Ons Erfdeel. Jaargang 44

Willem Walraven spreekt voor zichzelf

Het is een netelige kwestie: welke schrijvers verdienen een biograaf? Of, beter geformuleerd wellicht: welk schrijverschap rechtvaardigt een biografie? Dat van de gecanoniseerde reuzen natuurlijk, dat lijdt geen twijfel. Maar hoe zit het met de auteurs van het tweede en derde garnituur? Met de writer's writers, die nauwelijks een publiek bereiken? Of met de schrijvers-van-alledag, die de chroniqueurs zijn van hun eigen leven en die zich ophouden in de periferie van de literatuur?

Willem Walraven, over wie Frank Okker enige maanden geleden de biografie Dirksland tussen de doerians publiceerde, hoort, met respect, tot de laatste categorie. Hij werd in 1887 geboren op het streng-protestantse eiland Goeree-Overflakkee, ontwikkelde er een sterke afkeer voor rangen en standen, emigreerde moederziel alleen naar Canada maar keerde al snel platzak naar zijn ouders terug, werd door

Willem Walraven (1887-1943).

zijn moeder naar Nederlands-Indië gestuurd, waar hij, na een weinig succesvolle carrière als militair, boekhouder en vakbondsman, uiteindelijk in de journalistiek terechtkwam.

Vanaf toen, in 1931, begon Walraven naam te maken. Voor De Indische Courant schreef hij enkele jaren hoofdartikelen, columns en boekbesprekingen - in zeer hoog tempo, want hij had inmiddels een Soendanese vrouw en maar liefst acht kinderen te onderhouden. Terug naar Nederland kon hij, ondanks zijn steeds sterker wordend heimwee, niet: zijn bescheiden inkomen ging volledig op aan zijn omvangrijke gezin.

En zo werd Willem Walraven een gevangene van de kolonie. Nee, hij droomde er niet van zich opnieuw te vestigen in zijn gehate geboortedorp Dirksland. Wel verlangde hij ernaar de koele Hollandse wind nog eens om zijn hoofd te voelen, de geuren van zijn jeugd weer te ruiken, een knuistvol vette schar, zijn lievelingsvis, te eten - maar de scharren die zijn behulpzame zuster hem vanuit Nederland per postpakketje stuurde, kwamen na de dagenlange zeereis meestal stinkend en bedorven in Walravens woonplaats Blimbing aan...

In De Indische Courant schreef Walraven met regelmaat over dergelijke kleine tegenslagen, en daarmee over de tragiek van de westerling in de kolonie, die leeft in het niemandsland tussen twee culturen en daardoor nergens werkelijk thuis is. Ook de vele brieven die Walraven aan familie en vrienden in zijn land van herkomst

[p. 593]

schreef, en waaruit een selectie in 1966 postuum gepubliceerd werd, getuigen van grote weemoed en diep verlangen naar een voorgoed verloren tijd. Samen vormen ze een indrukwekkende getuigenis van een ‘ballingschap’ in de tropen, een ontroerend beeld bovendien van een Nederland dat alleen nog in Walravens herinnering bestond.

De biografie die Frank Okker over Willem Walraven schreef, is voor een groot deel gebaseerd op deze brieven, al citeert Okker er nauwelijks uit - en dat is jammer, want de journalist-in-den-vreemde is beslist een boeiender stilist dan zijn biograaf. Die registreert, administreert en archiveert zorgvuldig, maar groots en meeslepend wil het niet worden: Walraven, springlevend in zijn brieven, is bij Okker dood en reeds lang begraven.

Hoewel een schrijver niet verantwoordelijk mag worden gesteld voor de reclametaal die zijn uitgever achterop boeken afdrukt, wekt de ronkende mededeling dat deze biografie ‘het tumultueuze leven van Willem Walraven (schetst) tegen de achtergrond van de Nederlandse maatschappij en de koloniale samenleving in Nederlands-Indië’ dan ook enige verbazing. Want zó ambitieus is Okker helaas niet geweest. In Dirksland tussen de doerians volgt hij tamelijk braafjes Walravens levensloop tot aan diens dood in een Japans interneringskamp in 1943. Hij slaagt er allerminst in te verklaren waarom juist dít schrijverschap uit dàt leven, uit déze samenleving voort kon komen, sterker: het is een vraag die de biograaf zich in het geheel niet heeft gesteld. Beter is het daarom Dirksland tussen de doerians een biografische schets te noemen - maar dan dringt de vraag zich op: wie is er met zo'n schets gediend?

Het blíjft een netelige kwestie: welke schrijvers verdienen een biograaf, welk schrijverschap rechtvaardigt een biografie? Pasklare antwoorden zijn niet te geven - het is de biograaf immers die zijn lezer moet overtuigen van de noodzaak van zijn boek. En dat is wat Okker nalaat te doen: zijn lezers te laten zien dat Walravens schrijverschap rijk genoeg is voor een biografie. Wat er aan boeiends over zijn leven te melden viel, moeten we concluderen, is door Walraven zelf al op schrift gesteld. En dan mooier.

Annette Portegies

frank okker, Dirksland tussen de doerians, Uitgeverij Bas Lubberhuizen, Amsterdam, 2000, 272 p.