Ons Erfdeel. Jaargang 44

[p. 123]

Muziek

Ik doe wat ik doe

Na de teksten van o.a. Drs. P en Raymond van het Groenewoud verscheen in de reeks Pluche, bibliotheek van Nederlandse chansons en cabaretliederen, een verzameling liedteksten van Lennaert Nijgh. ‘Lennaert wie?’, kan de lezer die zich nooit echt verdiepte in het Nederlandse chanson zich misschien afvragen. Van beide andere heren hebben ze ongetwijfeld al gehoord, omdat zij ook hun eigen liedjes vertolken. Nijgh deed dat nooit en ik heb me laten vertellen dat dat ook maar goed is... En toch moeten deze zinnen elke Nederlandstalige vertrouwd in de oren klinken:

Zo te sterven op het water
met je vleugels van papier,
zomaar drijven, na het vliegen
in de wolken drijfje hier.

Verdronken vlinder is nog altijd één van de populairste liedjes van Boudewijn de Groot. Lennaert Nijgh schreef tientallen teksten voor De Groot, waaronder veel van zijn allerbeste en allerbekendste. Nijgh en De Groot groeiden beiden op in dezelfde straat in Heemstede, een stadje ten zuiden van Haarlem (De Groot werd wel geboren in Nederlands Indië). Ze volgden allebei de HBS in Haarlem en daarna de filmacademie in Amsterdam. De allereerste tekst die Lennaert voor Boudy, zo heette Boudewijn toen nog, schreef, schept de jongensachtige sfeer onder middelbare scholieren:

En 's avonds op het stille strand,
dan is er weer iets aan de hand,
dan komt er een geweldig feest,
zoals er nooit één is geweest,
dan wordt het strandvuur opgestookt,
waarop men lekker worstjes kookt
en met transistors in de hand
trekt heel de troep weer naar het strand.

In mei 1964 droomt het duo ervan met dit liedje de hitparade te veroveren. Dat lukt niet, al laat het succes niet zo lang op zich wachten. In 1965 scoren ze een heuse hit met Meisje van zestien, een vertaling (via een Engelse omweg) van een lied van Charles Aznavour. De beginregels wekten al meteen de aandacht:

Ze woonde in een villawijk,
Haar ouders waren stinkend rijk.

Het paste in de tijdgeest. Na het internationale succes van Dylan en Donovan, zou Boudewijn de Groot de eerste Nederlandstalige protestzanger worden. Lennaert Nijgh leverde vertalingen van klassiekers als The Times they're a-changin' van Bob Dylan en The Universal Soldier van Buffy Sainte-Marie. Helemaal zelf schreef hij in 1965 Welterusten, meneer de president, waarmee Boudewijn alweer de eerste was die een anti-Vietnamlied in het Nederlands zong:

Denk maar niet aan al die jonge frontsoldaten,
eenzaam stervend in de verre tropennacht,
laat die weke pacifistenkliek maar praten,
meneer de president, slaap zacht!

Die weke pacifistenkliek zou zich weldra bekeren tot de Flower Power en het stond buiten kijfdat De Groot/Nijgh de eerste Flower Power plaat in Nederland zouden maken: de historische elpee Picknick uit 1968.

Maar daarvoor probeerde Lennaert Nijgh ook nog gewoon te overleven. Dat deed hij onder andere door Haarlemse volksliedjes te schrijven op bestelling. Die werden vertolkt door Cobi Schreijer, coryfee uit de vroege Nederlandse folkrevival, in haar Taveerne De Waag in Haarlem, waar ook Boudewijn de Groot voor 't eerst op een podium stond. In De Waag ontmoette Nijgh zijn eerste grote liefde, Joke, die het een klein jaar later voor bekeken hield en naar Engeland vertrok. Sindsdien zou de verloren liefde, het verloren geluk, een constante worden in de teksten van Lennaert Nijgh, die voorheen al niet echt een vrolijke Frans was. Zijn teksten werden een manier om te overleven, naast de drank en de drugs. De tweede elpee van Lennaert en Boudewijn heette dan ook niet toevallig: Voor de overlevenden. Het wordt de meest weergaloze verzameling liedjes die ze samen op de plaat zetten. Naast de eerder geciteerde Verdronken Vlinder, bevat het album klassiekers als Testament,

Na tweeëntwintig jaren in dit leven
maak ik het testament op van mijn jeugd

‘Vrienden van vroeger’

't Is eindelijk een feit:
ik weet, ik ben volwassen,

[p. 124]

 

ik moet nu op gaan passen

 

met werk en geld en tijd.

En natuurlijk Beneden alle peil en Land van Maas en Waal. Dat laatste mag dan al opgewekt klinken, het is alweer een lied waarin Lennaert Nijgh schrijft dat het geluk niet hier en nu ligt, maar ergens anders, in de vage toekomst of een ver verleden:

Want daarachter de hoge bergen
Ligt het Land van Maas en Waal.

In 1970 zal hij dat herhalen in de vertaling van een Frans chanson voor Ramses Shaffy en Liesbeth List:

Het gras zal altijd groener zijn
aan de andere kant van de heuvel
en na de laatste horizon
begint misschien een andere tijd.

En in Testament stond ook al te lezen:

Ik behoorde immers tot die groep van mensen
voor wie 't geluk toch altijd harder liep.

Vandaar allicht dat Nijghs leven, althans dat van de Nijgh uit de teksten, één vruchteloze queeste naar het geluk is. Tientallen liedjes gaan over reizen, zwerven, vluchten uit het land, uit de maatschappij, uit de werkelijkheid. Dat laatste gebeurde vooral op de elpee Picknick, zoals gezegd de eerste Nederlandstalige Flower Power plaat, die baadde in een zweverige, psychedelische mist. Boudewijn de Groot gaf later toe dat hij een getrouwe pendant van het legendarische Beatles-album Sergeant Pepper's Lonely Hearts Club Band wilde maken. Geen openluchtconcert, zoals The Fab Four maar: Lennaert Nijgh en ik, we geven een Picknick. Nijgh kan er zijn gave om Nederlandse woorden te laten klateren als bergbeekjes in botvieren:

Daar sluipt de groengevlekte kat
En heeft de merel al te grazen,
De leguaan gaat bellen blazen,
Kruipt op vijfpoten over 't pad.

De vleesboom rijst het water uit
En rinkelt met zijn glazen snaren,
Er zit in de kristalpilaren
Een uil die schuine liedjes fluit.

Lennaert Nijgh (^o1944) - Foto Piet van Leeuwen.

Of de argeloze ‘popsongluisteraar’ daar meteen het einde van de Tuin van Eden en het begin van dit aardse tranendal uit afleidde, is een andere vraag. Maar de kwistig rondgestrooide muziekarrangementen die veel van een roes of een trip hadden, maakten dat vloeiende rijtjes rijmende Nederlandse woorden ruimschoots voldoende waren. Ze ook nog begrijpen kon later wel, in de jaren zeventig bijvoorbeeld. Over Pastorale, die grote hit voor Ramses Shaffy en Liesbeth List, schrijft Nijgh zelf: ‘Ramses begreep absoluut niet wat hij daar stond te zingen, maar verzekerde mij dat hij het wááááánzinnig mooi vond’. Het laatste grote samenwerkingsverband tussen Nijgh en De Groot was de plaat Hoe sterk is de Eenzame fietser. De twee hadden elkaar uit het oog verloren en liederen als Terug van weggeweest en Wat geweest is, is geweest belichaamden dat. Tante Julia werd een klassieker maar de plaat bevat ook een prachtig miniatuurtje, een onsterfelijk kerstliedje waarvan Boudewijn de Groot 25 jaar later nog zegt dat het ‘het dichtst bij mijn karakter en mijn “oerstemming” ligt’: Onderweg.

Nu is de nacht
zacht als de sneeuw
en alles staat stil in de kou.
Valt er van ver

[p. 125]

 

een ster op mijn pad,

 

dan neem ik hem mee voor jou.

Het zou tot 1996 duren voor dit wonderduo van het Nederlandse chanson elkaar terugvindt. Maar, Lennaert Nijgh schreef niet alleen voor zijn bloedbroeder Boudewijn de Groot. Hij leverde teksten voor flinke hits van Rob de Nijs: Alles wat ademt, Malle Babbe, Zuster Ursula, Mirella en Bier is bitter. Die laatste erg meezingbare deuntjes werden commerciële successen maar Nijgh voelde zich er, ook aan de voetnoten te lezen, slecht in thuis. Voor zijn (ex-)vrouw, Astrid Nijgh, schreef hij dozijnen teksten waaronder het veelbesproken lied dat de titel gaf aan deze bundel: Ik doe wat ik doe, over een prostituee. Hij haalde zijn inspiratie in de Haarlemse hoerenbuurt. Het boek bevat, zoals elke bundel in deze Pluche-reeks, een CD, in dit geval De Razende Bol, een folkrockplaat van Astrid Nijgh, waarvoor Lennaert twaalf zeemansliedjes schreef of vertaalde.

Naast de reeds vermelde chansonniers, schreef hij ook nog voor Adèle Bloemendaal en Jasperina de Jong en blijft hij onsterfelijk door die ene maar wel sublieme vertaling van Jacques Brels Chanson des vieux amants.

Jij huilt al lang niet meer zo snel,
ik laat me niet zo vlug meer gaan,
we houden onze woorden binnen.
Maar al beheersen we het spel,
één ding blijft toch altijd bestaan:
de zoete oorlog van het minnen.

Zo zingbaar was Ernst van Altena niet altijd. Maar, Van Altena bezat wel alle rechten voor Brelchansons in het Nederlands en dus bracht Liefde van Later Nijgh geen gulden op, ook al werd het een vast nummer in het repertoire van Herman van Veen.

Ik doe wat de doe is een belangrijke bundel, al was het maar omdat enkele van de liederen mijlpalen zijn geworden in de geschiedenis van het Nederlandse chanson. In het boek staande teksten alfabetisch gerangschikt. De hierboven geschetste geschiedenis gaat verloren, maar zo ga je de teksten wel weer als gedichten lezen, los van de vedetten die ze hebben gezongen; en die proef doorstaan ze met glans.

Wim Chielens

lennaert nijgh, Ik doe wat ík doe, Nijgh & Van Ditmar, Amsterdam, 2000, 352 p.