Ons Erfdeel. Jaargang 44

Een ‘biographie scandaleuse’ van Adriaan Roland Holst

Je zou ze de kost moeten geven, de dames die het bed deelden met Adriaan (‘Jany’) Roland Holst. Tientallen lieten zich door hem verleiden, en de meesten werden er ongelukkig van.

In zijn biografie A. Roland Holst, waarin een onafzienbare stoet bijslapen figureert, laat Jan van der Vegt zien dat rokkenjagen en hartenbreken de grote passies waren van de ‘Prins der Dichters’; dat hij per ongeluk een kind verwekte bij zijn getrouwde buurvrouw; dat hij op feesten en partijen soms links een borst en rechts een bil bepotelde; en dat hij zijn dagelijkse middagdutje, in het gezelschap van de zoveelste jongedame, zorgvuldig in zijn agenda noteerde, onder de tamelijk platvloerse code ‘tuk-mét’.

De vraag is alleen: willen we dat allemaal wel weten?

In een schrijversbiografie doet slechts ter zake wat de schrijver en zijn werk aangaat. Maar die open deur smijt Van der Vegt met grote regelmaat voor onze neuzen dicht. En dan vertelt hij bijvoorbeeld dat de man die Roland Holst ooit Nederlands doceerde Godfried Christiaan Hoogewerff heette, een Rotterdammer van origine die leiding gaf aan een christelijke jongelingsvereniging en die onbezoldigd rijksveldwachter was. Of hij meldt ons dat in de bouwstijl van Exeter College in Oxford, waar Roland Holst stond ingeschreven als student, ‘door restauratie en uitbreidingen de neogotiek van de Victoriaanse tijd’ domineert. Zelfs de naam van de bouwmeester van de kerk van Exeter blijft ons niet bespaard: George Gilbert Scott. Hij bouwde ‘vanuit de gedachte dat middeleeuwse stijlen moesten herleven een imitatie van de Sainte-Chapelle in Parijs’.

Het behoeft geen betoog dat er voor zulke evident irrelevante informatie in een biografie geen plaats zou mogen zijn. Maar dat geldt niet per se voor de amourettes van Roland Holst.

[p. 279]

Portret van A. Roland Holst (1888-1976) door A.C. Willink, olie op linnen, 53 × 43 cm, 1948. Collectie Letterkundig Museum, Den Haag.

Want wat betekenden de vrouwen in het leven van de dichter? Waarop was de uitzonderlijk sterke binding met zijn moeder gebaseerd? Kwam zijn koppige weigering te trouwen werkelijk voort uit de overtuiging dat zijn poëzie alleen in eenzaamheid gedijde? Hing zijn zinnelijkheid met doodsangst samen? Werden hierdoor zijn steeds terugkerende depressies veroorzaakt, en welke invloed hadden die op zijn dichterschap? Zocht hij erotische bevestiging om een gevoel van intellectuele minderwaardigheid te compenseren? Kan het zijn dat hij worstelde met homoseksuele verlangens, zoals een aantal van zijn minnaressen suggereren? En wat betekende het voor een door lichamelijkheid geobsedeerde man om jarenlang gekweld te worden door ernstige ontstekingen aan de anus en de mond? Het zijn vragen die Jan van der Vegt veel te weinig stelt - en al helemaal niet beantwoordt.

Daardoor laat A. Roland Holst zich lezen als een uitputtende maar ook enigszins banale reconstructie van de agenda van de dichter. De oorzaak van diens losbandige seksuele moraal zoekt Van der Vegt, opmerkelijk genoeg, in een vereenvoudigd determinisme dat aan het begin van de twintigste eeuw niet voor niets in onbruik is geraakt maar dat, vermoedelijk onder invloed van recent erfelijkheidsonderzoek, weer hopeloos modieus dreigt te worden: het hartstochtelijke temperament van Roland Holsts grootmoeder zou zich in zijn vader hebben ontwikkeld tot een zeer sterke sensualiteit - een sensualiteit die de dichter dus, benadrukt Van der Vegt, letterlijk ‘in het bloed’ zat. En daarmee is de kous kennelijk af.

Ook waar het de poëzie van Roland Holst betreft, waagt de biograaf zich te weinig aan interpretaties en oordelen. En dat is merkwaardig: we mogen er immers vanuit gaan dat Roland Holst deze biografie niet aan zijn immense libido te danken heeft, maar aan zijn dichterlijke reputatie. En dus had Van der Vegt zich ten doel moeten stellen juist die reputatie te ontleden. Hij had moeten verklaren dat de waardering die het werk van Roland Holst aanvankelijk ten deel viel, nog tijdens zijn leven begon te tanen en na zijn dood zelfs omsloeg in het tegendeel. En hij had moeten aantonen hoe dit specifieke dichterschap zich tot dit specifieke leven verhoudt, en hoe tot het werk van tijdgenoten.

Sterker, veel sterker is de biograaf als hij niet hoeft te duiden, maar kan volstaan met beschrijven. Zoals in zijn schets van het culturele leven in Nederland, met name in het Gooi en in het kunstenaarsdorp Bergen, waar de dichter decennialang woonde: Roland Holst zag tijdens zijn leven generaties schrijvers, schilders en andere beroemdheden aan zich voorbij trekken. Hij kwam over de vloer bij Van Eeden en Van Deyssel, hij zat aan het sterfbed van Slauerhoff, hij treurde om Ter Braak, Du Perron en Marsman, hij liet zich schilderen door Willink en Toorop, hij was bevriend met Van Schendel, Vestdijk en Lucebert en ging op de thee bij prinses Beatrix en prins Claus. Tegen deze achtergrond weet Van der Vegt de meedogenloze aftakeling te tekenen van een charmante sfeer- en praatjesmaker, die op het laatst nog slechts gedoogd werd om wie hij was geweest.

Dat brengt ons evenwel niet dichter bij de kern van Roland Holsts poëzie - en dat is toch waar het in een schrijversbiografie om draait. Zijn leven is een zaak van de lezer voorzover zijn literaire werk er een wezenlijk gevolg van is. Willen we dus weten wie de oude Jany, die toen al tegen de zeventig liep, van zijn tijdelijke impotentie genas? Een gevoel van gêne is nauwelijks te onderdrukken. En het antwoord luidt: nou nee. Want met respect voor de onvoorstelbare hoeveelheid feiten die de biograaf verzamelde- delezer blijft uiteindelijk niet alleen met rode oren maar ook met lege handen achter.

[p. 280]

Vergeefs vechtend tegen de dreiging van de dood bedreef Roland Holst de liefde en de literatuur. Voor de tragiek van die gedrevenheid heeft Van der Vegt te weinig oog.

Annette Portegies

jan van der vegt, A. Roland Holst. Biografie, Uitgeverij De Prom, Baarn, 2000, 736 p.