Ons Erfdeel. Jaargang 44

[p. 570]

Pierre H. Dubois (1917-1999) en Simone Dubois (1910-2001) - Foto David Samyn.

[p. 571]

‘Il faut bien que mon coeur parle’
Over Simone Dubois

Lut Missinne
werd geboren in 1960 in Veurne. Studeerde Germaanse filologie aan de K.U. Leuven. Is hoogleraar moderne Nederlandse literatuur aan de Westfälische Wilhelms-Universität Münster. Publiceerde onder meer over Paul van Ostaijen, Louis Paul Boon en de Nederlandstalige literatuur in het interbellum.
Adres: Duifhuisstraat 57, B-9000 Gent

Zonder Simone Dubois (Gent 1910 - Den Haag 2001) zou de achttiende-eeuwse Belle van Zuylen in het Nederlandse taalgebied waarschijnlijk grotendeels onbekend zijn gebleven. Maar zonder Belle van Zuylen zou Simone Dubois allicht nooit in de studie van de achttiende eeuw zijn gedoken. Gedurende meer dan veertig jaar is zij intensief bezig geweest met het opsporen, vertalen, bestuderen en uitgeven van werk en brieven van Isabelle de Charrière, zoals Belle na haar huwelijk met de Zwitser Emmanuel de Charrière zou heten. Het is niet alleen Dubois' grote verdienste dat zij het talent van de Nederlandse schrijfster heeft onderkend, die, omdat ze in het Frans schreef, tussen twee literatuurgeschiedenissen dreigde te vallen. Ze heeft door haar biografisch werk ook het licht laten schijnen op een onconventionele figuur, die lang na haar dood nog als het schandaal van haar familie werd beschouwd.

Simone Dubois werd in 1910 in Gent geboren als Simone de Bruyn. Ze werd Franstalig opgevoed, liep school aan het meisjesatheneum te Gent en verhuisde toen ze veertien was met haar ouders naar Brussel. Als jonge vrouw wilde ze financieel onafhankelijk van haar ouders leven en zocht een baan in het Brusselse. Zo kwam ze in de jaren dertig terecht als secretaresse bij het Hollands Weekblad, een blad dat voornamelijk bestemd was voor de grote kolonie Nederlanders die de sterke gulden waren ontvlucht en in Brussel waren neergestreken. Het weekblad leefde in grote mate van advertenties en had daarvoor iemand nodig die naast Nederlands ook Frans kende. Toen de oorlog uitbrak, bood Simone de Bruyn als vrijwilligster haar diensten aan bij de vrouwenbeweging YWCA, die op dat moment mensen zocht om brieven te bezorgen aan soldaten in de stad. Ook bij het Belgische Rode Kruis ging zij als vrijwilligster werken en raakte op die manier nauw betrokken bij de oprichting van het Jeugd Rode Kruis. Intussen had Simone de Bruyn kennis-

[p. 572]

gemaakt met een jonge Nederlandse schrijver en journalist, die twee jaar eerder naar Brussel was gekomen als correspondent van het Nederlandse dagblad De Tijd: Pierre Hubert Dubois. Ze trouwden in volle oorlogstijd. Uit het huwelijk werden twee zonen geboren. De perfecte kennis van zowel het Nederlands als het Frans, waarmee Simone Dubois haar eerste baan had gekregen, loopt als een rode draad door haar latere literaire activiteiten. Zij vertaalde net als haar echtgenoot Franse literatuur naar het Nederlands, waaronder een aantal romans van Françoise Sagan. Samen met hem vertaalde ze Pedigree van Georges Simenon, niet toevallig het werk waarin de auteur zijn Luikse jeugd beschrijft.

Er zijn echter twee literatoren voor wie Simone Dubois haar hele leven een nooit verflauwende liefde heeft gekoesterd: Belle van Zuylen en Pierre H. Dubois. Het was overigens haar echtgenoot die haar in de jaren vijftig voor het eerst attent maakte op deze toen nog weinig bekende Nederlandse dame van adel, die in het Frans had geschreven. Simone was op zoek naar interessante onderwerpen voor het tweetalige tijdschrift Libelle, waarvoor ze stukken in het Nederlands én in het Frans afleverde. Via de biografie van Philippe Godet, Madame de Charrière et ses amis (1906) raakte ze gefascineerd door de figuur en het werk van Belle van Zuylen (1740-1805), een fascinatie die haar niet meer los zou laten. Ze raakte ervan overtuigd dat er in archieven nog meer materiaal van deze figuur te vinden moest zijn en ging op zoek. In 1969 publiceerde ze het eerste portret over ‘haar Belle’: Leven op afstand. Belle van Zuylen. Maar het was vooral haar selectie uit de brieven van Belle van Zuylen, in Nederlandse vertaling verschenen onder de titel Rebels en beminnelijk (1971), die deze figuur uit de vergetelheid haalde. Het boekje werd dan ook meermaals herdrukt. Het bevat correspondentie met belangrijke Europese tijdgenoten van Belle: de libertijnse Zwitserse kolonel Constant d'Hermenches, de Schotse Johnson-biograaf James Boswell en de Franse schrijver en politicus Benjamin Constant. Uit de brieven komt Belle van Zuylen naar voren als een bijzonder direct en openhartig schrijfster. Indrukwekkend en boeiend in die zin zijn de brieven die ze schreef aan d'Hermenches, met wie ze een passie op papier beleefde: ‘J'ai le coeur plein, puisque j'écris: il faut bien que mon coeur parle’, liet ze hem weten.

Door de publicaties van Simone Dubois in het begin van de jaren zeventig, onder meer in het Documentatieblad van de Werkgroep Achttiende Eeuw, kreeg Belle van Zuylen een bredere bekendheid. Het pad was geëffend voor een internationaal symposium en een tentoonstelling, die plaats zouden vinden in 1974 en waarop de actualiteit van Isabelle de Charrière werd belicht. Dit congres betekende de opmars tot een groots internationaal project: de uitgave van haar verzameld werk. Er werd een internationale redactie samengesteld en de archieven van Lausanne, Neuchâtel en Genève werden uitge-

[p. 573]

spit. Het was een unieke onderneming, waarvan Simone Dubois als drijvende kracht en organisatorische spil fungeerde. Als academische outsider wist ze perfect de multinationale redactie met haar uiteenlopende academische tradities bijeen te houden en met vriendelijke, doch vaste hand voerde zij de ploeg naar het einddoel. Tussen 1979 en 1984 verschenen de tien delen van de Oeuvres Complètes van Isabelle de Charrière bij de Nederlandse uitgever Geert van Oorschot. Ook hij was inmiddels door Belle gefascineerd geraakt: ‘een vrouw voor wie je failliet zou willen gaan’ was de eretitel die hij haar gaf.

Toen Simone Dubois 83 jaar oud was, in 1993, zette ze samen met haar man Pierre H. Dubois de kroon op haar werk en verscheen van beider hand de indrukwekkende biografie Zonder Vaandel. Tussen het eerste portret van Belle van Zuylen uit 1969 en deze 800 bladzijden tellende biografie ligt de ontdekking van veel nieuw materiaal, waarmee het beeld van Belle van Zuylen werd verfijnd en genuanceerd. Zonder Vaandel werd geen verhaal met opzienbarende nieuwe feiten, maar een goed leesbare levensbeschrijving, die uitmunt door grondigheid en accuratesse. De kracht van dit werk ligt tevens in het feit dat het werd geschreven vanuit een grote affiniteit met de figuur, geen wonder dat de auteurs het een ‘biographie honnête’ noemden. ‘Mijn man en ik staan achter de ideeën van Mme de Charrière’, zei Simone Dubois onomwonden in een interview en dit gevoel van herkenning is voelbaar in de intimiteit waarmee de figuur wordt geportretteerd. Net zoals in haar correspondentie komt Belle hier naar voren als een onbevangen en kritische geest, die de maatschappelijke positie van haar eigen stand en de positie van de vrouw becommentarieert en bekritiseert. Belle wordt geportretteerd als een vrouw die rebelleert, echter niet om het verzet op zichzelf, maar vanuit een behoefte aan innerlijke onafhankelijkheid en geestelijke zelfstandigheid. Zo blijkt dat ze paradoxaal genoeg in het huwelijk was getreden om zoveel mogelijk haar vrijheid te kunnen bewaren, niet de vrijheid om te doen wat ze wilde, maar om te zijn wie ze was. Haar huwelijk bracht echter niet wat ze had verwacht en ze ging voor langere periodes alleen in Parijs wonen, waar ze een relatie begon met de zevenentwintig jaar jongere Benjamin Constant, op wie ze grote invloed heeft gehad.

De bijdrage van Simone Dubois tot de studie van het werk van Belle van Zuylen en de impuls die hiervan voor nieuwe onderzoekers is uitgegaan, kan moeilijk overschat worden. In de laatste jaren zijn tal van publicaties verschenen over Belle van Zuylen als Europese figuur, als feministe, over de waarde van haar fictioneel werk en over haar betekenis als overgangsfiguur op de drempel van de moderniteit. Inmiddels zijn ook diverse selecties van haar brieven en vertalingen van haar fictioneel werk in het Nederlands beschikbaar. Er werd in 1975 in Nederland een Genootschap Belle de Zuylen/Asso-

[p. 574]

ciation Isabelle de Charrière, opgericht (het Zwitserse bestaat sinds 1980, het Franse sedert 1995), dat jaarlijks een studiebijeenkomst houdt in het Slot Zuylen in de buurt van Utrecht, waar Belle heeft gewoond. De onderscheidingen waarmee Simone Dubois werd bekroond, staan in tegenstelling tot de relatieve onbekendheid van haar figuur en illustreren duidelijk de brugfunctie die ze vervulde tussen verschillende culturen: ze werd Ridder in de Orde van Oranje-Nassau in Nederland, Ridder in de Kroonorde in België en Chevalier dans l'Ordre des Arts et Lettres in Frankrijk. Voorts ontving ze zowel in Nederland als in Frankrijk diverse onderscheidingen, waaronder de Médaille Arts Sciences et Lettres en de Isabelle de Charrièreprijs. In 1984 kreeg ze van de Rijksuniversiteit van Utrecht een eredoctoraat voor haar werk. Haar vriendelijke bescheidenheid, die zij tot op het laatst had bewaard, mogen het belang van haar eigen werkzaamheden niet in de schaduw stellen. Al was ze in de laatste maanden van haar leven bezig met een activiteit die haar ten volle typeert: de vertaling naar het Nederlands van een essay dat haar in 1999 overleden echtgenoot had geschreven, - een essay over Belle van Zuylen.

Bibliografie:

simone dubois, Leven op afstand. Belle van Zuylen 1740-1805, Europese Bibliotheek, Zaltbommel, 1969, 231 p.
belle van zuylen, Rebels en beminnelijk: brieven van Belle van Zuylen-Madame de Charrière (1740-1805) aan Constant d'Hermenchies, James Boswell, Benjamin Constant en anderen 1760-1805, De Arbeiderspers, Privé-domein, Amsterdam, 1971, 178 p.
pierre h. dubois en simon dubois, Zonder vaandel: Belle van Zuylen 1740-1805: een biografie, Uitgeverij G.A. van Oorschot, Amsterdam, 1993, 843 p.