Ons Erfdeel. Jaargang 42

[p. 554]

Brussel - Foto Stephan Vanfleteren.

[p. 555]

De Vlamingen in Brussel na 13 juni 1999

Jos Bouveroux
werd geboren in Hasselt in 1947. Studeerde Politieke en Sociale Wetenschappen aan de K.U. Leuven. Hoofdredacteur van de radionieuwsdienst van de Vlaamse Radio en Televisie (VRT). Publiceerde o.a. ‘Terreur in oorlogstijd’ (1984); ‘Het St. Michielsakkoord’ (1993) en ‘Van Zwarte zondag tot zwarte zondag’ (1996).
Adres: Koning Albertlaan 29,
B-3010 Kessel-Lo

Met een mengeling van vrees en hoop werd in Brussel uitgekeken naar de resultaten van de verkiezingen van 13 juni 1999 voor het gewestparlement, de Brusselse Hoofdstedelijke Raad. Er was niet enkel de klassieke vraag of de Vlaamse minderheid verder zou achteruitgaan. In 1989 stemde nog 15 procent van de Brusselse kiezers voor Vlaamse partijen, in 1995 was dat aantal geslonken tot 13,3 procent. Bij een verder stemmenverlies zou de vraag van Franstalige kant om de beschermingsmaatregelen voor de Vlamingen terug te schroeven nog luider klinken. Het was de Franstalige alliantie PRL-FDF (Parti des Réformes et de la Liberté - Front Démocratique des Francophones) allang een doorn in het oog dat de Vlamingen met dat lage aantal stemmen ongeveer 30 procent van de meeste officiële ambten in de wacht konden slepen. PRL en FDF hadden daarover al een crisis uitgelokt die resulteerde in het ontslag van VU (Volksunie)-staatssecretaris Vic Anciaux. Verder stemmenverlies zou met name het FDF meer wind in de zeilen geven om van Brussel een ééntalig-Franse stad te maken.

Maar belangrijker dan deze Vlaamse vrees was de vraag of het extreemrechtse Vlaams Blok zo hoog zou scoren dat er binnen de Brusselse instellingen een patstelling zou ontstaan en het Blok een heuse blokkering van het Brusselse pacificatiemodel zou kunnen realiseren. Bij de voorgaande verkiezingen waren er amper tien Vlaamse verkozenen in de Hoofdstedelijke Raad, van wie twee Blokkers. Niet minder dan drie Vlaamse partijen - de christen-democraten van de CVP, de socialisten van de SP en de democratische nationalisten van de Volksunie - waren er nodig om in dat kleine Vlaamse groepje een meerderheid te vormen.

Het specifieke van de Brusselse situatie is immers dat er telkens binnen de twee taalgroepen een meerderheid tot stand moet komen en dat beide coali-

[p. 556]

ties dan samen de Brusselse regering vormen. Binnen die regering is er, met uitzondering van de voorzitter, een taalpariteit: evenveel Vlamingen als Franstaligen. Die twee meerderheden kunnen er dus heel anders uitzien. Dat was al het geval na de verkiezingen van mei 1995. Aan Franstalige kant hadden socialisten en liberalen de handen ineen geslagen en de verzwakte christen-democraten in de oppositie geduwd. Aan Vlaamse kant lagen de kaarten helemaal anders. Daar waren de christen-democraten de grootste partij en zaten de liberalen in de oppositie. Een dergelijke asymmetrische formule bleek in de praktijk werkbaar, maar het zoeken naar consensus was niet gemakkelijk. Overigens had het Brussels gewest met een serieus armoedeprobleem te kampen. Het aantal werklozen en uitkeringstrekkers lag er beduidend hoger dan in de rest van het land. Ondanks allerlei campagnes van de overheid (om zich in Brussel te vestigen) daalde het aantal inwoners en namen de verschillen tussen de rijke en arme gemeenten steeds toe.

‘Ras-le-Bol. Votez Demol’

Het Blok had er hoegenaamd geen geheim van gemaakt dat het uit was op een blokkering van dat Brusselse model als een eerste stap om het Belgisch federalisme onderuit te halen en de weg vrij te maken voor een onafhankelijk Vlaanderen. Daarbij speelde het Blok zijn troefkaart uit: de afgezette politiecommissaris van Schaarbeek, Johan Demol. Hoewel de man officieel als Franstalige stond geregistreerd en zich enkel uit electorale overwegingen als Vlaming afficheerde, hoopte het Blok met een Demol-effect het broze staatkundige evenwicht in Brussel en België grondig te verstoren. Daarbij mikte het Blok zonder schroom op Franstalige Brusselse stemmen. Aan Franstalige kant waren de extreem-rechtse groepjes en ‘groupuscules’ immers een zielloze dood gestorven. Het Blok gokte erop dat de voormalige kiezers van het Front National en andere extreem-rechtse splinterpartijtjes moeiteloos de overstap zouden maken en dat ook vele andere Franstalige Brusselaars hun stem op Demol zouden uitbrengen.

Opvallend in die electorale strategie was dat het Blok eigenlijk slechts één thema bespeelde: de veiligheid en een harde aanpak van de kleine criminaliteit. Door de campagne daarop toe te spitsen wou het Blok inspelen op een al dan niet terecht maar tegelijk onloochenbaar gevoel van onveiligheid, dat zowel bij Vlaamse als Franstalige Brusselaars bestond. Zo werd schaamteloos misbruik gemaakt van een moord, die enkele weken voordien in Schaarbeek - de gemeente van Demol - door een groepje jonge migranten was gepleegd op een Vlaamse huisvader uit Heverlee bij Leuven. De familie van het slachtoffer liet zich gewillig opvoeren in allerlei publicaties van het Blok. De extreem-rechtse partij had zich geen beter voorbeeld kunnen denken: een hardwerkende, eenvoudige Vlaamse man die op een gruwelijke wijze was ver-

[p. 557]

moord door enkele jonge Marokkanen. De enorme media-aandacht voor die moord speelde onbewust ook in de kaart van het Blok.

Zonder de migranten met name te noemen - en dus processen te riskeren wegens overtreding van de anti-racismewetgeving - kon het Blok hiermee twee vliegen in één klap slaan; de onveiligheid werd in de ogen van de publieke opinie onmiddellijk gekoppeld aan de aanwezigheid van Noord-Afrikaanse migranten en migrantenjongeren. Het Blok vereenzelvigde zich meteen met het veiligheidsthema en geen enkele andere politieke partij zou erin slagen om inzake veiligheid even radicale standpunten in te nemen. Integendeel, naarmate de andere partijen ook met veiligheidsplannen uitpakten, ontstond bij de bevolking de indruk dat het Blok de politieke agenda bepaalde, de toon zette, en de anderen verplichtte om kleur te bekennen. Bij gebrek aan een ander thema - van de dioxinecrisis was toen nog geen sprake - leek de campagne hoofdzakelijk te draaien rond de problemen van veiligheid en criminaliteit. Het Blok zou een thuismatch spelen.

In campagnes die al maanden voor de verkiezingen werden gevoerd - op een ogenblik dat er nog geen wettelijke beperkingen bestonden op het campagnevoeren - had het Blok op 20 m² affiches al de figuur van Demol naar voren geschoven. Getooid in zijn uniform van politiecommissaris stond Demol levensgroot op de affiches. De naam Vlaams Blok stond ergens onderaan in een hoekje. Ook dat was een bewuste strategie om de Franstalige Brusselse kiezers niet af te schrikken met de radicaal-Vlaamse programmapunten van het Blok. In de verkiezingspropaganda moest je met een vergrootglas zoeken naar de republikeinse en separatistische ideeën van de Blokleiding. Ook op meetings, bezoeken aan markten en pleinen werd er niet of nauwelijks over gepraat. De meeste Brusselaars zijn immers, meer dan Vlamingen en Walen, overtuigde Belgen en monarchisten. Voor hen gaat de huidige federalisering van België al een stap te ver. Het Blok wilde dus helemaal geen klemtonen leggen op die electoraal minder gunstige programmapunten. Daarom werd de campagne ook in grote mate in het Frans gevoerd en stonden er op de lijsten van het Blok zelfs Franstaligen, die slechts een mondje Nederlands konden spreken.

In de laatste weken van de campagne werd heel Brussel volgeplakt met ééntalig-Franse stickers. ‘Ras-le-Bol. Votez Demol’. Met deze handige slogan hoopte het Blok alle ontevreden kiezers aan te trekken. Het gevaar was immers niet denkbeeldig dat andere partijtjes, zoals onder meer Vivant, stemmen zouden halen bij kiezers die een oplawaai wilden verkopen aan de traditionele partijen. Het Blok leek zeker van zijn zege en zelfs na het uitbreken van de dioxinecrisis gokte de partij op grote stemmenwinst bij de Brusselaars die ‘foert’ tegen het systeem wilden zeggen. Als de meest antipolitieke partij leek niets een overwinning van het Blok in de weg te staan.

[p. 558]

Uit angst voor een eclatant electoraal succes van de extreem-rechtse partij gingen bij Franstalige Brusselaars zelfs stemmen op om niet op Franstalige lijsten maar op de democratische Vlaamse partijen te stemmen in de hoop de opmars van het Blok te stoppen.

De Vlaamse democratische frontvorming

De andere Vlaamse partijen waren de allereerste concurrenten van het Blok. Zij hadden allang voor de verkiezingen de bui zien hangen en probeerden daarom hun krachten te bundelen. Versnipperd en verdeeld naar de kiezer trekken zou een eventuele winst van het Blok enkel in de hand werken. Daarom werd hard gewerkt aan éénheidslijsten en uiteindelijk sloegen enerzijds SP (Socialistische Partij) en Agalev (Anders Gaan Leven, de Vlaamse groenen) en anderzijds VLD (Vlaamse Liberalen en Democraten) en VU de handen in elkaar, telkens aangevuld door onafhankelijken die vaak kandideerden met de hoofdbedoeling om het Blok af te remmen. Door met kartels naar de kiezer te stappen hoopten zij dat geen enkele Vlaamse stem verloren zou gaan. De CVP achtte zich sterk genoeg om alléén de strijd aan te binden. De lijst werd dan ook aangevoerd door Brussels minister Chabert met op de tweede plaats Vlaams minister voor Brussel, Brigitte Grouwels. Opvallend was ook dat op alle democratische Vlaamse lijsten allochtone kandidaten stonden, in de hoop Vlaamse stemmen te vergaren bij de aangroeiende groep migranten die de Belgische nationaliteit bezaten en dus stemrecht hadden. Maar echt verkiesbare plaatsen kregen die kandidaten niet. Er was zelfs enig cynisme mee gemoeid. Zo voerde een allochtone kandidaat als onafhankelijke actief campagne voor het kartel VLD-VU, hoewel de liberale partij VLD niets moet hebben van stemrecht voor migranten!.... In tegenstelling tot het rood-groene verbond SP-Agalev, zetten VLD en VU hun electorale kanonnen in stelling: Annemie Neyts en Bert Anciaux. De democratische Vlaamse partijen probeerden evenzeer stemmen te winnen bij de Franstalige Brusselaars. Een deel van hun campagne werd in twee talen gevoerd en met name Vlaams minister Grouwels trok naar Turkse en andere migrantenverenigingen om er in het Frans de Vlaamse partijen aan te prijzen. Grouwels maakte er in haar campagne geen geheim van dat ze resoluut ten strijde wou trekken tegen het Blok. Ze nam letterlijk en figuurlijk de handschoen op.

Intern-Vlaamse tegenstellingen werden even opgeborgen. Twee voorbeelden. VLD en VU volgen officieel een andere strategie voor Brussel. De liberalen willen zoveel mogelijk dat de Brusselaars zelf beslissen, terwijl de VU een veel grotere rol toekent aan de Vlaamse Gemeenschap en de autonomie van het gewest wil uithollen ten voordele van de Vlaamse en Waalse deelstaat. Ook bij de CVP zijn er dergelijke tegenstellingen tussen Brussels en Vlaams minister Chabert en Grouwels. Bijkomend probleem voor de democratische

[p. 559]

Vlaamse partijen was dat de verkiezingen voor het Brusselse parlement werden weggedrongen door die voor de federale Kamer en Senaat. De puur gewestelijke thema's kwamen beduidend minder aan bod dan de nationale, en de veiligheid was daar één van.

Overwinning of nederlaag?

De uitslag van 13 juni 1999 was er een van opluchting. Het aantal Vlaamse zetels in de Hoofdstedelijke Raad steeg van tien naar elf, het Blok slaagde niet in zijn poging om de instellingen te blokkeren, maar toch kon het zijn zetelaantal erin verdubbelen van twee naar vier.

Het Blok ging in alle kantons vooruit, tenminste voor het Brussels parlement. Bij de verkiezingen voor Kamer, Senaat en Europa moest het Blok in Brussel zelfs licht stemmenverlies incasseren. Er was dus wel degelijk een Demol-effect, maar het bleef beperkt tot de louter Brusselse verkiezingen. Van een echte dijkbreuk was hoegenaamd geen sprake en met zeven zetels tegen vier kunnen de andere Vlaamse partijen het Blok opnieuw in de oppositie laten. Keerzijde van de medaille is dat CVP en de twee kartels SP-Agalev en VLD-VU front moeten vormen en dat het Blok als enige oppositiepartij overblijft. Dat zou op middellange termijn wel eens zuur kunnen opbreken.

Negatief is ook dat de democratische Vlaamse partijen in Brussel geen of nauwelijks stemmenwinst boeken. Het Blok is de enige Vlaamse partij die electoraal goed scoort. Zonder twijfel heeft de extreem-rechtse formatie met Johan Demol een deel van het Franstalig kiezerscorps bekoord. In het kanton Anderlecht gaat het Blok met 2,3 procent vooruit, in Molenbeek met 2,2 procent, in Brussel met 2,1 procent en in Schaarbeek met 1,7 procent. Het gaat niet toevallig om Brusselse gemeenten die met verkrotting, verloederde wijken en armoede te kampen hebben. Net zoals in andere steden aast het Blok vooral op dat segment van de kiezers, dat zijn eigen angsten en bestaansonzekerheid toeschrijft aan de komst van migranten. Het Blok profiteert met andere woorden ten volle van de duale samenleving.

Positief in de uitslag is wel dat de extreme Franstaligen, met het FDF op kop, niet langer alle Vlamingen kunnen beschuldigen van racisme of fascisme. De democratische Vlamingen hebben standgehouden. Belangrijker nog is dat het rijke en bruisende Vlaams sociaal-cultureel leven in Brussel zich actief gemengd heeft in de verkiezingsstrijd om een dam op te werpen tegen het Blok. Die Vlamingen willen, samen met de Franstaligen, van hun gewest een leefbare stad maken en de culturele verscheidenheid erkennen. Veel tijd is er nochtans niet. Volgend jaar in oktober zijn er belangrijke gemeenteraadsverkiezingen. Het Blok hoopt, wederom met Demol, vrij massaal de negentien gemeentehuizen binnen te trekken. De democratische Vlamingen van Brussel moeten zich opmaken voor een nieuwe strijd.