Ons Erfdeel. Jaargang 44

[p. 781]

Taal- en cultuurpolitiek

Het buitenland en wij

De bundel Interculturaliteit bevat een aantal bijdragen die op het Regionaal Colloquium Nederlands te Bratislava (mei 1999) zijn gepresenteerd. Het gaat hier om interculturele aspecten van de neerlandistiek in Midden- en Oost-Europa. Redacteur Paul van den Heuvel, tevens docent Nederlands aan de Univerzita Komenského te Bratislava, schrijft in zijn inleiding tot het boek: ‘De keus voor het thema Interculturaliteit is ingegeven door de gedachte dat de verscheidenheid aan culturen in Europa een bron van creativiteit en inspiratie kan zijn.’ Hij stelt vast dat de neerlandistiek in Midden- en Oost-Europa zich nog niet in samenhangend verband had bezonnen over de culturele component in de diverse opleidings - en onderzoeksprogramma's Nederlands. De hoogste tijd dus om het onderzoek naar dat interculturele aspect even te inventariseren. Dat levert bijdragen op als ‘De aantrekkingskracht van de Zwarte Bergen op schrijvers uit de Lage Landen’, ‘Metafoor in het Tsjechisch en het Nederlands - eenheid in verscheidenheid’ en ‘Moderne Devotie en Moderni devoce - een gezamenlijke herkomst’.

Naast dergelijke beschrijvende stukken waarin de interactie tussen cultuurgebieden wordt belicht, bevat deze bundel ook strijdbaarder materiaal. Een mooi voorbeeld is de bijdrage van Jerzy Koch (Poznan-Wroclaw) over ‘Relaties tussen de extramurale en intramurale neerlandistiek in intercultureel perspectief’. Daarin wordt de interculturele dimensie met betrekking tot de wederzijdse contacten tussen neerlandici binnen en buiten het Nederlandse taalgebied onder de loep genomen. Koch baseert zich op zijn eigen ervaringen en concentreert zich vooral op de negatieve punten - ‘de schaduwzijden van de neerlandistische contacten’, zoals hij ze zelf noemt. Onder veel neerlandici die in het buitenland werken, heerst een zeker gevoel van ontevredenheid over de behandeling op het ‘thuisfront’, zowel door intramurale collega's als door diverse overheidsinstellingen. Soms is er de indruk dat het woord ‘extramuraal’ eerder kwalitatief dan descriptief wordt gebruikt: de eerste versus de tweede divisie, de metropool versus de periferie. Koch gewaagt zelfs van een ‘postkoloniale situatie’: extramuralen worden op het wetenschappelijke veld wel geduld als ze aan vergelijkend onderzoek doen, maar als ze willen meespelen in de ‘serieuze neerlandistiek’ moet hun onderzoek op het vlak van taal en literatuur beantwoorden aan de maatstaven van wat op dat moment in Vlaanderen en Nederland als geldig discours wordt beschouwd. Een alternatieve probleemstelling, gegroeid uit een verfrissend outsiderperspectief, wordt niet zelden als irrelevant afgedaan. Met andere woorden: hoe briljant ze ook zijn, de extramuralen lopen steeds op te korte beentjes. Koch pleit ervoor een streep te trekken onder deze marginalisatie. Volgens hem heeft de verdeling in intra- en extramuraal niet langer zin, ‘omdat het maar om één neerlandistiek gaat, namelijk één die goed werkt’. En dus is de relatie tussen alle neerlandici onder elkaar van groot belang voor de verdere ontwikkeling binnen het vak.

Deze kritische bedenkingen hebben blijkbaar ook meegespeeld bij de eindredactie van de Perspectieven voor de internationale neerlandistiek in de 21ste eeuw. Daarin staan 33 artikelen die gebaseerd zijn op lezingen die plaatsvonden tijdens het Veertiende Colloquium Neerlandicum te Leuven (27 augustus-2 september 2000), waarvan in Ons Erfdeel (jg. 43, nr. 5) reeds een verslag stond. In de inleiding tot de congresbundel lezen we dat de buitenlandse neerlandistiek bloeit als nooit tevoren en dat wordt geïllustreerd met overtuigend cijfermateriaal. Maar de samenstellers voegen daaraan toe: ‘ook kwalitatief zit de extramurale neerlandistiek in de lift en kan zij zich inmiddels zonder schaamte beschouwen als de evenknie van haar intramurale zuster’. Dat is dus een goede zaak, maar een woordje als ‘inmiddels’ toont aan dat de kritiek van Koch niet uit de lucht gegrepen is.

paul van den heuvel (red.), Interculturaliteit. Interculturele aspecten van de Neerlandistiek in Midden- en Oost-Europa, Stimul, Bratislava:, 2000, 196 pp. ISBN 80-88982-30-8.
gerard elshout e.a. (red.), Perspectieven voor de internatio-

[p. 782]

nale neerlandistiek in de 21e eeuw, Internationale Vereniging voor Neerlandistiek, Woubrugge, 2001, 457 pp. ISBN 90-72870-06-9.

Het buitenland ligt heel dichtbij. En soms spreekt men er niet eens een andere taal. In ‘Der intime Fremde. Literarische Vermittler zwischen den Niederlanden und Belgien’ heeft Lut Missinne het over vier Nederlandse schrijvers in den vreemde. De auteurs in kwestie zijn Jan Greshoff, p.H. Dubois, Jeroen Brouwers en Benno Barnard. ‘Den vreemde’ is België, meer bepaald Brussel. Als ‘Vermittler’ of ‘tussenpersonen’ waren of zijn deze schrijvers bemiddelaars tussen de Nederlandse en Vlaamse literatuur.

Greshoff had al intensieve contacten met Vlaanderen voor hij in 1927 van Arnhem naar Brussel verhuisde. Hij publiceerde o.a. in het kosmopolitische Vlaamse tijdschrift De Boomgaard (1909-1911) en informeerde het Duitse Inselverlag over Vlaamse auteurs die mogelijk in hun fonds pasten. In de jaren twintig introduceerde hij een aantal Vlaamse dichters in Nederland. Toen hij in Brussel woonde, trad hij verder als literaire ‘Vermittler’ op tussen Vlaanderen en Nederland. Hij bracht allerlei mensen bij elkaar, zette o.a. Elsschot na een lange stilte weer tot schrijven aan en verdedigde het idee van één Nederlandstalige literatuur. Maar zijn liefde voor het zuiden belette hem niet het ‘Vlaamse schrijversbent’ te kastijden voor hun zelfgenoegzaamheid. Toen hij in 1939 naar Zuid-Afrika vertrok, nam zijn jonge vriend p.H. Dubois de taak van bemiddelaar op zich. Hij was minder polemisch en toonde meer begrip voor de Vlaamse gevoeligheden.

In 1964 ging Jeroen Brouwers bij de uitgeverij van Angèle Manteau in Brussel werken. Tegelijkertijd verscheen zijn eerste boek bij die uitgeverij. Zelf schreef hij hierover: ‘Ik ben de eerste Nederlander geweest die een nieuw, origineel, letterkundig werk in Vlaanderen heeft gepubliceerd. Niemand wilde het en ik was er zelf van overtuigd dat het niet goed was.’ Zoals Greshoff spaarde ook Brouwers de roede niet: allerlei Vlaamse manuscripten kwamen op zijn bureau terecht voor een herschrijfbeurt en hij nam het miserabele taalgebruik van vele Vlaamse auteurs genadeloos op de korrel. Maar paradoxaal genoeg prijst hij later ook het Nederlands in Vlaanderen, dat hij verkiest

J. Greshoff (1888-1971) door Jan Boon, potlood, 33,5 × 29 cm, 1923 - Collectie Letterkundig Museum

boven de stereotype taal van de ‘Hollandse oppervlakkigheid’.

De laatste in Missinnes rijtje ‘Vermittler’ is Benno Barnard, die eveneens een tijdlang bij Manteau werkte en in zijn functie als talent-scout voor een Nederlandse uitgever als ‘een sluis naar Holland voor een aantal schrijvers’ fungeerde. In Barnards eigen werk is het alweer zalven en slaan. Zijn belgofilie wordt zowaar zendelingenwerk als hij in Uitgesteld paradijs over zijn nieuwe vaderland schrijft voor de gemiddelde Nederlander, die evenveel van België begrijpt ‘als een blinde van Rubens’. Tegelijkertijd spaart hij ook Vlaanderen niet, als hij in Door God bij Europa verwekt van leer trekt tegen de Vlaamse Gezelle-cultus.

lut missinne, ‘Der intime Fremde. Literarische Vermittler zwischen den Niederlanden und Belgiën,’, in Jahrbuch Zentrum für Niederlande-Studien, 10/11, 1999-2000, Verlag Regensberg, Münster, 2001, pp. 213-231.

Filip Matthijs