Ons Erfdeel. Jaargang 48

Als engelen bestaan. Janine Jansen

Met de klassieke muziek is het in Nederland niet best gesteld. De orkesten, danig afgeknepen in hun subsidies, programmeren steeds traditioneler. Losse concerten zijn zinloos geworden, slechts enkele series lopen nog redelijk. De conservatoria, die van Den Haag en Amsterdam enigszins uitgezonderd, houden het voor gezien: alleen in lichte muziek en wereldmuziek ziet men nog brood. De muziekscholen zijn daarbij slechts rendabel door enkele kortlopende cursusjes. Ook radio en televisie laten het afweten. Boeiende program-ma's worden verwezen naar de late uurtjes, weggedrukt in de marge, diverse zuilen zien geen heil meer in de klassieke radiozender. Prikkels voor de jeugd ontbreken. Geen wonder dat de toeloop naar de muziekschool en het conservatorium stagneert.

Maar ondanks alles bloeien de concoursen als nooit tevoren, en nauwelijks minder opvallend is daarbij het jeugdige strijkerstalent. Eens was er een tijd waarin in Nederland niet de strijkers, maar veeleer de blazers excelleerden, met fluitisten als Abbie de Quant, hoboisten als Han de Vries en klarinettisten als George Pieterson. Voor violisten kon je beter terecht in het Oostblok. Ik herinner me nog levendig een bezoek aan het conservatorium van Warschau, met een marathon van strijkkwartetten, het ene nog beter dan het andere. Toentertijd vond je op een Nederlands conservatorium één strijkkwartet al een hele bezienswaardigheid.

Maar dat veranderde. Niemand kijkt nog op van een masterclass met viooltalenten als Gerard Spronk (^o1992), Rosanne Philippens (^o1987), Simone Lamsma (^o1986) en Fredericke Saers (^o1980). Nog zo'n aanstormend talent is Birthe Blom uit Benninbroek (^o1982), vanaf haar dertiende studerend aan het Amsterdamse conservatorium en nu voor de finishing touch in de klas van Pierre Amoyal in Lausanne. Blom: ‘Als ik terugkom, moet het zijn alsof ik rechtop ben gaan zitten.’

Kaarsrecht staand, om die beeldspraak even door te trekken, is daar de flamboyante verschijning van Janine Jansen (^o1978). Zij vooral werkt als een onvervalst podiumdier vele concerten af. Inmiddels is ze vaker in het buitenland te vinden dan op een Nederlands podium. In december 2004 trad ze vier keer op met het Concertgebouworkest, om daarna te vertrekken naar Tokio (NHK-orkest), en daarna wenkten Londen (het Philharmonia), Leipzig (het Gewandhaus Orchester) en China (Hong Kong Philharmonic). De uitnodigingen blijven toestromen.

Aan haar naamsbekendheid draagt een exclusief contract bij met het platenlabel Decca. De kritieken liegen er niet om. ‘Als engelen bestaan, hielden ook zij hun adem in’, noteerde ik in NRC Handelsblad bij haar zeldzaam etherische lezing van het laatste deel van Messiaens Kwartet voor het Einde der Tijden, een verzinnebeelding van de Hemelvaart. Nog een greep: ‘Mijn nekharen gingen overeind staan’, een klank ‘mellow and smokey’, Jansen is ‘de Bartoli van de viool’.

Dat ze afkomstig is uit een muzikaal nest zal wel niemand verbazen. Haar grootvader Maarten Kooij dirigeerde de Nederlandse Domcantorij, haar vader is organist aan de Domkerk, haar moeder zingt en haar twee oudere broers spelen cello en orgel. Logisch dat ze haar eerste indrukken opdeed tijdens concerten in de Domkerk. Haar specifieke zaterdagmiddaggevoel betrof het trappetje op naar het orgel en haar eerste optreden was gewijd aan Bachs Vioolconcert in E met het ensemble van de Domcantorij. Eigenlijk had ze het liefste cello willen spelen, maar die post was al bezet door Maarten.

Dat herinnert dan weer aan een ander groot viooltalent, de in de Entartete Musik gespecialiseerde Canadese Chantal Juillet, die in een buitenwijk van Montréal geen celloleraar kon vinden en toen genoegen moest nemen

[p. 275]

met een minicello, de viool dus. Niet voor niets bespeelt ze de stradivarius met een opmerkelijk donkere klank.

Ook Jansen bezit een stradivarius, de ‘Barrere’ uit 1727. Eens moest ze binnen twee weken plotsklaps een geleende viool teruggeven. Hans van den Boom, die een zondagochtendconcert van de Avro presenteerde, deed een oproep en die had succes. Het Elise Mathilde Fonds meldde zich en zo werd de sonore ‘Barrere’ gevonden. Het was liefde op het eerste gezicht.

Juillet leidt in New York een kamermuziekfestival met bekende namen als Yo-Yo Ma, Emanuel Ax en Yefim Bronfman, zoals ook Jansen haar hart heeft verpand aan de kamermuziek. Op haar eerste kamermuziekfestival in Muziekcentrum Vredenburg in Utrecht was ook Bronfman present, naast onder meer de cellisten Mischa Maisky en Christian Poltéra. Ze ontmoette hen op het kamermuziekfestival van Dubrovnik in 2000, georganiseerd rondom violist Julian Rachlin. En jawel: ook hij is het meest gecharmeerd van de cello. Met Rachlin en haar familieleden nam Jansen op haar tweede Decca-cd Vivaldi's De vier jaargetijden op. In dezelfde kamermuziekversie als destijds bij haar eerste Bach-optreden, transparanter en flexibeler dan gebruikelijk. Trouwens, van weinige stukken zijn zoveel versies in omloop, tot één voor Afrikaanse drums, accordeon en natuurgeluiden toe.

Jansens eerste lerares was Coosje Wijzenbeek, die haar onder meer leerde vlot uit het hoofd te spelen. Vervolgens belandde ze bij Philip Hirschhorn die haar op het hart drukte haar eigen weg te volgen: ‘laat je nooit door anderen van de wijs brengen’. Daarna raakte ze onder de hoede van Boris Belkin, die haar ruimte verleende op zijn kamermuziekfestival in Siena. Ook werkte ze met Herman Krebbers en Charles-André Linale en volgde ze masterclasses bij onder meer Heinrich Schiff, geen violist maar een cellist...

Jansen is een alleseetster. Ze wijdde zich zelfs, zij het voorlopig mondjesmaat, aan eigentijdse muziek. Peter-Jan Wagemans stelde:

Nederlands staatssecretaris voor Cultuur Medy van der Laan (links) overhandigt de Nederlandse Muziek Prijs 2003 aan Janine Jansen - Foto Héléne van Domburg.

‘Ze speelde mijn stuk beter dan ik het geschreven heb.’ Een uitdaging betekende vooral Chiel Meijerings La Vengeance d'une femme, waarin ze niet alleen moest spelen, maar ook schreeuwen en stampen.

Maar virtuositeit omwille van de virtuositeit is toch niet wat ze nastreeft; ze heeft ook nooit bewust soliste willen worden. Piepjong speelde ze het liefst in Coosje Wijzenbeeks The Fancy Fiddlers en vanaf haar tiende zeven jaar lang in een pianokwintet met onder meer haar broer Maarten. Mijn eerste kennismaking betrof haar optreden in het Rembrandt Trio met cellist Jeroen den Herder en Folke Nauta achter de vleugel. Opmerkelijk vond ik direct haar vermogen om zich in te voegen, om te luisteren. Maar ook op het grote podium dwingt ze bewonderende stilte af door afwisselend weelderig expansief en lyrisch intiem te musiceren, zoals bij het Concertgebouworkest in Brittens Vioolconcert in D, op. 15 en Prokofjevs Tweede vioolconcert in G, op. 63. Vooral voor laatstgenoemde componist heeft ze een zwak. Logisch dat op het eerste kamermuziekfestival in Utrecht een uitvoerige hommage aan Prokofjev was gewijd, logisch ook dat ze op het Gergjev Festival gewijd aan Prokofjev de Nederlandse Muziek Prijs uitgereikt kreeg. Prokofjevs muzikale drive en asentimentele lyriek is haar op het lijf geschreven.

Ernst Vermeulen

Zie www.janinejansen.com.