Ons Erfdeel. Jaargang 48

[p. 123]

Alles is ‘culture’.
51N4E Space Producers

Op de editie 2004 van de Poëziezomer in Watou rolden, na een druk op de knop, gedichten uit witte machines die opgesteld stonden langs het parcours van de tentoonstelling. Het architectenbureau 51N4E, dat benaderd was voor de visualisering van de gedichten, was verantwoordelijk voor dit vervreemdende onderdeel van de manifestatie. Ze kozen niet voor interventies op het gebied van architectuur maar voor een unieke beleving van het geschrevene, dat misschien wel beter bij het intieme karakter van de poëzie past.

51N4E staat voor de geografische coördinaten van Brussel (51^o noorderbreedte en 4^o oosterlengte), de stad waar het bureau is gevestigd. 51N4E bestaat uit de architecten Johan Anrys (^o1974), Freek Persyn (^o1974) en Peter Swinnen (^o1972). Ze omschrijven hun bedrijf niet als een architectenbureau, maar noemen zich ‘Space Producers’. Ruimte wordt bij hen opgevat in de breedste zin van het woord en de oplossingen worden lang niet altijd gevonden in het realiseren van fysieke architectuur. De redenen hiervoor leggen de architecten bij de complexiteit van de hedendaagse maatschappij: ‘Society's complexity seems to have outpaced architecture. Hence, conceiving architectural concepts becomes as important as building architectural concepts.’ (‘De architectuur kan de complexiteit van de samenleving niet meer volgen. Daardoor wordt het bedenken van architecturale concepten even belangrijk als het bouwen ervan.’)⁽¹⁾ Dat uit zich in een uitdagende manier van werken waarbij de eisen van de opdrachtgever dikwijls ter discussie staan en geherformuleerd worden. De brutale, originele en soms radicale oplossingen doen denken aan de werkwijze van Nederlandse architectenbureaus zoals MVRDV, NLarchitects of Maxwan.

Een van de eerste projecten waar het bureau daadwerkelijk mee aan de slag kon, was de verbouwing van een woonhuis in Outgaarden (1998-2001). Voor deze woonboerderij met traditionele binnenplaats werd onder andere een

51N4E, Keuken van het woonhuis in Outgaarden © Sofam Belgium 2005.

zwembad ontworpen, een badhuis, een tuin en de keuken heringericht. De keuken heeft zowel van de architect als opdrachtgever durf gevergd. Zeventig procent van het budget is namelijk aan dertig procent van de ruimte besteed. Er is een hightech keuken ontworpen met witte betegeling van onder tot boven, terwijl tegelijkertijd het grootste deel van de keuken is weggestopt achter een marmeren schuifwand. Deze ruimte is volledig ruw gelaten. Het contrast tussen deze twee ruimtes kan niet groter zijn en is in feite een uitvergroting van de scheiding tussen traditionele woon- en bijkeuken.

Misschien is het juist door hun kritische houding en het overschrijden van de grenzen van het vak dat een groot deel van hun opdrachtenportefeuille bestaat uit projecten binnen de culturele sfeer. Zo ontwierpen ze de tentoonstelling met nieuwe voorstellen voor het jubileumpark in Brussel (2003) en de inrichting van de vaste opstelling over Nederlandse architectuur en stedenbouw in het Nederlands Architectuurinstituut in Rotterdam (2004).

Terwijl ze nog achter in de twintig waren, sleepten de architecten de herbestemming van de brouwerij Lamot in Mechelen (2000-2005) binnen. Het bijzondere van het plan van 51N4E zit hem in dit project niet eens zozeer in het uiteindelijke architectonische ontwerp, maar vooral in de manier waarop het tot stand is gekomen. Dit conglomeraat van diverse voormalige industriële gebouwen was door de

(1) Zie het boek 51N4E Space Producers, NAi Publishers, Rotterdam, 2004, 160 p. (p. 27)

[p. 124]

stad voorbestemd om als museum voor hedendaagse kunst en congresruimte te gaan functioneren. Nadat 51N4E de prijsvraag won voor de inrichting van het interieur spraken de architecten zich over de gehele onderneming uit. Ze bevonden de kwaliteit van de kunstcollectie niet hoog genoeg om het gebouw te dragen en stelden een ander gebruik van het gebouw voor. Met andere woorden, ze herformuleerden het programma en gingen hiervoor te rade bij diverse experts, variërend van tentoonstellingsmakers en kunsthistorici tot collega-architecten. De aanbevelingen werden overgenomen en het gebouw zal door een combinatie van cafés, winkels, conferentiezalen en culturele activiteiten als een dynamisch centrum in de stad moeten gaan functioneren. Het ontwerp van 51N4E voorziet in het openbreken van de eerste verdieping die glazen gevels zal krijgen.

De opdracht waarmee het bureau zowel in positieve als negatieve zin naam heeft gemaakt in Vlaanderen is de verbouwing van het Groeningemuseum in Brugge (eerste fase 2002-2003). Dit museum ontleent zijn bekendheid en bezoekersstroom vooral aan het schilderij ‘Madonna’ van Jan van Eyck, maar huisvest daarnaast een grote verzameling van andere Vlaam-se meesters, negentiende-eeuwse schilderijen en zelfs een collectie hedendaagse kunst. Tot nog toe is de eerste fase gerealiseerd, die van het verbeteren van het parcours en de inrichting van de tentoonstellingsruimtes. Iedere zaal wordt gekenmerkt door een andere benadering waarbij telkens voor een andere kleur is gekozen, variërend van wit tot rood en zwart. De negentiende-eeuwse schilderijen hangen kriskras door elkaar aan één wand in een verder lege zaal en in de zaal van de Vlaamse meesters is een triptiek in het midden op een tafel geplaatst. De vloer van de zaal met hedendaagse kunst is, net een podium dat zich in het midden bevindt, opgetrokken uit witte glinsterende mozaïekdeeltjes. Tot slot heeft 51N4E zich inhoudelijk met het tentoonstellingsparcours bemoeid en zijn de ruimtes niet meer chronologisch geordend. Die ingrepen hadden voor alles tot doel om het bezoek aan

51N4E, Herbestemming van de brouwerij Lamot in Mechelen © Sofam Belgium 2005.

het museum spannender te maken en nieuwe invalshoeken te openen op het getoonde. Maar logischerwijs heeft deze aanpak veel kritiek over zich afgeroepen.

De bijzondere omgang van 51N4E Space Producers met architectuur is niet onopgemerkt gebleven. In de zomer van 2003 werd het eigenzinnige bureau beloond met de prestigieuze Nederlandse Maaskantprijs voor jonge architecten, een aanmoedigingsprijs voor jong talent onder de 35 jaar, met vermaarde Nederlandse voorgangers als Willem Jan Neutelings, Adriaan Geuze/West 8 en Wiel Arets. Voor de tiende editie kwamen voor het eerst ook Vlaamse architecten in aanmerking. De jury prees het bureau als volgt: ‘Bijzondere waardering heeft de jury voor de emancipatie van het banale die uit het werk van 51N4E spreekt. Zij maken geen onderscheid tussen high-culture en low-culture, alles is culture. Het alledaagse, hoe onbeduidend ook, wordt niet zonder meer als gegeven aangenomen, maar vormt voortdurend een onderwerp van kritische beschouwing (...).’⁽²⁾

Hopelijk kan 51N4E de sprankelende en uitdagende houding blijven vasthouden als ze grotere opdrachten aannemen buiten de culturele sector.

Marieke van Rooy

51N4E, Postbus 1346, B-1000 Brussel, tel. [phone], fax [phone], [e-mail], www.51N4E.com.

(2) Juryrapport Rotterdam-Maaskantprijs, 14 juli 2003.