Ons Erfdeel. Jaargang 44

Gematigd, verzoenend en staatsbehoudend: August-Edmond de Schryver

August de Schryver heeft zijn biografie gekregen. Niet alleen omdat hij één van de vooraanstaande christen-democratische politici van België was in de periode 1930-1960, maar ook omdat hij zijn privé-archief goed bewaarde. Althans vanaf zijn intrede in de Kamer in 1928, als dertigjarige advocaat in Gent. Dr. Godfried Kwanten, het hoofd van de archiefafdeling van het Katholiek Documentatie- en Onderzoekscentrum in Leuven (KADOC), heeft de gegevens uit de papieren-De Schryver aangevuld met en scherpzinnig getoetst aan die uit meer dan dertig andere archieffondsen, en uiteraard aan de bestaande literatuur.

[p. 790]

August de Schryver behoorde tot de flamingantische burgerij die in de tussenoorlogse periode de macht in de katholieke partij overnam van de tweetalige traditionele elite. Ze wierp zich op als verdediger van ‘de gelijkheid van Vlamingen en Walen’ opdat Vlaanderen eentalig Nederlands zou worden. Wallonië was immers eentalig Frans en wilde dat blijven. Haar machtsgreep slaagde dankzij de steun van de Boerenbond en vooral van de christelijke arbeidersbeweging. Ook in het sterk verfranste Gent werd deze jonge advocaat naar de Kamer en in 1932 naar de partijleiding gestuwd, omdat voor de plaatselijke arbeidersvereniging ‘Het Volk’ de vernederlandsing een hoofdpunt of soms het hoofdpunt was van haar programma. De Schryver maakte het eerst naam op nationaal vlak door zijn inzet voor de beslissende taalwetgeving van 1930-1932, op het onderwijs van hoog tot laag en op de overheidsadministraties. Voor de bescherming van de Vlaamse taalgrensgemeenten kwam hij vooral op, in samenwerking met de militante Flor Grammens.

Begin 1935 moest Frans van Cauwelaert, de leider van de nieuwe flamingantische elite, ontslag nemen als minister op beschuldigingen van financieel geknoei. De Schryver volgde zijn ‘mentor’ op op Landbouw en deed dat blijkbaar zo goed dat hij al anderhalf jaar later opklom naar Binnenlandse Zaken, één van de topministeries. ‘Zo goed’ hield misschien ook in dat hij intussen al voldoende gematigd was om daar aanvaardbaar te zijn. Nu hij de verantwoordelijkheid droeg voor de naleving van de taalwet op de overheidsadministraties, bleek hij niet in staat of bereid om daar streng de hand aan te houden. Toch werd hij ongenadig onder druk gezet door Flor Grammens, die met de steun van honderden studenten een hele beweging organiseerde om de wet toe te passen tegen de onwillige besturen in. Misschien uit ontgoocheling over zijn onmacht, maar vooral omdat hij nauw betrokken werd bij de onderneming van zijn overleden schoonvader, de N.V. Scheerders-Van Kerchove, zou De Schryver naar eigen zeggen na de val van de regering-Van Zeeland geen portefeuille meer gewenst hebben.

Maar in februari 1939 werd hij voor twee maanden minister van Justitie, in maart 1940 minister van Economische Zaken en Bevoorrading. Zo werd hij meegesleept in de oorlog en in het conflict van de regering-Pierlot met koning Leopold III. Daarin was hij de minister die het meest streefde naar verzoening met de onverzoenbare monarch. Na de val van Frankrijk werd de regering verscheurd door de keuze: in Engeland de strijd voortzetten, of neutraal blijven in onbezet Frankrijk. Zoals we weten uit zijn Oorlogsdagboeken 1940-1942, die in 1998 met een uitstekende commentaar werden uitgegeven door Herman van Goethem, bleef De Schryver nog in de eerste helft van 1941 de overtocht afwijzen. Hij arriveerde pas op 1 augustus 1942 in Engeland, werd tweemaal met een zending in de Verenigde Staten belast en kon zich tenslotte in april 1943 opnieuw doen opnemen in de regering.

De Schryver werd met de portefeuille van Binnenlandse Zaken belast, dus met de voorbereiding van het herstel van de wettelijkheid bij de bevrijding van het land. Hij moest optreden als coördinator tussen de departementen voor alles wat de onmiddellijke naoorlogse periode betrof. Hij leidde de onderhandelingen met de Britten en Amerikanen van wie België gedaan kreeg dat de bestuurlijke verantwoordelijkheid bij de bevrijding zou worden overgedragen aan de Belgische regering; een korps van Belgische Civil Affairs Officers werd opgeleid als verbindingspersonen tussen het militair gezag enerzijds, en anderzijds de regering en de lokale autoriteiten. Die officieren kregen ook de bevoegdheid om, conform wetsbesluiten en regeringsinstructies, ondergeschikte besturen en gerechtelijke instanties af te schaffen of weer op te richten en verantwoordelijken aan te stellen of af te zetten, na de ingrepen die de bezetter gedurende meer dan vier jaar had gepleegd.

‘De Schryver en zijn medewerkers verrichtten een titanenwerk en gunden zich in die wedren tegen de tijd zelden een dag vrijaf’, en 25 bladzijden verder lezen we: ‘In Londen volgde hij een Spartaans werkritme, ook op zon- en feestdagen en met weinig vrije tijd.’ Hij ‘hield zijn hart vast voor wat de naoorlog in een ontredderde natie zou brengen... Hij vreesde misschien geen burgeroorlog, dan toch “scherpe conflicten” waarbij “veel bloed zal worden vergoten” en een toename van het banditisme’, want de ministers waren goed geïnformeerd over de stemming in bezet gebied.

Mij verbaast het dat de auteur, na deze en soortgelijke constateringen, aan de regering en

[p. 791]

bijzonder aan De Schryver verwijt dat ze aan ‘ernstige zelfoverschatting’ leden door te vertrouwen op hun besluitwetten en hun korps van 135 Civil Affairs Officers die samen met de eerste geallieerde troepen het land binnentrokken begin september 1944. ‘Dadelijk na haar terugkeer zou de regering de prijs betalen voor dit verzuim. Ze bleek niet in staat adequaat te reageren op de straatrepressie en de bloeddorst en machtspretenties van een deel van het verzet.’ Ze faalde om ‘het gezagsvacuüm snel in te vullen’ en ‘volhardde in haar lichtzinnige misrekening en te luchtige evaluatie van de toestand’.

De regering, die zo lang gewacht had voordat ze wapens liet parachuteren voor de verzetsbewegingen - ze wilde zich eerst van hun trouw verzekeren -, heeft na de bevrijding wapens laten parachuteren om de rijkswacht opnieuw te bewapenen tegen onwillige zogenaamde verzetsgroepen. Ik zie echt niet wat ze méér of anders had kunnen doen, en Kwanten schrijft het ook niet. Pas in januari 1945 kregen de communisten in Frankrijk uit Moskou de richtlijn om het gezag van de regering-de Gaulle te erkennen, nadat W. Churchill in december 1944 hun pogingen tot machtsgreep had aangeklaagd. Het zal in België niet anders gegaan zijn, en dat was niet de schuld van de regering-Pierlot.

August de Schryver werd de stichtende voorzitter van de fel-anticommunistische Christelijke Volkspartij (1945). Hij wist die tot een stevige eenheid te smeden, in tegenstelling tot haar vooroorlogse voorlopers. Dat werd vergemakkelijkt door de felle links-rechts-polarisering over de gerechtelijke en de administratieve bestraffing van de collaboratie, en over de eventuele terugkeer van Leopold III op de troon. De CVP zou gedurende een halve eeuw bijna onafgebroken de Belgische regeringen domineren.

In 1949 liet De Schryver zich niet meer tot voorzitter herkiezen. Hij ging zich dan vooral inzetten op het internationale vlak, o.a. als voorzitter van het samenwerkingsverband van de Europese christen-democraten en als afgevaardigde bij de UNO. In september 1959 was hij bereid opnieuw een ministerportefeuille te aanvaarden met als opdracht de dekolonisatie van Kongo. Het enige mogelijke scenario daarin bleek de vlucht vooruit, naar de feestelijke soevereiniteitsoverdracht op 30 juni 1960 en de chaos op 4 juli.

In 1961 kondigde De Schryver aan dat hij zich voor de laatste maal tot volksvertegenwoordiger liet verkiezen. Vier jaar later verliet hij inderdaad het parlement, om zich meer dan tevoren bezig te houden met de leiding van het familiebedrijf.

Bij de studie van de politieke geschiedenis van België in het midden van de twintigste eeuw kan voortaan niet meer voorbijgegaan worden aan deze uitvoerige en scherpzinnige studie, waarin veel nog ongebruikt bronnenmateriaal werd verwerkt. We merkten al op dat de auteur kritiek op De Schryver niet schuwde. Maar bij mij kwam het als naïef over te lezen dat die jonge advocaat die een verbazingwekkende sociaal-culturele activiteit aan de dag legde, geen politiek mandaat nastreefde of overwoog, hoewel hij in 1925 zelfs zijn huwelijksreis inkortte om tijdig zijn handtekening te kunnen plaatsen voor zijn kandidatuur als plaatsvervanger. Hij had gelijk, want die handtekening bracht hem drie jaar later inderdaad in de Kamer. Na een kortstondige flamingantische scherpslijperij, werd hij daar een gematigde, verzoenende, staatsbehoudende figuur die, ook door zijn beminnelijkheid en talenkennis, zowel lokaal en nationaal als internationaal, geschikt was om strekkingen, groepen en partijen bij elkaar te brengen en te houden.

Lode Wils

godfried kwanten, August-Edmond de Schryver 1898-1991. Politieke biografie van een gentleman-staatsman, KADOC-Studies 27, Universitaire Pers Leuven, 2001, 688 p.