Ons Erfdeel. Jaargang 48

Data zijn belangrijk

‘Alleen dwazen zijn van mening dat gisteren voorbij is.’ Onder dat motto werkt Walter van den Broeck al bijna vier decennia lang aan de geromantiseerde neerslag van zijn eigen familiegeschiedenis. In zijn nieuwste boek, De beiaard en de dove man, eist de vader van de auteur alle aandacht voor zich op. Uit vroeger werk bleek al dat Van den Broeck niet bepaald warme herinneringen koestert aan die man. In De beiaard en de dove man is er geen plaats meer voor nuance en wordt Robert van den Broeck finaal belachelijk gemaakt. Of dat ook een sterke roman heeft opgeleverd? Helaas.

[p. 143]

Het is 24 december 1980. Walter van den Broeck heeft op professioneel vlak een bijzonder succesrijk jaar achter de rug. Zijn roman Brief aan Boudewijn is op veel applaus onthaald en ook in het theater kan hij op veel belangstelling rekenen. Toch zit hij niet goed in zijn vel. Zijn gebit valt uit elkaar en venijnige angstaanvallen liggen voortdurend op de loer. Valium doet wonderen, maar er is één storende factor, één onuitputtelijke bron van ergernis: ‘mijn dove, eigenzinnige, zelfingenomen, egoïstische, tirannieke vader’. (p. 57)

Walter wil die akelige man voor Kerstmis toch een cadeau geven, al heeft hij dan een uiterst vergiftigd geschenk in gedachten, waarvoor hij een listig plannetje heeft bedacht. Plaats van de misdaad is café De Beiaard in Turnhout. Daar zal zijn vader worden opgepikt voor een gespecialiseerd gehooronderzoek door akoepedist Guy Lanoye, alias Chico, dat bekroond zal worden met de aankoop van een hypermodern hoorapparaat. Dat toestelletje moet ervoor zorgen dat Van den Broeck junior eindelijk eens zijn gal zal kunnen spuwen tegen Van den Broeck senior. Voorwaarde om de list te laten slagen is uiteraard dat Chico op de afspraak komt opdagen. De sardonisch grijnzende Walter wacht ongeduldig af, de niets vermoedende Robert is zijn onhebbelijke zelf, het kleurrijke publiek van De Beiaard doodt inmiddels op geheel eigenzinnige wijze de tijd.

Tot zover de plot, tot zover ook het diepste niveau waarover er in verband met De beiaard en de dove man te schrijven valt. Terwijl Van den Broeck er in een niet gering deel van zijn vroegere oeuvre met glans in slaagde om de beschrijving van zijn familie, zijn Balen, zijn Vlaanderen en zijn land om te vormen tot universele tragikomedies, is dit boek niet meer dan een weinig tot de verbeelding sprekende en behoorlijk voorspelbare petite histoire geworden. Tientallen pagina's op voorhand weet je als lezer al dat Chico niet op het appèl zal verschijnen.

Walter van den Broeck (^o1941) - Foto David Samyn.

Toch zijn het vooral stilistische bezwaren die de leeslust van De beiaard en de dove man vergallen. Dat Van den Broeck graag een barok palet hanteert in zijn romans, was al bekend. In dit boek is het hek echter volledig van de dam, en rukt de auteur heel wat stevige retoriek aan om zijn verhaal aan te dikken. Talloze zinnen beginnen met ‘Och’ of ‘Ach’ en de uitroeptekens knallen in het rond: ‘O, hoe kende ik dat!’ (p. 80); ‘Och, er was zoveel te doen!’ (p. 81); ‘O, die toon!’ (p. 148). Tussendoor strooit Van den Broeck kwistig met uitdrukkingen uit het Engels: ‘Wipe-that-fucking-smile-off-your-face!’ (p. 37), ‘No way!’ (p. 46), ‘He gets away with it.’(p. 64)

Dat soort drammerigheid gaat onvermijdelijk vervelen. Het is bovendien nog maar de vraag in hoeverre die Angelsaksische kreten in 1980 gangbaar waren. Van den Broeck streeft in zijn werk weliswaar geschiedkundige correctheid na en beschrijft in De beiaard en de dove man hoe hij in het stadsarchief ‘urenlang en maniakaal’ allerhande kleinigheidjes gaat controleren, ‘waarvan de juistheid het gros van mijn lezers worst zou wezen’, maar die heilzaam werken voor zijn eigen gemoedsrust. (p. 118) ‘Data zijn belangrijk’, is de slagzin van dit boek, maar de drang naar encyclopedi-

[p. 144]

sche volledigheid doet De beiaard en de dove man juist de das om. Het is best aardig om te lezen dat een liter benzine een kwarteeuw geleden precies 25 frank kostte (ongeveer 1,35 gulden), maar al te vaak leidt Van den Broecks detailzucht tot gezochte en ongeloofwaardige dialogen. Als hij aan zijn vrouw vraagt wat er die avond op de buis is, luidt het vervolg: ‘“Op Frans Brussel is er die griezelige film van Coppola, The Conversation met Gene Hackman”. - “Haut les mains?” - “Gedubd, ja...” zuchtte ze. “Maar op Holland 2 is er zo'n lachstuk van Alan Ayckbourn!” [...] Ze las voor uit de Humo: “Drie echtparen vieren elk op hun manier Kerstdag...” [...] “Met Hugo Metsers en Pleuni Touw! En met Gerard Cox!”’ (pp. 141-2)

Van den Broeck slooft zich uit om dat soort feitjes in zijn roman te smokkelen, maar raakt er ondertussen maar niet uit welk temporeel standpunt hij zijn verteller wil laten innemen. Bij het begin van het boek is het kerstavond 1980 en wordt het relaas gedaan in de onvoltooid tegenwoordige tijd: ‘Ik kijk uit het raam, met op mijn gezicht dezelfde verveelde grijns als op dat van vader.’ (p. 40) Even verder blikt hij op de voorbije dagen terug in de voltooid verleden tijd: ‘Een paar dagen geleden had ik een nieuw schrift gekocht dat mijn Dagboek 1981 zou worden, en had van de gelegenheid gebruikgemaakt om mijn Dagboek 1980 door te bladeren.’ (p. 49) Technisch gezien klopt dat niet. Geen mens gebruikt die werkwoordelijke tijd om over recente gebeurtenissen te vertellen; in plaats daarvan kies je normaal gezien voor de voltooid tegenwoordige, ofwel misschien voor de onvoltooid verleden tijd. Van den Broeck verraadt daardoor dat het verhaal pas achteraf, in 2004, is verteld.

Onder meer dat soort fouten draagt ertoe bij dat De beiaard en de dove man geen hoogvlieger is geworden. De vermeende ‘scherpe observaties’ in de kroeg, waaraan de roman volgens sommige recensenten grote literaire waarde zou hebben te danken, zijn eigenlijk ook een bron van ergernis. De overvloedige, grappig bedoelde spoonerisms, versprekingen door verwisseling van klanken (‘een kofje koppie’, ‘een blaasje gier’, ‘een wok slater’), doen de tenen almaar pijnlijker krullen en sommige beschrijvingen komen stroef en geforceerd over. Er wordt in café De Beiaard ‘gegekscheerd’ dat het een aard heeft, maar hoezeer Van den Broeck ook zijn best doet om die vrolijke kroegsfeer te evoceren, het wil maar niet lukken. Dat is onder meer te wijten aan houterige zinnen als: ‘En het volgende ogenblik waren mijn gedachten alweer in beslag genomen door het vele dat zich in 1980 doorlopend aandiende.’ (p. 140) ‘Zeggen dat de stemming met de minuut steeg is een understatement’. (p. 108)

De lectuur van deze roman doet je stemming weinig goed. Het is jammer dat een rastalent, een oerschrijver en een vermaard verteller als Walter van den Broeck zijn oeuvre met een boek als De beiaard en de dove man heeft willen uitbreiden. Het meest pertinente uit dit boek is een vraag die op pagina 99 wordt gesteld: ‘Hoe traag moet je vliegen om ingehaald te worden door het geluid van morgen?’

Bert van Raemdonck

walter van den broeck, De beiaard en de dove man, De Bezige Bij, Amsterdam, 2004, 206 p.