Ons Erfdeel. Jaargang 48

‘Puistig provoceren op een popi podium’ of dichters in de ring

‘Literatuur zoals wij die kennen,’ beweerde Tom Lanoye een paar jaar geleden, ‘is eigenlijk een vorm van reflectie. Schrijvers zijn gewend om heel lang na te denken, of onmiddellijk wanneer ze iets geschreven hebben het resultaat rationeel te bekritiseren en bij te schaven. De voordracht is echter gebonden aan een moment, het is een ode aan de tijdelijkheid. Daar hebben veel schrijvers moeite mee, maar juist dat maakt literaire optredens zo boeiend, zo mooi, water en vuur moeten worden verzoend.’ Lanoye staat nu al ruim twintig jaar op het literaire podium, hij is een literair performer van het eerste uur. Hoewel, je kunt zo ver teruggaan als je wilt; Deelder doet het al veertig jaar, de Vijftigers deden het vlak na de Tweede Wereldoorlog, de Grieken, zelfs de Neanderthalers, weten we inmiddels, kenden hun poëzieavonden. Dichters op een podium, het is niets nieuws. Net zo min als de kregeligheid die dat wekt bij dichters die liever schaven aan de eeuwigheid: ‘Puistig provoceren op een popi podium is geen poëzie,’ dichtte Ilja Pfeijffer in 2001, ‘wie ritme uit een box moet lenen hoopt te zingen / maar hij zingt niet.’

Niets nieuws. Hoewel. Wanneer werd er van poëzieoptredens voor het eerst een wedstrijd gemaakt? In 1986 bedacht Marc Smith in Chicago dat hij de saaie zondagavonden in jazzclub The Green Mill wat kon opvrolijken met poëziewedstijden. Poetry Slams, noemde hij de woordconfrontaties. Dichters verschenen met gedichten in de ring en werden gejureerd door het publiek. Binnen de kortste keren werden de avonden een groot succes. In 1990 werd in Amerika al de eerste National Slam gehouden.

Net als Sinatra, de hamburger en Jerry Springer waaide ook dit fenomeen de oceaan over naar Europa. Vele West-Europese landen kennen inmiddels een snel groeiend slamcir-cuit. In Duitsland, waar in 1997 de eerste nationale slam werd gehouden, zijn slams mateloos populair. Zelfs in het doorgaans toch tamme Zwitserland zijn poëzieslems een hype. Natuurlijk bleven de Lage Landen niet achter. Het Groningse poëzie- en muziekgezelschap Dichters uit Epibreren was er, via contacten met Duitsland, als een van de eersten bij. Op dat moment was er wel al zoiets als een performers-traditie, met Johnny van Doorn, Diana Ozon, Deelder en Lanoye als boegbeelden en bovendien kende Nederland al een traditie van de zogenaamde Open Podia, waar elke dichter, hoe goed of slecht ook, zijn werk kon voordragen. Ook literaire festivals waren inmiddels ingeburgerde gebeurtenissen, rap bracht leven in

[p. 296]

de brouwerij, ritmeboxen dreven de woorden op, kortom slam viel in Nederland min of meer in een gespreid bedje. Eind jaren '90 vonden in Nederland de eerste woordwedstrijden plaats. De eerste slam werd in 1997 gehouden in hotel Winston in Amsterdam. Daarna volgden de slams in het Amsterdamse café Festina Lente, nog altijd een slamcentrum. Al snel werd er in veel steden geslamd, Groningen, Nijmegen, Utrecht, Deventer, zij het niet altijd op dezelfde wijze. Soms was een applausmeter de jury, dan weer een vakjury, dan weer het publiek middels scorebordjes of stevig gejoel. Soms verdween het hele wedstrijdelement en werd een ouderwets open podium gewoon een slam genoemd. Even snel als het opkwam, verwaterde het begrip ook weer. Niemand echter die daarom maalde, het ging er immers om poëzie aanstekelijk over te brengen vanop een podium.

Uit al die lokale slams ontstond al gauw een waar slamcircuit met bekende slammers die uitblonken in het genre. In 2002 kende Nederland de eerste nationale slamfinale in Nijmegen, gewonnen door Erik jan Harmens. In België werd de eerste nationale slam overigens al een jaar eerder gewonnen door Eva Cox. Toch liftten veel Vlaamse slammers mee met de Nederlandse manifestaties, een breed lokaal slamcircuit in Vlaanderen is nu pas groeiende. Er werden intussen slaminterlands georganiseerd: België-Nederland en Nederland-Duitsland. Internationale contacten, via internet, zijn er volop. In 2001 was er een All Stars Poetry Slam Tour door Nederland met slammers van diverse nationaliteiten. Een Poetry Slam is inmiddels onderdeel van veel poëziemanifestaties zoals De Wintertuin en Poetry International. Ook van de manifestatie Antwerpen Boekenstad was slam een onderdeel.

Hoewel de scepsis blijft - ‘Wanneer het publiek het voor het zeggen heeft, krijgen de schreeuwers en humoristen steevast de meeste aandacht,’ bromde dichter Menno Wigman - heeft de slam zich in relatief korte tijd een plaats verworven in de literatuur. Slam krijgt

‘De Woorddansers’ in actie, de winnaars van de landelijke Zingo Poetry Slam finale in 2003.

volop aandacht in kranten en op televisie. Dichters die min of meer begonnen in de slamcircles zoals Tjitske Jansen of Tsead Bruinja publiceerden bundels bij grote uitgeverijen en werden meteen omarmd door de reguliere literaire kritiek.

Voor wie iets van deze dichters wil horen is er inmiddels een cd-uitgave van Zingo!. Zingo! organiseert muzikaal omlijste tours van slammers door Nederland. Op de cd staan slamkampioenen als Harmens, De Woorddansers, maar ook gerenommeerde runners-up als Jansen, A.C.G. Vianen en Quirien van Haelen, die zelfs op MTV te zien is geweest: ‘Het leek leuk zo'n meid met lijfsversiering / helaas haar tong werd mij funest / want door die zwaar metalen piercing / werd mijn gebit voorgoed verpest.’ Tekenend: grappig, eigentijds en een knots van een taalfout. Maar scherpslijperij is hier niet zo op z'n plaats, het gaat om het moment: voordrachtsvirtuositeit opgestuwd door synthesizerbeats. De kwaliteit op de cd is wisselend: stevige, knappe en zelfs hilarische voordrachten worden afgewisseld met hopeloos gedram.

Toch doet de Zingo!-cd volgens mij niet genoeg recht aan het ware slammen. Slam is misschien door alle succes heel snel te perfect en te gladjes geworden. Je hoort op de cd perfecte voordrachten, weinig publiek en al helemaal geen dichters in woordgevecht gewikkeld. Jammer eigenlijk. Misschien is de ware slam wel absoluut momentgebonden, en moet je

[p. 297]

een slam niet willen vastleggen maar gewoon bijwonen in het literaire café in de stad, met dichters van de straat, waarbij de literaire kwaliteit wat minder is, maar de band tussen publiek en poëzie zoveel hechter.

Koen hergeer

Zingo! Poetry Slam cd. De Wintertuin i.s.m. Uitgeverij Vassalucci, 2004.