Ons Erfdeel. Jaargang 47

[p. 735]

Kunsten

Prix de Rome.NL, ‘nieuwe stijl’

De Nederlandse Prix de Rome ‘oude stijl’ houdt op te bestaan. De prijs, die al sinds 1817 wordt uitgereikt en een stimulans is voor aankomende kunstenaars, krijgt een andere vorm. Vroeger ging de prijs, in een cyclus van vijf jaar, naar kunstenaars die zich manifesteerden op tien verschillende terreinen van de beeldende kunsten: Beeldhouwen, Kunst en de Publieke Ruimte, Tekenen, Grafiek, Schilderen, Theater & Beeldende Kunst, Fotografie, Film & Video, Architectuur, Stedenbouw & Landschapskunst. Die scheiding, zegt juryvoorzitter Janwillem Schrofer van de Rijksacademie in Amsterdam, verdwijnt. Alleen architectuur blijft een aparte categorie; in de kunsten beperkt haast geen kunstenaar zich nog tot één discipline of één medium.

In 1985 werd de prijs, na honderd jaar, al eens in een nieuw jasje gestoken. Sinds het bestaan van de prijs, schreef Rieke van Leeuwen in een publicatie naar aanleiding van de prijs ‘nieuwe stijl’ 1985, ‘is er al kritiek geweest, hoewel de kritiek van vroeger wel heel anders van aard was’.

Er kwam kritiek op de antieke belangstelling; Nederlandse kunstenaars moesten in het voetspoor lopen van de vaderlandse kunst. Er waren polemieken, vent- of vormdiscussies, Italianisanten-debatten, gemor en gezeur over het prijzengeld en het reglement, over de samenstelling van de jury's en over de winnaars. ‘De Prix moet op de helling’, schreef Het Parool in 1969. De Rijksacademie, die de prijs inricht, boog zich over ‘het vraagstuk van de Prix de Rome’, een geschiedenis van voortdurend opkomende stormen in kringen van kunstenaars. De prijs heeft dan ook een lange geschiedenis; én het is ook de historie van de Rijksacademie.

In opdracht van de Franse koning Lodewijk de Veertiende werd in 1663 de Académie Royale de Peinture et de Sculpture opgericht; drie jaar later is de Prix de Rome ingesteld, een stipendium waarmee kunstenaars vier jaar aan de Romeinse Académie de France in de Villa Médicis konden gaan studeren. De prijs hing nauw samen met de traditie van de Grand Tour, de belangstelling voor de antieken en de haast verplichte Italiaanse studiereis. Tijdens het bewind van koning Willem I werd in het Koninkrijk der Nederlanden voor het eerst een Nederlandse Prix de Rome uitgereikt aan kunstenaars die zich met een beurs twee jaar in Parijs en vervolgens twee jaar in Rome konden vestigen. Pas in 1817 werd de jaarlijkse uitreiking en jurering bij wet vastgelegd; met het geld van de Prix de Rome konden de winnaars ‘hunne studien in eene der beeldende kunsten in Italien verder voortzetten en voltooyen’.

De prijs wordt elk jaar door de Rijksacademie in Amsterdam georganiseerd. De academie werd in 1870 in het leven geroepen als voortzetting van de Amsterdamse Stadstekenacademie (1765-1822) en de Koninklijke Academie voor Beeldende Kunst (1822-1870). Het Rijk bemoeide zich met het kunstonderwijs: het ging niet alleen om ‘het schone’ maar ook om de moraal. De kunsten hadden een opvoedende waarde. Na de Franse overheersing en de afscheiding van België speelden nationale gevoelens een belangrijke rol in de beoefening van de kunsten: de academie propageerde de uitbeelding van belangwekkende

Elspeth Diederix, winnaar Prix de Rome Fotografie 2002, ‘Stilleven melk’.

[p. 736]

historische gebeurtenissen in historiestukken of van belerende bijbelse en mythologische verhalen. Sinds 1870, bij de oprichting van de nieuwe Rijksacademie, werd mede door de invloed van minister Thorbecke van Binnenlandse Zaken (‘de Regeering is geene oordeelaar van wetenschap en kunst’) vooral ‘de schone kunsten’ gedoceerd; kunstgeschiedenis en esthetica werden verplichte vakken.

Bijna honderd jaar was de Rijksacademie een ‘instituut’ dat vooral de nadruk legde op vakmanschap en kennis van de kunsten. De academie huldigde het adagium van haar eerste directeur, de historieschilder Bastiaan de Poorter: zij moest een kweekschool zijn ‘waar de Schoonheid ten troon zit, opdat van haar licht uitga, tot bevordering van een gelouterden smaak en waren schoonheidszin’.

Pas in 1968, het jaar van de studentenrevoltes, werd tegen die paternalistische houding geprotesteerd. Tot dat jaar bleef de Rijksacademie eigenlijk een negentiende-eeuws instituut, waar weliswaar af en toe werd gemord en gemopperd, maar uiteindelijk bleven de studenten maar soppen, kwasten en penselen op een artistiek wel heel oubollige manier. De academie was van de samenleving vervreemd. Er werd een rapport opgesteld, er werd een nieuwe directeur benoemd, maar pas in 1982, met de komst van de huidige directeur Janwillem Schrofer, werd de Rijksacademie een Instituut voor Praktijkstudie voor aankomende kunstenaars - ‘geen studenten maar deelnemers’, zegt Schrofer altijd, geen school maar een werkplaats.

De Prix de Rome is een aanmoedigingsprijs: hij wordt uitgeloofd om jong talent (tot vijfendertig jaar) in de gelegenheid te stellen zich verder te oriënteren, liefst in het buitenland. In 2002 werd de Prix de Rome Fotografie uitgereikt aan Elspeth Diederix (^o 1971). Igor Sevcuk (^o 1972) uit Bosnië mocht toen de prijs voor Film en Video in ontvangst nemen. In 2003 waren er Prix de Rome te winnen in de categorieën Beeldhouwkunst en Kunst in de

Mariana Castillo Deball, winnaar Prix de Rome Tekenen / Grafiek 2004, fragment uit ‘The Institute of Chance’.

openbare ruimte. De Britse artiest Ryan Gander (^o 1976) en de in Zimbabwe geboren James Beckett (^o 1977) waren toen de laureaten. De jongste editie van de Prix de Rome, die uitgereikt werd aan een kunstenaar die zich bezighield met Tekenen en Grafiek, bekroonde de Mexicaanse Mariana Castillo Deball (^o 1975). Vanaf 2005 zal er dus geen onderscheid meer gemaakt worden tussen de verschillende kunstdisciplines. De nieuwe vorm is een reactie op recente ontwikkelingen in de beeldende kunst, aldus Schrofer. De prijs heeft ook een eigentijdser naam: Prix de Rome.NL - dat klinkt alvast wat minder negentiende-eeuws. De Prix de Rome.NL voor beeldende kunst zal voortaan eens per twee jaar worden uitgereikt, die voor architectuur eens per vier jaar. Iedere kunstenaar die ten minste twee jaar in Nederland woont en werkt en niet ouder is dan vijfendertig jaar kan zich inschrijven.

De Prix de Rome.NL moet meer prestige krijgen. Daarom wordt er voortaan een internationale jury aangesteld en worden musea uit Londen, Parijs, Berlijn en Rome bij de Prix betrokken. Er zal tevens gewerkt worden met een roulerend voorzitterschap. Met het voorzitterschap wordt telkens iemand geëerd om zijn of haar belangrijke bijdrage aan de kunst in Europa. Om meer media-aandacht te genereren, zal de Prix de Rome.NL vanaf 2005 samenwerken met een ‘mediapartner’: AVRO

[p. 737]

Kunst. De kanshebbende kunstenaars zullen tijdens hun werkperiode in hun atelier gevolgd worden. Geregeld zal er op tv en op de website over hun vorderingen bericht worden. Zo moet de prijs niet alleen buiten de landsgrenzen, maar ook in Nederland zelf een groter publiek kunnen bereiken. Dat publiek zal zelf ook zijn voorkeur kenbaar kunnen maken. Op basis van de tentoonstelling van de vier voor de eindronde geselecteerde kunstenaars zal het zelf via de website voor zijn favoriete kunstenaar kunnen stemmen. De nieuwe Prix de Rome.NL moet kortom Europeser, dynamischer en publieksgerichter worden.

Paul Depondt

Prix de Rome, p/a Rijksakademie van Beeldende Kunsten, Sarphatistraat 470, NL-1018 GW Amsterdam, tel. [phone], [e-mail], www.prixderome.nl.