Ons Erfdeel. Jaargang 42

[p. 778]

Poetry International 1970 - 1999
Dertig jaar wereldpoëzie in Rotterdam

Van 12 tot 18 juni 1999 vond in de Rotterdamse Schouwburg het dertigste Poetry International Festival plaats. Veertig dichters uit tweeëntwintig landen waren die week te gast om uit hun werk voor te lezen, lezingen te houden, deel te nemen aan discussies, themaprogramma's en vertaalprojecten. Ook waren er dertig poëzieuitgevers en -critici uit vijftien landen, die tijdens het festival deelnamen aan een speciaal voor hen georganiseerd seminar over het uitgeven van poëzie en de stand van zaken in de poëziekritiek. Het gehele festival was - voor het eerst in zijn geschiedenis - tweetalig (Nederlands-Engels). Meer dan vierduizend bezoekers kwamen in de festival week naar de dichters luisteren. Vele kranten, radio- en televisieproramma's in binnen- en buitenland besteedden aandacht aan de verschillende activiteiten en optredende dichters.

Dit zijn slechts enkele feitelijkheden om aan te geven dat het Rotterdamse Poetry International Festival in de loop van zijn dertigjarig bestaan is geworden tot een van de grootste en meest toonaangevende poëziefestivals ter wereld.

Het begon allemaal in 1970. Of liever gezegd in 1969, toen Adriaan van der Staay en Martin Mooij naar Engeland reisden om daar het Londense Poetry International Festival bij te wonen. Van der Staay, de toen kersverse directeur van de Rotterdamse Kunststichting, was een groot poëzieliefhebber en -kenner, en had de ambitie om vanuit de Kunststichting niet alleen de locale literatuur te stimuleren, maar ook om Rotterdam tot een internationale ‘culturele vrijhaven’ te maken. Daartoe werd een afdeling Letteren in het leven geroepen, waarvan Martin Mooij (de latere directeur van Poetry) het hoofd werd. Tijdens hun bezoek aan het Poetry International Festival in Londen deden Van der Staay en Mooij de inspiratie en de benodigde contacten op om het jaar daarop een soortgelijk evenement in Rotterdam te kunnen organiseren: van 17 tot en met 21 juni 1970 kwamen drieëntwintig dichters uit veertien landen op uitnodiging van de Kunststichting naar de Maasstad om in de kleine zaal van concertgebouw De Doelen uit hun werk voor te lezen. Onder de deelnemers waren toen al enkele dichters die later een grote naam zouden krijgen, zoals de Pool Zbigniew Herbert (wiens Verzamelde Gedichten tijdens het dertigste Poetry International in Nederlandse vertaling gepresenteerd werden), de Zweed Lars Gustafsson en de Oostenrijker Ernst Jandl. Uit Nederland traden onder anderen Johnny van Doorn (‘The Selfkicker’), een piepjonge Gerrit Komrij en Rutger Kopland op. In de loop van zijn bestaan zou Poetry nog vele grote namen, waaronder een aantal Nobelprijswinnaars, in het Nederlandse taalgebied introduceren.

In 1970 bestond het festival voornamelijk nog uit voorleesavonden, en enkele spontane dichtersoptredens in een metrostation of in de haven. Vertalingen van de voorgedragen gedichten werden min of meer ter plekke vervaardigd. Maar de volgende jaren werden opzet en organisatie van het festival al snel wat effectiever en publieksgerichter. Zo werden in 1971 de zogenaamde ‘poëziestencils’ geintroduceerd, die van elke dichter alle voorgelezen teksten met de vertalingen bevatten, zodat de bezoekers nog eens na zouden kunnen lezen wat ze gehoord hadden. En in 1972 vond het eerste vertaalproject plaats, gewijd aan Paul van Ostaijen. Beide onderdelen spelen nog steeds een rol in het huidige festival. Nu zijn er van iedere dichter op het festival vertaal-

Amanda Stewart tijdens haar optreden in de Grote Zaal van de Rotterdamse Schouwburg (1998).

[p. 779]

bundels beschikbaar in het Nederlands en Engels en kunnen de dichters tijdens het festival deelnemen aan twee vertaalprojecten, gewijd aan het werk van twee van de deelnemers.

Inmiddels vindt het jaarlijkse festival plaats onder verantwoordelijkheid van de Stichting Poetry International, waarvan Tatjana Daan sinds 1996 directeur is. Deze stichting is een zelfstandige literaire organisatie die zich ten doel stelt aandacht te vragen voor goede poëzie uit binnen- en buitenland en de internationale uitwisseling tussen dichters, poëzievertalers, -kenners en -liefhebbers te stimuleren.

Elk jaar nodigt de Stichting Poetry International een veertigtal dichters uit allerlei windstreken naar Rotterdam, van grote beroemdheden tot nieuwe talenten. Literaire kwaliteit, variatie, vernieuwing en reflectie vormen de uitgangspunten voor het programma, dat bestaat uit voordrachten, discussies, lezingen, interviews en interdisciplinaire projecten. Het festival brengt niet alleen een parade van de rijkdommen van de hedendaagse dichtkunst, maar geeft inzicht in nieuwe ontwikkelingen en interessante aspecten van de moderne internationale poëzie, en laat de verschillende opvattingen daarover aan bod komen in themaprogramma's. De dichters zijn gedurende de gehele week van het festival te gast en nemen deel aan verschillende evenementen, waardoor er volop gelegenheid is voor literaire ontmoetingen en uitwisseling van ideeën. Met de vertaalprojecten wordt deze uitwisseling extra gestimuleerd. De dichters worden ter gelegenheid van het festival - vaak voor het eerst - naar het Nederlands vertaald. De Nederlandse en/ of Engelse vertalingen worden tijdens de voordrachten simultaan geprojecteerd op een scherm. De publieksprogramma's vinden zowel overdag als 's avonds plaats op verschillende podia in de Schouwburg, en besluiten met live muziek in het theatercafé. Een speciaal programma is gewijd aan de C. Buddingh'-prijs voor de Nieuwe Nederlandstalige Poëzie. Deze prijs, groot ƒ 2.500,- (±45.000 BEF)

De Vier Tuoze Matroze tijdens hun optreden op het kinderfestival 1997.

wordt door een jaarlijks wisselende jury toegekend aan het beste poëziedebuut van het voorgaande jaar.

In 1999 werd in samenwerking met het Literair Productie- en Vertalingenfonds voor het eerst het al genoemde seminarprogramma georganiseerd voor een dertigtal buitenlandse poëzieuitgevers en -critici, met het doel het festival verder te ontwikkelen als belangrijke internationale ontmoetingsplaats voor poëzie. Dit seminarprogramma biedt daarnaast mogelijkheden om de aandacht voor de Nederlandstalige poëzie, die internationaal gezien op een hoog niveau staat, in het buitenland te vergroten.

Hoewel het festival in juni nog steeds het hart vormt van de Stichting Poetry International, is het al lang niet meer de enige activiteit. Zo organiseert Poetry elk voorjaar een festival voor leerlingen uit het basisonderwijs, in leeftijd variërend van acht tot en met twaalf jaar. Rond een wisselend thema wordt een gevarieerd, theatraal programma samengesteld, waarin dichters, acteurs en zangers optreden.

Daarnaast verzorgt Poetry in het najaar los van het grote festival incidenteel een internationaal poëzieprogramma, bijvoorbeeld rond de poëzie in een bepaald land. Daaraan nemen altijd ook Nederlandse dichters deel. Soms worden deze programma's gecombineerd met een vertaalproject, een special van een literair tijdschrift, of een boekuitgave. Recente najaarsprogramma's: ‘De nieuwe Petersburgers’ (1997) en ‘Nieuwe Ruimtes in de Zuid-Afri-

[p. 780]

kaanse poëzie’ (1998). Oktober 1999 vindt er een tweedaags programma plaats rond hedendaagse Turkse poëzie, in 2000 wordt aandacht besteed aan Japan.

Een ander groot evenement zal plaatsvinden op 27 januari 2000. Dan organiseert de Stichting Poetry International in samenwerking met een groot aantal instanties en betrokkenen voor het eerst de Landelijke Gedichtendag. Deze dag, die net als de Nederlandse Boekenweek moet uitgroeien tot een jaarlijks terugkerende manifestatie, is gemodelleerd naar de zeer succesvolle National Poetry Day in Engeland. Uitgevers, boekverkopers, bibliotheken, literaire organisaties, scholen en media worden uitgenodigd om hun bijdrage aan de Landelijke Gedichtendag te leveren door dan speciale aandacht aan de poëzie te schenken. Op deze dag moet poëzie voor iedereen goed zichtbaar en toegankelijk zijn. De speciale uitgave van een Gedichtendagbundel, de uitreiking van drie Gedichtendagprijzen, een prime time televisieprogramma rond de uitverkiezing van een ‘Dichter des Vaderlands’, een lesbrief voor scholen en een website vormen belangrijke pijlers van deze eerste Landelijke Gedichtendag. Helaas bleek het nog niet mogelijk ook Vlaanderen al bij de Gedichtendag te betrekken, maar hopelijk zal dat in de toekomst wel lukken.

Uiteraard zet Poetry International zich niet uitsluitend op Gedichtendag in om poëzie voor een groter publiek toegankelijk te maken. Het hele jaar door lopen er verscheidene projecten om de poëzie onder de aandacht te brengen. ‘Het gedicht is een bericht’ is bijvoorbeeld een samenwerkingsproject met de Rotterdamse vuilophaaldienst, de ROTEB. Op alle grotere wagens van de ROTEB zijn dichtregels aangebracht. In de Rotterdamse metro's en trams is dankzij het project ‘Gedicht aan de reiziger’ op de perrons en in de wagons een driemaandelijks wisselende expositie van zes gedichten te lezen. Tevens werkt Poetry aan een Internetsite ‘Via Poetica’, bedoeld voor het voortgezet onderwijs, waarop aan Nederlandse gedichten met behulp van hyperlinks een rijke achtergrond aan visuele, auditieve en tekstuele informatie wordt gegeven.

In de loop van zijn dertigjarig bestaan heeft Poetry een uitvoerige documentatie opgebouwd over de vele dichters die op het festival te gast zijn geweest. Naast bio- en bibliografische gegevens, zijn er veel waardevolle handschriften, brieven, foto's, geluidsopnames en (onuitgegeven) vertalingen. Publicisten, wetenschappers en literaire organisaties in binnen- en buitenland kunnen een beroep doen op deze documentatie. Daarnaast geeft de stichting adviezen en beantwoordt vragen vanuit het buitenland met betrekking tot de hedendaagse Nederlandse poëzie. Zo is Poetry International Rotterdam in de loop van dertig jaar van een idealistisch en bevlogen opgezette voorleesmarathon uitgegroeid tot een van de bekendste poëziefestivals ter wereld, en tevens tot het belangrijkste Europese ontmoetings-, promotie-, informatie- en documentatiecentrum voor de internationale dichtkunst.

Erik Menkveld

Het volgende Poetry International Festival zal plaatsvinden van 17 tot 23 juni 2000. Informatie over alle activiteiten is op te vragen bij:

Stichting Poetry International
William Boothlaan 4, 3012 VJ Rotterdam
tel.: [phone], fax: [phone]
e-mail: [e-mail]
site: http://www.poetry.nl