Ons Erfdeel. Jaargang 42

Film

Filmbeleid in Vlaanderen

Eind mei 1999 werd er op het 52ste Festival van Cannes filmgeschiedenis geschreven: voor het eerst werd een Belgische langspeelfilm, namelijk Rosetta van de gebroeders Jean-Pierre en Luc Dardenne, bekroond met de Gouden Palm. Na de Amerikaanse ‘Oscars’ is dat de meest beroemde en meest begeerde filmprijs ter wereld. Veel reacties van bewondering en verwondering dus, waartussen ook enkele voorspelbare. Langs Waalse kant verdrongen de politici elkaar om de Dardenne-broers te feliciteren en te huldigen voor de eer die zij (niet zozeer voor België, dan wel) voor de Communauté française behaald hadden. En van Vlaamse kant werden her en der ontstemde ad hoc-analyses geformuleerd, die er grosso modo op neer kwamen dat het allemaal de schuld was van het Vlaamse filmbeleid. Want hoe zou het anders kunnen dat Waalse cineasten wél slaagden en Vlaamse filmmakers blijkbaar niet.

Er werd op de Vlaamse openbare omroep zelfs een Terzake-uitzending aan die Waalse filmtriomf gewijd. Gelukkig werd daarin ook een jonge Waalse regisseur geïnterviewd, namelijk Benoît Mariage die dit jaar met zijn (uitstekende) debuutfilm Les Convoyeurs Attendent geselecteerd werd voor de prestigieuze Cannes-sectie ‘Quinzaine des Réalisateurs’, om een en ander te nuanceren. Zo wist Mariage zich bijvoorbeeld nog goed te herinneren dat men niet zo lang geleden van Waalse kant bewonderend en met een gezonde dosis jaloezie naar het prille filmsucces van bijvoorbeeld Didden en Deruddere had opgekeken. Ook toen klonk het: ‘Waarom kan in Vlaanderen wél wat bij ons... enzovoort’. Met andere woorden: ook in filmland bestaat er zoiets als een golfbeweging. Van de beroemde ‘Neue Deutsche Welle’ van weleer (met Werner Herzog, Wim Wenders, Volker Schlöndorff, enz.) kan toch ook moeilijk gezegd worden dat ze momenteel uitgemond is in een sterke Duitse filmstroom.

Een tweede nuance die door Benoît Mariage werd aangereikt, was van linguïstische aard: in België hebben Franstalige filmmakers het voordeel dat ze voor de financiering, de productie, de distributie en de promotie van hun films makkelijker terecht kunnen bij hun Zuiderburen.

Een derde nuance wil ik zelf aanbrengen en die ligt misschien een beetje gevoelig. Daarom wil ik eerst benadrukken dat Rosetta een zeer persoonlijke, zeer integere en zeer sterke film is. Maar bij een andere, minder eigenzinnige en minder cinefiele Cannes-jury (die niét door David Cronenberg, maar bijvoorbeeld door Clint Eastwood of Catherine Deneuve was geleid) zou Rosetta wellicht geen kans gehad hebben. Dat is nu eenmaal het spel. En nogmaals: het feit dat de timing van de Dardenne-broers perfect bleek te zijn, doet hoegenaamd geen afbreuk aan de intrinsieke waarde en kwaliteiten van hun film.

Betekent dit nu dat het Vlaamse filmbeleid helemaal vrijuit gaat? Verre van dat. Dat er van

Uit ‘Manneken Pis’, een film van Frank van Passel.

[p. 608]

Uit ‘Rosie’, een film van Patrice Toye.

overheidswege veel te weinig financiële middelen ter beschikking worden gesteld, is een oud zeer. Zó oud zelfs dat sommige Vlaamse filmmakers, zoals Dominique Deruddere in de hierboven reeds geciteerde Terzake-uitzending, zélf de kriebels krijgen als ze daar telkens weer een opmerking over moeten maken. Maar het gebrek aan geld blijft hoe dan ook pijn doen.

Bij de oprichting van het fonds Film in Vlaanderen (door het decreet van 22 december 1993) werden de voorheen versnipperde middelen van Cultuur en Economie eindelijk gebundeld en tegelijk opgetrokken van zo'n 250 naar 300 miljoen BEF (± 16,5 miljoen gulden). Het bleef een peulenschil. Ter decreet werd eveneens bepaald dat minimaal 75 procent daarvan besteed moest worden aan productie. De rest gaat naar wat ‘de spreiding en bevordering van de audiovisuele cultuur’ wordt genoemd: promotie (via de vzw Flanders Image), festivals, opleidingen, filmverenigingen, enz. De verhoging naar 300 miljoen BEF was om twee redenen meer dan broodnodig. Enerzijds bleek dat de privé-financiering voor een belangrijk deel was weggevallen. Die privé-financiering gebeurde in het verleden trouwens grotendeels door semiofficiële instellingen, zoals de (toenmalige overheidsbank) ASLK, de Nationale Loterij en de openbare omroep. Anderzijds voorzag het decreet in een uitbreiding van de audiovisuele producties die voor steun in aanmerking kwamen, zoals creatieve documentaires, kunstfilms, hoogwaardige tv-fictie, enz. Zou meer geld automatisch meer kwaliteit genereren? Niet rechtstreeks natuurlijk. Er werden en worden, overal ter wereld, nog steeds prachtige en waardevolle films gemaakt voor een habbekrats. Maar meer geld betekent meer kansen. En men hoeft geen gediplomeerd statisticus te zijn om te kunnen berekenen dat de kans op succes groter is als er pakweg vijftien films geproduceerd worden dan als er slechts drie gemaakt worden. Zo werkt het studiosysteem in Hollywood trouwens ook. Het publiek staart zich (soms letterlijk) blind op de grote Amerikaanse kaskrakers, maar vergeet daarbij de vele tientallen films die óók gemaakt worden, maar niet of nauwelijks worden opgemerkt. Dat gebrek aan geld hangt voor een belangrijk deel samen met het ontbreken van echte belangstelling voor de filmsector in de politieke wereld. Ook dát is eigenlijk een oud zeer. Tijdens de voorbije regeringsperiode kon de filmsector zich niet bepaald verheugen in een bevoegde excellentie, die de uitstraling van de Vlaamse film met hart en ziel gepropageerd en verdedigd heeft. Van het filmbeleid van mediaminister Eric van Rompuy, verantwoordelijk voor media in de vorige Vlaamse regering, zal men zich in de toekomst wellicht vooral de Camping Cosmos-blunder (waarbij hij tegen het positieve advies van zijn eigen Selectiecommissie inging) herinneren en zijn (rijkelijk late) beleidsbrief van juli '98. Daarin trok hij enerzijds vooral de puur economische kaart met een soort ‘terug naar het publiek’-pleidooi (alsof er Vlaamse regisseurs zijn die hopen dat hun films voor lege zalen zullen draaien) en anderzijds stelde hij een verzelfstandiging van het (sinds '94 actieve) fonds Film in Vlaanderen voor, met aan het hoofd een zogenaamde ‘filmmanager’, die onder meer op zoek moest gaan naar bijkomende financieringsbronnen. Bedoeling was dat die filmmanager in de loop van januari zou worden aangeduid om dan rond Pasen in actie te komen. We zijn nu najaar '99 en van die ‘Mister Cinema’ is nog steeds geen spoor. De vraag blijft trouwens of zo'n man/vrouw ooit gevonden kan worden en of zo'n ‘filmma-

[p. 609]

nager’ sowieso een werkzaam idee was. Intussen blijven de vrijwilligers van de Vlaamse Audiovisuele Selectiecommissie (VAS) roeien met de véél te korte riemen, die hen ter beschikking worden gesteld. Die adviescommissie werd op 1 augustus '94 opgericht en heeft zich, gelet op het feit dat het fonds Film in Vlaanderen zowat de enige financier van de ondergekapitaliseerde filmsector is geworden, steevast geconfronteerd gezien met het fenomeen van overbevraging. Enerzijds was, door het nieuwe filmdecreet van '93, het actieveld van de audiovisuele productie stevig uitgebreid (langspeelfilm, korte film, creatieve documentaire, kunstfilm, televisiefictie, scenariopremies), anderzijds moest de VAS tegelijk oog hebben voor culturele doelstellingen en economische wetmatigheden. Bij de adviesvorming over (potentiële) publiekstrekkers zoals Oesje werd bijvoorbeeld geopteerd voor een nieuw terugbetalings-mechanisme (productiepremies zijn in essentie namelijk terug te betalen voorschotten), maar zelfs toen dat lukte, bleek dat de gerecupereerde middelen niet naar het fonds Film in Vlaanderen konden terugvloeien, maar gewoon door de Vlaamse overheid geïncasseerd werden. Ondanks al deze misschien defaitistisch klinkende opmerkingen werd er de afgelopen jaren veel gefilmd in Vlaanderen. Ook hier blijkt dat het filmbloed kruipt waar het niet gaan kan. Als puntje bij paaltje komt, zal het trouwens altijd zo blijven dat het (publiek en kritisch) succes van de Vlaamse film vooral een zaak is van het talent, de werkkracht en het doorzettingsvermogen van de betrokken filmmakers zelf. Dat uiteenlopende films - en dit is slechts een kort, helemaal niet uitputtend lijstje - zoals Manneken Pis van Frank Van Passel, Leonie van Lieven Debrauwer, State of Dogs van Peter Brosens, Rosie van Patrice Toye inmiddels in binnen- en buitenland prijzen hebben verzameld, werd mede mogelijk gemaakt door Vlaams overheidsgeld, maar hebben de filmmakers toch nog altijd in eerste instantie aan zichzelf te danken.

Jan Temmerman

Jan Temmerman is lid van de Vlaamse Audiovisuele Selectiecommissie. Bovenstaande opvattingen werden uitsluitend op persoonlijke titel geschreven.