De verzoeking
Gustave van de Woestyne, ‘La Tentation’
Misschien was het de hanghoogte van het schilderij, misschien mijn dorstigheid. Mijn blik viel onmiddellijk op de donkere voor tweederde volle fles en het witte lege glas op de witte benedenhoek. Lang bleef hij daar niet. De donkere gestalte in de bovenhelft trekt door zijn groter volume onweerstaanbaar de aandacht. Het is een ranke, enigszins maniëristisch geschilderde man in een keurig pak. De helwitte vadermoordenaar vormt een licht accent, als het glas beneden bij de fles. De donkere haarvlek correspondeert eveneens met de fles, ook, misschien als grapje, door de vorm. De rozige gezichtskleur verwijst naar de handen die midden op tafel het centrum van het schilderij vormen. Trek met het oog maar eens de dominante schuine lijnen van de compositie: van hoofd naar fles, van de handen naar het glas en schuins daarop de lijnen van de twee voorste staanders van de schildersezel. Zou je het schilderij verticaal in tweeën delen, ligt de rechterhand van de man op de lege helft van het linnen tafellaken, de linker bij glas en fles.
Het schilderij heet ‘La Tentation’, de verzoeking. Het is een zelfportret van Gustave van de Woestyne uit het midden van de jaren twintig. Het schept een vergelijkbare claustrofobische ruimte als enkele andere schilderijen uit die jaren. Zo doen toesluitende wanden, tegelvloer, tafel en fles denken aan zijn exceptionele, monumentale ‘Laatste Avondmaal’ (1927, te zien in Brugge).
De schilder en zijn ezel is een subthema in het genre van de zelfportretten. ‘La Tentation’ is daarbinnen uitzonderlijk. Ik ken van geen andere schilder een zelfportret waarbij de ezel leeg is. Is het witte linnen tafelvlak het platgelegde schilderij? Dat zou de verzoeking accentueren. Het hoofd is bij de fles. De handen zijn op weg naar het glas, maar bevinden zich nog in de diagonalen van de schildersezel. Verder drinken - de kurk was eraf - of schilderen, dat is het dilemma. Maar wat is de verzoeking?
Van de Woestynes laatste grote schilderij ‘Christus in de woestijn’ (1939, te zien in Gent) is iconografisch even uitzonderlijk: een eenzame man tussen gestileerde dorre glooiingen, zonder de gebruikelijke duivel die hem verzoekt.
Staat in ‘La Tentation’ de wijnfles voor Christus? Is daarom niet de drank maar te schilderen een duivelse verzoeking?
Hans Groenewegen
Hans Groenewegen is dichter en criticus.
Auteursrechtelijk beschermd
