Ons Erfdeel. Jaargang 44

[p. 303]

Taal- en cultuurpolitiek

Nederlands in het Verenigd Koninkrijk

In het voorjaar van 2000 was er even paniek in Londen. Althans in dat Londen dat de Lage Landen een warm hart toedraagt. De historicus Jonathan Israel, auteur van het standaardwerk The Dutch Republic. Its Rise, Greatness and Fall, 1477-1806, vertrok naar Princeton en zijn prestigieuze leerstoel ‘Europese geschiedenis van de zestiende en zeventiende eeuw, in het bijzonder van de Lage landen’, History of the Low Countries, leek te zullen verdwijnen. Deze leerstoel is opgericht in 1919, en eerder bezet door o.a. Pieter Geyl en E.H. Kossmann. Uiteindelijk kwamen het University College London (UCL), de Universiteit van Amsterdam en het Nederlandse ministerie van Onderwijs tot een regeling om de leerstoel te redden. Een opvolger voor Israel treedt aan in het academiejaar 2001-2002. De Nederlandse Taalunie sprong niet mee in de boot. De zaak bracht wel de plaats van het Nederlands in het Verenigd Koninkrijk weer onder de aandacht.

De situatie van het Nederlands in het Britse hoger onderwijs is precair omdat alle moderne vreemde talen er onder vuur liggen. De belangstelling ervoor taant. De spoeling van instromende studenten wordt navenant dunner. Het onderwijssupplement van de Guardian (12 december 2000) had het over een kaalslag, veroorzaakt door kortzichtige financieringsmechanismen en afwezigheid van strategische planning. Waarom zouden Engelsen Nederlands leren als iedereen in Nederland en bijna iedereen in Vlaanderen Engels spreekt, is het refrein aan universiteiten en bij studenten. Op dit moment is Nederlands nog hoofdvak aan de UCL in Londen en in Hull. Maar in Hull is de hoofdvakstatus zo goed als ten dode opgeschreven door een zwaar besparingsplan voor de hele universiteit. Er moet 50 procent worden ingeleverd op de staf. Vanaf september 2001 bestaat het Nederlands de facto alleen nog als bijvak. Blijven nog over Sheffield en Cambridge waar Nederlands eveneens bijvak is. Men versta dat laatste niet te negatief. Het betekent dat Nederlands wordt aangeboden in combinatie met minstens één andere taal (‘subject’). Zo bewijst Sheffield, waar het Nederlands bijvak is in een goed aangeschreven Department of Germanic Studies, dat het daar heel goed van kan profiteren. Een stijgend aantal studenten in de laatste jaren is het gevolg: vandaag volgen er ongeveer zeventig studenten Nederlands. Dat is in blote cijfers het dubbele van Londen, waar per jaar twaalf nieuwe studenten mogen worden toegelaten. In Hull studeren een zestigtal studenten Nederlands. In Cambridge zijn het er dan weer heel wat minder, maar ze zijn van een hoog gehalte wegens de strenge selectiecriteria.

In 1997 wijzigde de Taalunie haar subsidiesystematiek voor de neerlandistiek in het buitenland: personele subsidies zouden na een overgangsperiode van vier jaar (dus vanaf het academiejaar 2001-2002) vervangen worden door start- en projectsubsidies. Eenvoudig gezegd: universiteiten moesten voortaan zelf hun hoogleraren betalen.

Omdat dit bij UCL al jaren het geval was, reageerde men niet echt op deze nieuwe evolutie. Daar kwamen nog communicatiestoornissen bij, wat leidde tot een stijgende spanning tussen UCL en de Taalunie in de loop van 2000. Het Centre for Dutch and Flemish Studies, dat met geld van de Taalunie sinds 1997 interessante culturele initiatieven had genomen, zette zijn activiteiten stop. Het telkens moeten voorleggen van projecten aan Den Haag werd als betuttelend ervaren.

Begin dit jaar werden de plooien gladgestreken, althans tussen de Taalunie en UCL. De nieuwe afspraken houden in dat de Taalunie bij voorkeur meerjarige projecten zal steunen, en dat personele kosten binnen die projecten toch ingebracht kunnen worden. De vier door het departement intussen ingediende projecten werden aanvaard. Een ervan behelst het plannen van een Engelstalige internetgrammatica van het Nederlands, contrastief opgezet en gebaseerd op de Algemene Nederlandse Spraakkunst (ANS). De Taalunie verklaart zich ook bereid het Department of Dutch, dat hoog scoorde bij landelijke onderzoeks- en onderwijsevaluaties in 1996, structureel te steunen tot 2004, en toont

[p. 304]

bijzondere interesse voor het plan voor een ‘Virtueel departement Nederlands’. Het is namelijk de bedoeling om met behulp van informatie- en cornmunicatietechnologie (ICT), zeg maar computer en internet, de ongeveer vijftienkoppige staf van neerlandici die nu verspreid werkt in Londen, Hull, Sheffield en Cambridge op termijn meer te doen samenwerken, complementariteit te zoeken en competenties uit te wisselen. Zo blijft er in het afgeslankte Hull veel expertise in computer-assisted language learning. In 1999-2000 werd er met steun van de Taalunie een internettaalcursus (Lagelands) voor beginners ontwikkeld die gebruik maakt van het Engels als steuntaal (bijvoorbeeld voor het uitleggen van grammaticale concepten). In het studiejaar 2000-2001 wordt die cursus aan studenten Nederlands in Hull aangeboden. Vanaf september 2001 kan Lagelands overal ter wereld operationeel worden. Cambridge is dan weer goed in Middelnederlandse literatuur.

Afstandsonderwijs via computer en Internet moet uiteindelijk cursussen, nu gegeven op één plaats, beschikbaar maken voor meer studenten en een breder publiek van geinteresseerden aantrekken. Studiepakketten op maat voor zelfstudie en videoconferenties kunnen dan volgen. Tussen Londen en Hull heeft de eerste videoconferentie overigens al plaatsgevonden.

Het Virtual Department of Dutch biedt kansen. Maar er zal hard gewerkt moeten worden en alert ingespeeld op de nieuwe en moeilijke omstandigheden. Men zal van de nood een deugd moeten maken. Talent om studenten te werven, zoals in Sheffield bewezen wordt, is daarbij nodig.

Toch leidt het wegvallen van de hoofdvakstatus in Hull, en dus ook het wegvallen van concurrentie, tot een verlies aan kritische massa. Het verdwijnen van het Londense Centre for Dutch and Flemish Culture is een jammerlijke zaak. En wat realiteitszin bij het

Glas-in-loodramen met Prins Willem III en Mary in de Nederlandse Kerk in Austin Friars in Londen.

Virtual Department past misschien ook wel. Universiteiten hebben nu eenmaal een eigen bedrijfscultuur, en er blijven grote kwaliteitsverschillen: zal een student uit Hull zo maar aanvaard worden voor een vak dat vanuit Cambridge het web wordt opgestuurd?

Er zal hoe dan ook een blijvend evenwicht gevonden moeten worden tussen structurele subsidie en projectsubsidie. Om het eenvoudig te zeggen: je kunt alleen maar projecten opzetten als je er al bent, en min of meer blijft, als je een bestaand kader hebt. Dat probleem is acuut in Cambridge waar de personele bezetting maar uit twee docenten bestaat. Vooral het taalonderwijs, gegeven door een per uur betaalde docent, wordt er bedreigd.

De Taalunie moet bij dit alles letterlijk ondersteunend werken, en telkens onderscheiden waar het op aankomt. Alles in functie van het ene doel: de aandacht voor de Nederlandse taal en de cultuur van Vlaanderen en Neder-

[p. 305]

land buitengaats maximaal gaande houden. Een beleid moet transparant zijn maar ook rekening houden met lokale situaties en noden. Het is daarbij niet fout de ons onmiddellijk omringende landen en taalgebieden positief te discrimineren en een sterke aanwezigheid van de Nederlandse taal en de cultuur van Vlaanderen en Nederland na te streven in de grote Europese hoofdsteden.

Luc Devoldere