politieke punkmuzikant, zo van de harde lijn qua keuzen in het leven, zelfs als het over zoiets gezelligs als muziek maken gaat, dat een gewone sterveling ervan overtuigd raakte dat hoge niveau van consequentie nooit te kunnen halen. Het ska-bandje ging uit elkaar omdat de trend overwaaide, de andere band werd zeer succesvol door weer andere omstandigheden, maar Terries brief, honderden malen overgelezen, bleef aan mijn geweten knagen. Iedere muzikant maakt vroeg of laat kennis met het geïnstitutionaliseerde seksisme van de muziek-

[p. 437]

industrie, de graaimentaliteit, de respectloosheid ten opzichte van creativiteit en grensverleggende vernieuwingspogingen, maar Terrie hoefde het niet eerst mee te maken voordat hij het zeker wist. Hij kende zijn Marx, en wellicht toen al zijn Adorno (die in de popstudies pas later is ontdekt als grondlegger van cultuurindustrieënkritiek en vernietigende visie op de industrieel gestuurde muziekproductie). Het waren de laatste gouden tijden voor alles waar je ‘anti’ voor kon zetten met als resultaat dat de zaak nobel werd, met de overtuiging dat jij en je makkers het verschil zouden gaan maken. De principiële onafhankelijkheid én het internationale succes van The Ex hebben alles te maken met de ‘never sell-out’ filosofie die ik door Terrie heb leren kennen dankzij die brief. Die brief deed meer dan een vurige liefdesverklaring (so bourgeois) had kunnen doen: ik was verkocht. Terugschrijven durfde ik niet.

Er lijkt in een kwarteeuw niet veel veranderd bij The Ex. Terrie en Jos zijn de spil gebleven. Hun onafhankelijkheid van de ‘Bul Supers’ en ‘Hiep Hiepers’ (raakgetypeerde maffiakarakters uit de Bommel-strip van Marten Toonder) van deze wereld uit zich in een gestage stroom van verrassende muziek die vaak ook in het teken staat van buitenmuzikaal eerbetoon. Denk alleen al aan hun hoogstpersoonlijke viering van de vijftigste verjaardag van de Spaanse Revolutie, en de essentie van het The Ex-gedachtegoed is duidelijk. Antifascisme, mededogen met lijdende mensen, mobilisatie van allerhande krachten (over de actie ‘Wapens voor El Salvador’ werd nog lang doorgepraat) voor het goede doel waaraan niet getwijfeld werd: The Ex heeft consequent die lijn doorgetrokken door de jaren heen. Ook toen de band zich muzikaal in diverse nieuwe richtingen begaf en omgaf met muzikanten uit andere muziekwerelden en werelddelen. Geestverwantschap is altijd de grootste gemene deler.

In het publiek staande bij The Ex merkte je dat, het kwam altijd op een of andere manier zichtbaar en hoorbaar uit de verf. Je voelde je

The Ex in Ethiopië, 2003.

bij alle decibels en molenwiekende muzikanten veilig, terwijl de meest vreemde klanken over het podium aanrolden en de emoties alle kanten uitgingen. Er was, is en blijft in mijn beleving iets enorm bewonderenswaardigs aan The Ex. Ze reizen de hele wereld rond, winnen alom prijzen, stonden driemaal bij John Peel in de BBC-studio (het hoogst bereikbare in alternatieve muziekkringen) - wat doen ze of kunnen ze eigenlijk niet? Gezapig worden, op hun gemak als gearriveerde kunstenaars binnenlopen, gewoontegetrouw aan subsidiekranen lurken, strategische allianties aangaan omdat ze graag met de grote jongens gezien willen worden: een dergelijke opportunistische mentaliteit is The Ex vreemd. En toch, of juist daarom, werken ze met de echt grote jongens en meisjes! Van legendarische stamverwante ideologen als producer Steve Albini (o.a. Nirvana), via wereldsterren van de improvisatie zoals Han Bennink, tot de (in Rotterdam wonende) Eritrese oermoeder van het politiek geëngageerde levenslied Tsehaytu Beraki: The Ex maakt overal het schier onmogelijke mogelijk door het aloude principe van doe-het-zelf (‘een ander doet het niet voor je’). Het enige dat ze niet hebben, is een liedje dat iedereen kan meezingen.

Lutgard Mutsaers

Zie voor de gedetailleerde bandbiografie en discografie van The Ex: www.popinstituut.nl. De eigen site van The Ex (www.theex.nl) geeft ook informatie over de komende optredens. The Ex heeft een eigen label en al het eerder uitgebrachte Ex-materiaal is op cd verschenen. Er is ook een dvd; daarop staat o.a. hun enige videoclip uit 1984.