Ons Erfdeel. Jaargang 44

Zwierende rokken rond het kampvuur

Eind 2000 verscheen bij Querido de debuutroman Vuur van Bart Koubaa. Helemaal onbekend was deze Vlaming niet. In 1988 won hij onder zijn ware naam Bart Vandenbossche met de groep Ze Noiz Humo's gerenommeerde Rockrally. Wellicht heeft die bekendheid ertoe bijgedragen dat Vuur al een week na zijn verschijnen massaal gerecenseerd werd.

‘In 1968 werd één op de tweeëndertig postbodes door een hond gebeten en werd ik geboren onder het sterrenbeeld vissen. Ik werd Kuda genoemd naar mijn grootvader, de Indiër die over het vuur liep. Naar het schijnt zijn mijn voeten er het eerst uitgekomen. De oude Bux zag er een teken in en hij ging zich over mij ontfermen, ik zou zijn opvolger worden.’ (p. 34). Dit fragment zou het begin van de roman kunnen zijn, al is het dit niet. Wel is het de aanleiding tot het verhaal van de jonge zigeuner Kuda Bux over de grootvader naar wie hij vernoemd is. Een verhaal dat niet rechtlijnig-(chrono)logisch verteld wordt, maar zoals het Kuda,

Bart Koubaa (^o1968).

would-be verteller/chroniqueur van het leven in het zigeunerkamp, voor de geest komt. Dit van-de-hak-op-de-tak-vertellen maakt niet alleen een van de charmes van het boek uit, maar geeft het ook een merkwaardig realistisch trekje. De lezer vormt zich langzaam een beeld van de zigeunergrootvader, een eigen beeld, zoals we doen als we ons iemand moeten voorstellen die we slechts kennen van ‘horen zeggen’. Terzelfder tijd is dit realisme merkwaardig omdat het leven in het kamp en vooral dat van de grootvader, zich meer dan eens aan de regels van de logica en het realistisch denken onttrekt. Het zou te ver gaan en Koubaa onrecht aandoen om dit ‘magisch realisme’ te noemen, het heeft meer iets weg van het magische tintje dat zo typisch is bij veel Zuid-Amerikaanse auteurs en sluit perfect aan bij het (cliché)-beeld dat wij van zigeuners hebben. Koubaa speelt met die clichés, zonder echter zelf in banaliteiten of stereotypen te vervallen. ‘Ik heb nooit begrepen hoe het komt dat ik stenen kan laten vliegen’, zegt de jonge Kuda op p. 137, ‘alleen stenen, met een simpele bierfles lukt het me niet (....). (ik weet alleen) dat het iets is wat ik van opa Bux heb meegekregen; “Steen, steen, steen,” en hup de steen is weg en hij trekt me mee naar het vuur waar zij omheen zitten zoals ze altijd zitten. De gitaren zingen en de handen klappen eigentijds. De danseressen draaien en zwaaien en kronkelen hun notenbruine armen tot vlammende krullen, een nieuw verhaal gaat verder.’

De verhalen over opa Bux spelen een centrale rol in het boek. Naar aloude traditie komen de zigeuners van het kamp elke avond

[p. 438]

samen rond het vuur en dan worden heldendaden opgepoetst. Soms is de geloofwaardigheid ver te zoeken, maar wat doet het ertoe, de verhalen worden verteld, dus ze bestaan en ze geven samen met de anekdotes van de jonge Kuda over het kampleven, zijn relatie tot zijn grootvader en zijn liefde voor het meisje Zoë wier hart hij met de hulp van zijn opa stapsgewijs verovert, het boek een hilarisch karakter. Soms neigt het naar slapstick, maar door het momentane karakter doet dat geen afbreuk aan de sfeer van het boek. ‘Op de dag van de opnames (opa Bux doet mee aan een televisiequiz, GW) reden we in karavaan naar de stad. Ik zat naast hem in de zwarte Mercedes van mijn vader. Mijn moeder en tante wasmachine, mijn peetmoeder, reden met de Perals mee, omdat grootvader op zijn gemak wilde zitten en tijdelijk een koelkast op de plaats naast mijn vader had laten installeren. Onderweg vloog de motorkap van de auto open waardoor mijn vader van de weg raakte en Fernando, die altijd stomdronken achter het stuur zat, hem zonder na te denken volgde en tegen ons vlamde.’ (p. 13).

Maar het boek is meer dan dat. Het is ook een ode aan het leven en de liefde, en aan de tradities die ondanks de generatieverschillen en - conflicten worden doorgegeven van grootvader op kleinzoon. De niet altijd evidente liefde tussen de jonge en de oude man wordt op eenvoudige wijze, zonder veel woorden maar met treffende anekdotes weergegeven, wat het boek, ondanks alle humor en kolder, uiteindelijk heel teder maakt: ‘Ik liet het bad vollopen en vroeg me af wie opa zou komen bezoeken, maar ik had niet veel tijd om na te denken want hij zat alweer te roepen, dat hij problemen had met zijn schoenen, dat ik de veters veel te stevig had gestrikt. Ik hielp hem met het uitkleden en ondersteunde hem tot aan de badkuip. “Verdomme Kuda, wat is dat sop heet”. Ik liet hem zachtjes zakken en draaide de koudwaterkraan open. “Waar is dat voor nodig zeg”, en hij trok zijn knie weg vanonder de koude straal. “Het was toch te heet, ik heb gewoon...” (...) Ik waste zijn rug en zijn voeten, zijn heilige voeten. Hij zat wat te murmelen en in het water te pletsen als een klein kind. In deze situatie had ik hem eigenlijk volledig in mijn macht, ik glimlachte.’ (p. 23).

Gerti Wouters

bart koubaa, Vuur, Querido, Amsterdam, 2000, 165 p.