Ons Erfdeel. Jaargang 43

Ik hou van mij

Het gebeurt in de Nederlandse letteren wel vaker dat een bepaalde mythische figuur een auteur telkens weer inspireert. Zo laat Harry Mulisch zich al decennia op sleeptouw nemen door de Egyptische schrijfgod Toth, Jeroen Brouwers door de melancholische Orpheus, Gerard Reve door de maagd Maria en Hugo Claus door het verzamelde pantheon, Oedipus voorop. Stilaan mag ook Willem Melchior zich de discipel van zo'n opperwezen noemen: in zijn boeken draait alles om Narcissus.

In de verhalen van Melchiors debuutbundel, De roeping van het vlees (1992), wordt de aandacht van de hoofdpersonages getrokken door de weerkaatsing van hun lichaam in spiegels, etalages of autoruiten. Dat de jongens ook elkaars spiegelbeeld vormen, blijkt uit hun namen: Joshua, Johan, Jan, Jonas, Jeroom. Ze worden allemaal geobsedeerd door hun naakte torso's, en dromen ervan om dat bovenlichaam met een scherp voorwerp te laten doorboren, om zo te sterven.

Dat verlangen naar een gewelddadige dood krijgt in de bundel tal van varianten. In ‘Liefdes lust en leed’ wordt een jongen door zijn vriend gekruisigd omdat hij als seksuele slaaf moedwillig de bevelen van zijn meester weigerde. Het verhaal, dat zich afspeelt in de antieke wereld, krijgt een moderne pendant in ‘Een handvol dromen’, waarin een man in de stad aan zijn auto wil worden vastgespijkerd. Het sterkst is Melchior wanneer hij realisme en droomwereld door elkaar laat lopen, zodat de personages door een kafkaëske wereld dwalen. Een jongen vindt in de krant een advertentie van een kantoor dat is gespecialiseerd in moorden. Na een surrealistische zoektocht naar het adres, bestelt hij in het bureau zijn eigen dood. ‘Hij was er in de loop van de maanden steeds meer in opgegaan, tot het punt dat hij het vermoord worden niet alleen meer als iets begerenswaardigs beschouwde, maar als een roeping, waarvoor hij zonder meer bereid was de tientallen jaren die hem restten en waarop hij zich toch al niet verheugde, op te offeren. Een mens zijn lust, had hij besloten, is een mens zijn leven.’

In het laatste verhaal valt de grens tussen droom en werkelijkheid helemaal weg. Jeroom verlaat 's nachts het klooster waar hij logeert en ontmoet in de duinen een geestelijke, in het gezelschap van een hond, een knecht en een slaaf die opgesloten zit in een bizarre, beweegbare

[p. 750]

Willem Melchior (°1966) -
Foto Roeland Fossen.

buizenconstructie. Het hallucinante gezelschap heeft het op hem gemunt, en uiteindelijk wordt hij door de hond aan stukken gescheurd. ‘Zijn borst, buik en zijden zaten, besmeurd met modder en bloed, vol diepe, gerafelde sneeën, waaruit het vlees op sommige plaatsen naar buiten puilde. Ze deden nauwelijks pijn. Terwijl hij zijn hand over zijn buik legde en, zacht strelend, zijn wonden betastte, begon hem iets te dagen. Zijn angst verdween, een grote kalmte kwam over hem. “Het is gelukt,” fluisterde hij ongelovig.’

Het lijkt er op dat Melchior in De roeping van het vlees een soort catalogus aanbiedt van zijn schrijverschap, met een staalkaart van later uit te werken verhaallijnen. In ieder geval is ook Kasper Valentijn, het hoofdpersonage van de gelijknamige roman uit 1996, een Narcissusfiguur die ervan droomt om door een lustmoord aan zijn einde te komen. Die dood vindt hij uiteindelijk in New York, waar hij als fietsboodschapper door een van zijn klanten als slaaf wordt mishandeld. Na de zoveelste martelsessie krijgt hij uiteindelijk een mes tussen de schouderbladen gepland.

Terwijl de verhalen geraffineerd maar zonder veel omhaal op hun doel afgingen, neemt Melchior in zijn eerste roman ruim de tijd voor een uitgebreide karaktertekening van zijn hoofdpersonage. De langgerekte proloog van het boek doet dienst als een soort seksuele bildungsroman, beginnend bij de vierjarige Kasper die op zwemles gefascineerd raakt door zijn buik, en eindigend nadat hij wordt ontmaagd. Samen met de steeds langer wordende zinsbouw zorgt die psychologische verfijning ervoor dat Kasper Valentijn als een scharnier fungeert tussen Melchiors debuutbundel en zijn onlangs verschenen roman De onhuwbaren.

Daarin is Lodewijk Thijssen, net als Kasper Valentijn, een student die in Amsterdam op kamers woont. Beide jongens vertrekken na een aantal vluchtige relaties op vakantie naar Italië. Bij hun terugkeer in Nederland krijgen ze van een vriend een voorstel om samen in New York op avontuur te gaan. De vriend van Kasper heet Mario Sanders, die van Lodewijk Sander van Loon.

Melchior lijkt zo veel van zijn thema's te houden, dat hij zichzelf ‘plagieert’. Meer dan eens krijg je het gevoel dat beide romans elkaar weerspiegelen en dat dit hetzelfde boek is in een andere kaft. Zowel de grote verhaallijnen als de details worden spaarzaam gerecycleerd. Maar Melchior redt zich door met De onhuwbaren een in alle opzichten verbeterde versie van Kasper Valentijn af te leveren. De psychologisering is nog subtieler geworden, de zinsbouw nog fanatieker langgerekt en gepolijst. En voor het eerst lijkt de auteur niet meer zo fanatiek gefocust op de beschrijving van sadomasochistische sessies. Of beter: het sadomasochisme is gesublimeerd tot een treiterig psychologisch spel van aantrekken en afstoten. De rol van ‘meedogenloze jongen’ wordt daarbij gespeeld door Sander van Loon, de onbereikbare geliefde die Lodewijk het hoofd op hol doet slaan. Sanders onbereikbaarheid ligt vooral in zijn belichaming van Lodewijks eigen ideaalbeeld, en vormt zo eens te meer een variant op de narcistische verliefdheid. Lodewijk, de dromerige adolescent die ervan ‘overtuigd was geraakt dat hij vanwege zijn terughoudende aard eerder was voorbestemd om het leven te beschouwen dan eraan deel te nemen’, ondergaat onder invloed van zijn geliefde een metamorfose. Hij laat zijn haar verven, gaat vlottere kleren dragen en laat zijn studies voor wat ze zijn.

Het is bewonderenswaardig om te zien met welke precisie Melchior erin slaagt om alle facetten van Lodewijks verliefdheid vast te leg-

[p. 751]

gen. Er is in sommige recensies lacherig gedaan over de wat anachronistische stijl, en de sensitieve beschrijvingen vormen een gemakkelijk doelwit voor pathetische pastiches. Maar Melchior slaagt erin om die toon vierhonderd bladzijden strak aan te houden, zonder door het ijs te zakken. Bovendien volgt het verhaal zo overduidelijk de klassieke opbouw met inleiding, hoogtepunt en naspel, dat de spanning het van de stijl, van de vorm, en dus van het literaire moet hebben.

Summum van de relatie tussen Sander en Lodewijk wordt de reis naar New York, waar ze zich met weinig geld moeten zien te redden. Tegelijk zorgt dat hoogtepunt meteen ook voor de kentering van hun relatie. ‘Inmiddels was Sanders aanwezigheid hem met het verstrijken van de maanden zo vanzelfsprekend geworden, dat hij vaak, blakend van zelfvertrouwen, meende het ook alleen uitstekend te kunnen redden en zelfs de behoefte voelde om zijn onafhankelijkheid te bewijzen door de eenzaamheid boven Sanders, gezelschap te verkiezen, bijna alsof het om een uitdaging ging.’

Verantwoordelijk voor die ommekeer is de literatuur, die beide jongens uit elkaar drijft. ‘Nog altijd had Sander, net als hij, de behoefte om zich met de boeken af te zonderen, nog altijd kon hij uren achtereen in stilte zitten lezen en aantekeningen maken en nog altijd praatte hij uitvoerig over de indrukken en de ideeën die hij lezend had opgedaan, maar wat hij van de literatuurstudie precies verlangde, anders dan de ontplooiing van zijn persoon en de verrijking van zijn kennis in het algemeen, en, belangrijker, wat hij naast de literatuurstudie, wanneer hij die inderdaad niet professioneel wenste te beoefenen, dan wel met zijn leven wilde gaan doen, dat bleef Lodewijk onduidelijk - en, wat erger was, Sander zelf kennelijk ook.’ Terwijl Sander verstrikt raakt in de tangconstructies van het leven, slaagt Lodewijk erin om, teruggekeerd in Nederland, zijn sedentaire leven weer zin te geven. Hij is daarmee het eerste personage uit Melchiors werk dat zijn meedogenloze partner niet alleen weet te overleven, maar zelfs te overwinnen.

Gwennie Debergh

willem melchior, De roeping van het vlees, Uitgeverij Contact, Amsterdam/Antwerpen, 1993, 128 p.

willem melchior, Kasper Valentijn, Atlas, Amsterdam, 1996, 256 p.

willem melchior, De onhuwbaren, Atlas, Amsterdam, 2000, 368 p.