Ons Erfdeel. Jaargang 42

Vlaanderen en zijn grote buitenland

Dit zeer omvangrijke en mooi uitgegeven werk behandelt een belangrijk aspect van de recente geschiedenis van de Belgische en vooral van de Vlaamse overheid. Daar deze laatste aanvankelijk, tot 1980, nagenoeg uitsluitend bevoegd was voor culturele aangelegenheden, heeft zij op dit gebied een rijk gevulde geschiedenis. Voor een groot deel valt deze overigens samen met het Vlaamse streven naar nauwe culturele banden met Nederland. Ook van dit streven, gekenmerkt door vele inspanningen en naar verhouding slechts beperkte resultaten, wordt hier de geschiedenis geschetst, althans voor zover het de overheid betreft. De samenwerking met Nederland in de particuliere sector, bv. op het gebied van literatuur, kunst en wetenschap, wordt dus eigenlijk niet of nauwelijks behandeld. Het gaat in dit werk dan ook praktisch uitsluitend over het beleid van de overheid, meer bepaald dat van de Vlaamse overheid. De Nederlandse kant wordt slechts met het oog hierop belicht. Deze invalshoek heeft tot gevolg dat dit werk hoofdzakelijk een bestuurlijke geschiedenis vormt, sterk institutioneel gericht, van inspanningen die geleverd werden in commissies, werkgroepen, overlegorganen en allerhande vergaderingen. Dit levert een vooral droge lectuur op, die bovendien vaak eentonig wordt omdat de inspanningen, initiatieven, vooral ten aanzien van Nederland, omwille van hun beperkt succes, zeer vaak moesten worden herhaald, hetgeen ook in dit werk onvermijdelijk tot herhalingen heeft geleid. Deze hadden enigszins vermeden kunnen worden indien Schramme niet had geopteerd voor een chronologische indeling van haar werk volgens overwegend ministeriële ambtsperiodes. Al vallen deze grosso modo wel samen met bepaalde kenmerken van een beleid of van een beleidsperiode. Toch was een thematische behandeling misschien meer op haar plaats geweest. Op deze wijze zou de uiteenzetting van langdurige of aanslepende initiatieven op een bepaald gebied niet afgebroken hoeven te worden, hetgeen nu meer dan eens gebeurt. Een treffend voorbeeld zijn de initiatieven om tot een samenwerking of integratie met Nederland te komen op omroepgebied. In hoofdstuk 4.2.10.1 wordt het verhaal hierover abrupt afgebroken, zelfs zonder verwijzing naar hoofdstuk 5, waar met de onvermijdelijke herhalingen het verhaal onder de volgende minister (Karel Poma) wordt voortgezet.

De chronologische termini van het werk (1965-1988) worden overigens niet verantwoord. Dit komt mijns inziens omdat het werk overwegend is gebaseerd op het archief van Johan Fleerackers die van 1965 tot 1977 kabinetschef werd van de minister van Cultuur en op 11 maart 1989 overleed. Zij houden dus geen verband met de ontwikkeling van het buitenlands cultuurbeleid, waarvoor 1993 (St-Michielsakkoord) een betere terminus ad quem ware geweest, terwijl Schramme zelf haar overzicht terecht voor 1965 laat beginnen. Natuurlijk is de rol van Fleerackers in deze periode uiterst belangrijk geweest, zelfs nadat hij vanaf 1977 geen kabinetschef meer was. Dit is echter mijns inziens onvoldoende reden om nagenoeg uitsluitend op het privé-archief van Fleerackers te steunen, vooral als het b.v. instellingen betreft die zelf een archief bezitten en waarvan Fleerackers als lid misschien niet alle documenten had bewaard. Dit is onder meer het geval voor de BRT. Terecht heeft de auteur ook een beroep gedaan op mondelinge bronnen, al is hiervan in de uiteenzetting weinig te merken. Bovendien is de lijst van geïnterviewden al te beperkt. De bibliografie daarentegen is vrij uitvoerig, al betreur ik het dat de auteur niet altijd het meest geschikte of gespecialiseerde werk citeert (b.v. p. 59, n. 114, waar in verband met de wet van 1960 op de BRT wordt verwezen naar D. Peeters, Zo was Jan Boon, terwijl het fundamentele werk van J. Burgelman niet wordt gebruikt).

Tenslotte heeft Schramme met de verantwoording voor het descriptief karakter van haar werk mij niet overtuigd. In plaats dat, zoals ze beweert, de overtalrijke citaten het werk levendiger zouden maken, gaan ze vaak vervelen. Bovendien moet men heel dikwijls in de voetnoten achteraan in het werk gaan zoeken van wie of waaruit ze afkomstig zij n. Maar er is meer: de auteur blijft, ook als ze geen citaten letterlijk weer-

[p. 789]

geeft, dicht bij de bronnen, zo dicht dat ze de tekst ervan, ook wanneer die niet als citaat wordt aangeduid, toch letterlijk weergeeft. Het descriptieve karakter van het werk draagt er nog meer toe bij dat het op sommige ogenblikken de indruk wekt meer een inventaris te zijn dan een persoonlijke uiteenzetting hetgeen de leesbaarheid niet verhoogt, al wil ik het nut van het werk als naslagwerk zeker niet betwisten. Met een aantal wèl persoonlijke zienswijzen van de auteur ben ik het dan weer niet eens. Eén ervan betreft het cultuurpact: op p. 94 beweert de auteur dat de verzuiling erin structureel is ingebouwd en ze meent dat dit een hinderpaal voor de culturele integratie met Nederland is geweest. Zij schijnt te vergeten dat Nederland op een aantal gebieden nog veel meer verzuild was of is dan België of Vlaanderen. Zo op omroepgebied, waar de Nederlandse verzuiling samen met financiële problemen het voornaamste struikelblok is geweest voor samenwerking tussen of integratie van de omroepen van beide landen. Overigens wordt bij de behandeling van het mediabeleid geen verklaring gegeven voor het streven naar een gemeenschappelijke lange-golfzender met Nederland. Deze verklaring moet met name gezocht worden in het feit dat de Wereldomroep in Nederland niet verzuild is, in tegenstelling tot de FM- en MG-zenders van Hilversum.

Elders in het werk (p. 129) wordt het Cultuurpact wèl juist beoordeeld: uit de tekst ervan die Schramme parafraseert, blijkt dat het vooral op samenwerking met en participatie van de gebruiker was gericht. Op p. 218 wordt niettemin beweerd dat volgens het Cultuurpact de christelijke politieke familie de kandidaat moest leveren voor de benoeming van een directeur van het Vlaams cultureel centrum ‘De Brakke Grond’ te Amsterdam. Waarop steunt een dergelijke bewering? Met politieke benoemingen heeft de auteur het trouwens in verschillende opzichten moeilijk. Vooral de liberale oud-minister van cultuur Poma moet het in dit verband ontgelden. Toch kan men hem moeilijk verwijten dat hij bij zijn aantreden als zijn afgevaardigde (De auteur spreekt ten onrechte van een ‘stroman’ (p. 144)) iemand anders dan Fleerackers wilde aanwijzen. Dit is hem trouwens niet gelukt, juist door een handige zet van Fleerackers die de bevoegdheid terzake van minister van onderwijs Coens (CVP) inriep, waardoor Fleerackers zich in de raad van bestuur van de Academia Belgica kon handhaven. Inzake politieke benoemingen gaat dus ook Fleerackers niet helemaal vrijuit, zoals ook nog uit een aantal door de auteur geciteerde passages uit vertrouwelijke brieven van hem blijkt (p. 306 en n. 106). In dit verband komt de ervaring van Schramme dat Fleerackers zich ergerde aan de politieke touwtrekkerij rond de benoeming van de secretaris van de Taalunie, nogal ongeloofwaardig of in het beste geval naïef over. Poma moet het op p. 314 nogmaals ontgelden in verband met politieke benoemingen, deze keer betreffende de benoeming van Walter Lerouge tot directeur van ‘De Brakke Grond’, in opvolging van de na één jaar als zodanig mislukte CVP-creatuur Paul de Broe. Dit belet Schramme niet Lerouge enkele bladzijden verdergunstig te beoordelen.

Het werk wordt helaas ook ontsierd door enkele slordigheden die vermeden hadden kunnen worden. Bijvoorbeeld de vermelding op p. 123 van Michiel Vandekerckhove als CVP-senator uit Kortrijk. Mocht Schramme diens wedervaren in de CVP hebben nagegaan (aan de hand van zijn biografie door R. Vanlandschoot uit 1980), dan zou ze nooit zoiets geschreven hebben. Waarschijnlijk is er verwarring met CVP-senator Robert Vandekerckhove, die echter niet in Kortrijk maar in Mechelen woonde. Op p. 126 en 252 heeft de auteur het telkens over een ‘Koninklijk Besluit’ van de Franse regering. Bij mijn weten is Frankrijk, zelfs onder De Gaulle, steeds een republiek gebleven!

Hoewel het werk hoofdzakelijk een chronologisch overzicht geeft van de groei van een Vlaams buitenlands culureel beleid in samenhang met de geleidelijke uitbreiding van de culturele autonomie, komen er toch een aantal interessante gedachten in voor. Zo is er de opmerking dat, door de groei van de culturele autonomie van Vlaanderen en de federalisering van België, de nieuw opgerichte eigen Vlaamse instellingen op cultureel gebied telkens weer werden achterhaald. Ook de conclusie dat de samenwerking met Nederland vooral werd gebruikt als hefboom voor de interne Vlaamse ontvoogding, is zeer terecht. De rol van de elite en van individuen ten opzichte van het beleid, wordt aan de hand van een evaluatie van de rol van Fleerackers goed geanalyseerd. Schrammes betoog aan het einde van het werk over de cultuur als natievormende factor geeft aanleiding tot de vraag of er wel ooit één Nederlandse cul-

[p. 790]

tuur heeft bestaan en hoe in dit licht het in dit werk zo vaak voorkomende opkomen voor culturele integratie van Vlaanderen en Nederland moet worden beoordeeld.

Adriaan Verhulst

annick schramme, Vlaanderen en zijn grote buitenland. De opbouw van het international cultureel beleid van Vlaanderen 1965-1988, Lannoo, Tielt, 1999,438 p.