Ons Erfdeel. Jaargang 44

Membraan zijn
Een nieuwe roman van Erwin Mortier

Een tweede boek is voor veel schrijvers een probleem. Misschien omdat ze voor hun eerste boek alles gegeven hebben, letterlijk, ze zijn bang geen interessante stof meer te hebben voor een tweede boek; misschien omdat het de tweede keer allemaal minder spontaan gaat en er dus meer georganiseerd en afgezien moet worden; misschien omdat het eerste boek het niet verder heeft geschopt dan een plichtmatige bespreking vol onnauwkeurigheden in de regionale pers, zodat de teleurgestelde schrijver niet nog eens de energie kan opbrengen die nodig is voor een boek. Maar Erwin Mortier heeft van dat alles kennelijk geen last gehad. Zijn tweede boek heeft na zijn opzienbarende debuut (Marcel, 1998) niet veel meer dan een jaar op zich laten wachten. En dat is niet vreemd, want Mortiers debuut was in zekere zin helemaal geen debuut. Marcel lijkt niet het werk van een jonge, haastige, op literaire roem azende beginneling, eerder van iemand die al heel lang en heel veel geschreven heeft zonder onmiddellijke publicatieplannen, iemand in elk geval die het ambacht van het schrijven volkomen beheerst. Het boek heeft vermoedelijk lang mogen rijpen, de auteur moet zijn voorbeelden - eerder uit de negentiende en de vroege twintigste eeuw, ik suggereerde destijds Schulz en Benjamin - zorgvuldig bestudeerd en lang aan zijn eigen stijl geschaafd hebben. Zo komt het dat ook Mortiers

[p. 103]

proza een beetje buiten de tijd staat: het heeft geen haast, het zijn miniaturen waarin een verdwijnende en inmiddels goeddeels verdwenen wereld nog een keer in al zijn broosheid en intimiteit gestalte krijgt.

Mijn tweede huid sluit thematisch en stilistisch aan op Marcel. In zoverre is het boek geen verrassing. Maar dat is ook niet nodig: het heeft wel hetzelfde niveau als Marcel. ‘Het was in de tijd voor ik echt kon spreken. Bijna niets had een naam, alles was lichaam.’ Zo begint het. Het spreekt vanzelf dat wat volgt sterk beeldend zal zijn: een wereld nog vrijwel zonder afstanden en abstracties, een binnenwereld opgetrokken uit impressies, intuïties en tastende bewegingen. Dat is de wereld die de lezer kent uit Marcel, alleen wordt die hier van naam en plaats voorzien. Callewijn heet het gezin, of liever de familie, want dat is, zeker in retrospectief, juist een van de aantrekkelijke kanten van dit plattelandsmilieu: het gaat niet om een afgemeten kleinburgerlijk gezin, maar om een haast voorburgerlijke samenlevingsvorm waarin de grenzen wat ruimer zijn getrokken, zodat ooms en tantes, neven en nichten er evengoed bij horen. Ze bewonen ‘sinds generaties’ een oud huis ‘onder de dijk aan het kanaal naar Brugge’. De ik-verteller, ditmaal Anton geheten, voelt zich hier geborgen; wel krijgt de lezer al snel een vermoeden dat daar een bruusk eind aan komt, als Roland, een iets oudere neef van wie ‘een kille, machinale nauwgezetheid’ uitging, bij hen intrekt.

Mijn tweede huid bestaat uit drie delen. Het eerste is dat van het nog taalloze kleine kind, in het tweede gaat Anton naar de middelbare school en in het derde is hij bijna negentien en gaat hij studeren. Zo krijgt het boek trekken van een ontwikkelingsroman. Daarin lijkt het tweede deel, dat in het teken staat van zowel sociale als persoonlijke veranderingen, het meest cruciaal. Een oprukkend industriegebied

Erwin Mortier (^o1965) - Foto Tessa Posthuma de Boer.

en een nabij de dijk aangelegde autoweg bedreigen de rust ende intimiteit van Callewijns Hof, en ook de middelbare school met zijn wurgende verveling doet zijn ontnuchterende werk. Dit deel staat bovendien in het teken van een ontluikende (homo)seksualiteit, waarover Mortier, zoals over alles, mooi ingehouden schrijft.

Maar essentieel is het verlies waarmee al die ‘ontwikkelingen’ betaald worden. Anton komt noodgedwongen terecht in een wereld van eenduidigheid en rechtlijnigheid, waarin voor magische verwantschappen en ontsnappende metamorfosen geen plaats meer is. Dat zal ook de reden zijn dat de taal naarmate het boek vordert directer wordt, steeds moeilijker wordt het beschutting te vinden in een metaforisch universum van eigen makelij. Al op zijn dertiende of daaromtrent wordt Anton verteerd door heimwee naar de kindertijd. ‘Ik wilde weer klein zijn, niet meer dan een membraan

[p. 104]

waar de dagen op tokkelden en hun indruk ken doorheen lieten schieten zonder dat ze bleven hangen. Honger hebben of dorst. Om melk krijsen en geeuwen. Slapen en wakker worden. De zomer rond mijn benen voelen laaien, onder een steen in de kelder salamanders ontdekken, likkebaardend als draken, de steen terugleggen, wegrennen, “papa” roepen, en 's avonds, wanneer buiten alles bekwam en binnen in huis de tantes hun vlerken spreidden en zich losmaakten uit de hoeken waar ze de hele dag ondersteboven hadden geslapen, de zoete nacht begroeten, zijn deernis en zijn duisternis, even zwart als de bladen in de fotoboeken die me onder kalkpapier bewaarden zoals ik toen was.’

Het boek eindigt in mineur. Anton is bevriend geraakt met Willem, een medescholier uit een stedelijk, intellectueel milieu, zonder wie het puberale bestaan van Anton ondraaglijk zou zijn geweest. Maar uitgerekend als zij beiden in Gent gaan studeren, Anton geschiedenis en Willem geneeskunde, juist als de vrijheid begint te lokken en te lonken, komt er een wreed einde aan alle toekomstfantasieën. Willem verongelukt; Anton, kwetsbaarder dan ooit, zal alleen nog geborgenheid vinden in de huid van de taal. Het boek eindigt met de woorden ‘alles verdween’, maar dat geldt gelukkig ook voor die verdwenen wereld zelf: die ging op in een weefsel van de prachtigste, vaak over meerdere zinnen vertakte beelden en bleef zodoende behouden.

Cyrille Offermans

erwin mortier, Mijn tweede huid, Meulenhoff, Amsterdam, 2000, 192 p.