Ons Erfdeel. Jaargang 48

[p. 283]

Boeken

Over de islam en het multiculturalisme. Standpunten van Tarik Fraihi & Ayaan Hirsi Ali

Lange tijd werd het grillige debat over de multiculturele samenleving gedomineerd door de standpunten van autochtone Vlaamse en Nederlandse journalisten, politici en opiniemakers. Hierdoor werd het debat jarenlang paternalistisch gevoerd boven de hoofden van de betrokkenen. Daar is sinds enige tijd verandering in gekomen. Her en der zijn er mensen opgestaan uit de allochtone gemeenschappen zelf die zich op politiek, cultureel en mediatiek vlak in het debat hebben geprofileerd. Sommigen gewaagden zelfs te spreken van een ‘actieve migrantenbewustwording’. Meteen werd echter ook duidelijk dat in de allochtone gemeenschappen verschillende opinies leven en er ontstond ook een discussie over de legitimiteit van bepaalde (politieke) woordvoerders.

Iedereen heeft als uitgangspunt dat allochtonen onvoldoende geëmancipeerd zijn en onvoldoende participeren aan onze samenleving, maar er bestaat nogal wat verschil in de analyse die erachter schuilt. Om twee uitersten te noemen: Dyab Abou Jahjah van de Arabisch Europese Liga zal vooral op externe factoren wijzen die het moslims bemoeilijken zich te emanciperen (racisme, kolonialisme, discriminatie, de VS-politiek), terwijl de VVD-politica Ayaan Hirsi Ali de oorzaken voornamelijk bij de praktijken van de islam zelf ziet. Zowel in haar recente publicaties als met de korte film Submission I die ze samen met de vermoorde Theo van Gogh maakte, hekelt ze het feit dat moslims niet onderkennen ‘dat het streven naar een leven op basis van hun eigen heilige boek de voornaamste oorzaak is van hun misère’. De moslims moeten er zich van bewust worden dat ze zelf verantwoordelijk zijn voor hun ellende. Meerbepaald wijst Hirsi Ali ‘de seksuele moraal van de islam’, ‘de obsessie met het maagdenvlies’ en ‘de verhouding tussen de seksen’ met de vinger als verklarende factor voor de problemen waarmee de meeste van de omstreeks 1,2 miljard moslims ter wereld worden geconfronteerd: agressie, economische en wetenschappelijke stagnatie, onderdrukking, epidemieën en sociale onrust.

Om aan die problemen tegemoet te komen moeten moslims volgens Hirsi Ali hun eigen aandeel in de achterstandspositie overdenken en is het noodzakelijk de islamitische morele kaders te veranderen. Ze verwacht dan ook alle heil van zelfreflectie en interne zelfkritiek. Wie dat proces wil ondersteunen, moet zich niet te soft opstellen: provocerende culturele prikkelingen en vormen van (zelf)spot zijn volgens haar onontbeerlijk. Hirsi Ali wil daar met haar filmpje en teksten een steentje toe bijdragen, ook al oogst ze hiermee bakken kritiek, niet het minst vanuit de allochtone gemeenschap zelf, én ook al kostte het haar (opnieuw) haar vrijheid. Hirsi Ali leefde een tijdje op onderduikadressen en wordt constant bewaakt; ook werd nog bekend dat de moordenaars van Van Gogh Hirsi Ali op de jaarwisseling 2004-2005 wilden ombrengen.

Het is de sterkte van Hirsi Ali dat ze geen blad voor de mond neemt. De dingen die ze aanklaagt, klaagt ze meer dan terecht aan. Dat zal geen zinnig mens ontkennen. Toch loopt haar analyse mank door de eenzijdigheid. De verklaring voor de positie van de moslims in Nederland en België en in de wereld is niet te reduceren tot de seksuele zeden. Volgens de theorie van Hirsi Ali zouden vrouwen minder kansen krijgen, maar hoe dan te verklaren dat het voornamelijk moslimmeisjes zijn die het hier goed doen op school of dat we voornamelijk vrouwelijke allochtone politici hebben? Bovendien hebben heel wat moslims zich al in meer of mindere mate bevrijd uit de maagdenkooi waarin de moslimgemeenschap gevangen zit, zonder dat dit resulteert in een drastische verbetering van hun positie in de (wereld)gemeenschap waarin ze leven.

Ondanks het feit dat Hirsi Ali zich expliciet wil hoeden voor veralgemeningen trapt ze toch in die val. Zo doet ze alsof elk immigratiehuwelijk (een huwelijk tussen een allochtoon uit een immigratiesamenleving met iemand uit

[p. 284]

het land van herkomst) een gedwongen huwelijk zou zijn. ‘Tussen de 70 en 80 procent van de Turkse en Marokkaanse huwelijken vindt plaats met iemand uit het land van herkomst. Dat is geen geïmporteerde liefde [...] dat is geïmporteerde liefdeloosheid. [...] Hier is sprake van een gearrangeerde verkrachting, die in Nederland achteraf nog gelegaliseerd wordt ook.’ Hier overschrijdt Hirsi Ali de grens tussen het provoceren en het debiteren van stigmatiserende onwaarheden. Uit onderzoek van bijvoorbeeld Erna Hooghiemstra (Trouwen over de grens. Achtergronden van partnerkeuze van Turken en Marokkanen in Nederland, Sociaal en Cultureel Planbureau, Den Haag, 2003) blijkt immers dat de partnerkeuze van allochtonen gezien moet worden tegen de achtergrond van een complexe realiteit en dus veel genuanceerder benaderd dient te worden. Het onderzoek - ook in België - doet de vooronderstelling teniet dat partnerkeuze in het land van herkomst enkel een zaak is van niet-geemancipeerde meisjes die onder druk handelen van hun familie en de traditionele waarden.

Hirsi Ali legt in haar strijdlust ook te veel verantwoordelijkheid bij de islam. Zo beschrijft ze in haar boekje De maagdenkooi het geval van een ‘brave huisvrouw’ die besmet is door het hiv-virus. De vrouw zegt dat ze zich strikt aan de islamvoorschriften heeft gehouden, maar haar man heeft voordat de vrouw naar Nederland kon komen ‘een uitbundig seksueel leven geleid of is regelmatig naar de hoeren gegaan’. Hoe tragisch een dergelijk verhaal ook is, zulke praktijken hebben niets met de islam te maken. De zoveelste getuige hiervan zijn de berichten die begin 2005 opdoken inzake de seksuele wanpraktijken van westerse, niet-islamitische VN-blauwhelmen die in Midden-Afrika op missie waren.

Ondanks de verdiensten van Hirsi Ali verkies ik toch het minder anekdotische en minder eenzijdige discours dat Tarik Fraihi al enkele jaren aan het voeren is. Voor wie het debat over de multiculturele samenleving in Vlaanderen volgt, is Fraihi geen onbekende. Sinds 2000 heeft hij de kritische jonge generatie allochtonen een stem gegeven in verschillende geruchtmakende interviews en opinieteksten over het integratie- en minderhedenbeleid. Hij heeft heel wat multiculturele ervaring opgedaan in het jeugdwerk en is op dit moment onder meer wetenschappelijk medewerker van de Vlaamse sociaal-democraten (SPA). Al van in zijn eerste opinieteksten vraagt hij de allochtone (moslim)gemeenschap de hand in eigen boezem te steken en zich medeverantwoordelijk te weten voor een aantal misstanden. Maar hij heeft ook nooit nagelaten zich kritisch (vernietigend zelfs) uit te laten over de manier waarop de gastsamenleving met nieuwkomers en minderheden is omgegaan. De mislukking van de multiculturele samenleving is een gedeelde verantwoordelijkheid: autochtonen en allochtonen zijn compagnons de route: autochtonen en allochtonen moeten als evenwaardige burgers worden beschouwd die samen deel uitmaken van dezelfde sociale ruimten. En als het regent, worden we allemaal nat.

Fraihi schrijft vanuit een links geëngageerd perspectief en doet hiervoor in zijn boekje, De smaak van de ongelijkheid, een beroep op auteurs als Foucault, Gramsci en Rorty. Zijn beknopte studie is een verademing omdat ze de problematiek van de multiculturele samenleving in een breder perspectief plaatst. Fraihi beschrijft hoe vooroordelen werken en hoe vijandbeelden gecreëerd worden en toont aan dat die mechanismen zowel bij westerse als bij islamitische mensen aan het werk zijn. Net als Hirsi Ali zet Fraihi zich af tegen het cultuurrelativisme dat geen kritiek op culturele praktijken zou dulden, maar evenzeer verzet hij zich met klem tegen elke vorm van cultuurabsolutisme, dat stelt dat de moslimcultuur elke integratie onmogelijk maakt. Culturen zijn menselijke, dynamische producten die er voor de mens zijn en niet andersom. Hoe constitutief cultuur ook is voor de menselijke identiteit, mensen zijn niet opgesloten in hun cultuur en kunnen hun product blijven bijstellen en verbeteren. Ook dit geldt zowel voor autochtonen als voor allochtonen.

In De smaak van ongelijkheid grijpt Fraihi de kans om zijn gerijpte visie bondig en vlot te presenteren. Zijn analyses zijn scherp en zijn visie getuigt van een gezonde dosis realisme. Het knappe is dat Fraihi probeert om zowel de (naïef-linkse) believers als de (rechts-liberale) non-believers inzake de multiculturele samenleving van antwoord te dienen. Soms is de publieke discussie over de multiculturele samenleving een moeras waar men steeds verder in

[p. 285]

wegzinkt. Fraihi tilt die soms beschamende en nodeloos gepolariseerde discussie in elk geval op een hoger niveau. We kunnen alleen maar hopen dat er velen zijn die hem hierin zullen proberen te volgen.

Patrick Loobuyck

tarik fraihi, De smaak van ongelijkheid. Een andere kijk op de multiculturele samenleving, Meulenhoff/ Manteau, Antwerpen/ Amsterdam, 2004, 127 p.
ayaan hirsi ali, De maagdenkooi, Augustus, Amsterdam/ Antwerpen, 2004, 79 p.
ayaan hirsi ali, Submission. De tekst, de reacties en de achtergronden, Augustus, Amsterdam/Antwerpen, 2004, 65 p.