Ons Erfdeel. Jaargang 42

[p. 293]

Taal- en cultuurpolitiek

Niets te zijn en toch iets te wezen
Over de promotie van de Nederlandse Cultuur in de Verenigde Staten

De befaamde Nederlandse uitgever Johan Polak zei, wanneer het hem zo uitkwam, met zijn donkere stem en zo geformuleerd dat je niet wist of hij de meest ijdele dan wel de meest bescheiden mens ter wereld was, dat hij niets was, dat zijn vak eigenlijk niet bestond. Hij kon immers niet schrijven of vertalen, hij kon niet vormgeven, hij kon niet zetten, drukken of binden en hij kon geen boeken verkopen, zo lamenteerde hij. Toch was hij vanaf de late jaren zestig tot aan zijn dood een belangrijke speler in het literaire boekenvak. Want hoewel hij dan niets was, naar eigen zeggen, hij wist verbindingen te leggen tussen al die mensen die wèl een vak hadden en dat leverde, doordat hij de juiste verbindingen legde, een fonds op dat in de geschiedenis van het boekenvak een klein monument is.

Een cultuurpromotor in het buitenland of cultureel attaché, zoals dat bij Buitenlandse Zaken heet, is vergelijkbaar met de Polakse uitgever: hij is geen beeldend kunstenaar of musicus, geen danser of criticus, geen theaterdirecteur. Hij kan zelf niets en maakt geen deel uit van het leven in de kunst in directe zin. Hij staat terzijde.

Maar de cultuurpromotor is in twee aspecten nog méér niets zijn dan de uitgever. Ten eerste: hij mag, anders dan fijnproever Polak dat was, geen smaak hebben. Hij mag geen oordeel hebben over de kwaliteit van de kunst, maar moet dat oordeel lenen van de autoriteiten binnen een bepaalde kunstdiscipline. Of de cultureel attaché de beeldend kunstenaar Rob Birza of de componist Guus Janssen goed, mooi of belangrijk vindt, doet er niets toe. Als stedelijk Museumdirecteur Rudi Fuchs Birza een tentoonstelling geeft of wanneer de Nederlandse Opera Janssens Noach programmeert, ligt daar het oordeel.

Ten tweede zal de cultureel attaché binnen het moderne denken over cultuurpromotie, anders dan de uitgever die tenminste nog een boek op de markt brengt, niet zelf aan het organiseren slaan: uit zijn handen komt geen reizende tentoonstelling en door hem worden geen concerten georganiseerd. Zijn werk is niet het ‘aanbieden’ van bepaalde kunstenaars of kunstuitingen bij - in ons geval - Amerikaanse instellingen, maar er voor te zorgen dat de ‘vraag’ naar die kunstuitingen bij die instellingen wordt opgewerkt.

Zo bezien is dat cultuurpromotorschap dus een baantje van letterlijk niets. Maar achter al deze negaties schuilt een wereld van werkzaamheden die hoge eisen stelt aan de uitvoerders. Als het er, net als in de uitgeefpraktijk van Polak, immers om gaat om steeds de juiste verbindingen te leggen tussen de vakmensen, de professionals in de verschillende disciplines, dan betekent dat dat de uitvoerder niet alleen kennis heeft van, laten we zeggen, de dans in Nederland, maar ook van de dans in de Verenigde Staten. Kennis betekent inhoudelijke kennis van contemporaine dans en dansgeschiedenis èn kennis van de infrastructuur. Balanchine, Robbins, Martins vormen dan niet zo maar een rijtje namen van choreografen, maar de kortste samenvatting van de geschiedenis van het New York City Ballet. En het State Theater in Lincoln Center en Danspace Project in St. Mark's, allebei in New York, zijn dan te begrijpen als een tegenstelling die ook samengevat kan worden als Uptown-Downtown ofwel Traditie-Avant-garde.

De kennis van de Amerikaanse culturele infrastructuur en het systematisch vastleggen van die kennis zodanig dat die overdraagbaar wordt van de ene cultuurpromotor op de andere, is een van de werkzaamheden die zich in alle bescheidenheid afspeelt; het resultaat staat evenwel aan de basis van het werk. We creëren een database en een daarbij aansluitend archief, die samen de belangrijkste plekken en mensen in de verschillende disciplines identificeren en kwalificeren die voor de Nederlandse kunstwereld van belang (kunnen) zijn.

Maar welke verbindingen moeten eigenlijk gelegd worden? Wij maken bij het beantwoorden van die vraag een onderscheid tussen wat we hiervoor al noemden Uptown en Down-

[p. 294]

Pieter de Hooch, 1663, ‘Een musicerende familie (Het gezin Del Court?), 100,3 x 119,4 cm, The Cleveland Museum of Art, Cleveland.

town en wie New York kent, weet dat Carnegie Hall, het Metropolitan Museum en de Metropolitan Opera Uptown liggen en dat Downtown te vinden zijn de New York Theater Workshop, het jazzpodium The Knitting Factory en de galerie voor hedendaagse kunst Artists Space. De namen van de instellingen alleen al verraden hun positie in de kunst en de soliditeit van hun solvabiliteit.

Het zal duidelijk zijn dat de Uptown-instellingen tamelijk gemakkelijk in staat zijn hun internationale contacten te onderhouden en hun internationale mogelijkheden, zowel wat ‘import’ als ‘export’ betreft te exploreren: ze hebben er niet alleen de financiële middelen voor, maar maken ook deel uit van formele netwerken, waarin de informatie ongehinderd stroomt. Bovendien is de kunst die deze instellingen laten zien, meestal van de statuur van Van Gogh en het Koninklijk Concertgebouworkest en die heeft weinig promotie nodig. We hebben weinig werk aan deze instellingen, maar verlenen, wanneer daar om gevraagd wordt, service. Zo adviseerden we bijvoorbeeld The Frick Collection bij hun pogingen om sponsors te vinden voor de tentoonstelling Venus and Mars. The World of the Medieval Housebook (voorjaar 1999) binnen de Nederlands-Amerikaanse business community en zijn we betrokken bij de activiteiten van The American Friends of the Royal Concertgebouw Orchestra. Voor de Pieter de Hooch tentoonstelling in de winter van 1998-1999 in The Wadsworth Athenaeum in Hartfort (CT) - want uptown is een begrip dat zich niet tot New York beperkt - organiseerden we een persbijeenkomst. En verder werken we samen met het Lincoln Center wat betreft sponsoring en publiciteit voor het optreden van de drie gezelschappen van het Nederlands Danstheater in het Festival 1999.

Ingrijpender in ons werk is het Downtown circuit. We stellen ons daar veel actiever op: we zorgen dat de programmeurs van die instellingen, of dat nu conservatoren, danscuratoren of dirigenten zijn, zowel weet krijgen van de nieuwste ontwikkelingen binnen de discipline, als van de mogelijkheden die voor hen van belang zijn binnen het subsidiesysteem van de Nederlandse overheid. We werken dan in principe samen met Nederlandse instellingen en fondsen.

Als voorbeeld mag dienen de promotie van contemporaine serieuze muziek samen met de Nederlandse stichting die daarvoor verantwoordelijk is, Donemus. Een medewerker van Donemus deed in 1997 en 1998 onderzoek in een aantal belangrijke steden naar de mogelijkheden van werk van Nederlandse componisten als Louis Andriessen, Peter Schat, Theo Loevendie, etc. De geïnteresseerde programmeurs, dirigenten of artistieke leiders werden met onze steun en door een van onze medewerkers begeleid vervolgens uitgenodigd voor een reis naar Nederland om een jaarlijks festival voor hedendaagse muziek bij te wonen. De juiste verbindingen tussen de professionals die zo gelegd werden, en door ons steeds worden gevoed, leidden in 1999 tot een reeks van nieuwe muziekevenementen, waarvan een van de hoogtepunten de Dutch Music Marathon door Boston Musica Viva in het voorjaar was.

Het uitgangspunt bij ons werk is de wetenschap dat Nederland op een aantal gebieden de Verenigde Staten veel te bieden heeft. Design,

[p. 295]

architectuur, hedendaagse muziek en beeldende kunst zijn disciplines, waarin Nederland internationaal een vooraanstaande rol speelt en waarvoor ook al veelvuldig aangetoonde mogelijkheden in de VS zijn. Als de culturele beslissers in dit land voldoende kennis hebben van die bepaalde Nederlandse kwaliteit, zullen die mogelijkheden zich concretiseren in tentoonstellingen, producten en voorstellingen. Mijn overtuiging is dat als je, als Johan Polak, de juiste verbindingen weet te leggen tussen de professionals in de VS en Nederland de kunst sterk genoeg is om zichzelf te promoten.

Het creëren van een structuur die in staat is contacten tot stand te brengen en die op de lange termijn steeds opnieuw te vitaliseren is niet niets, maar of het een echt vak is?

Frank Ligtvoet