Ons Erfdeel. Jaargang 41

Nederlands aan de Palacký Universiteit Olomouc

De neerlandistiek in het Tsjechische Olomouc kwam onlangs positief in het nieuws met de toekenning van de Visser-Neerlandiaprijs aan het hoofd van de sectie aldaar. Nu zal menige Nederlandstalige krantenlezer zich achter de oren hebben gekrabd met de vragen: Olomouc, waar ligt dat? Wat moeten ze daar met Nederlands?

De universiteit van Olomouc is de op één na oudste van Tsjechië, gesticht in 1573. Zoals tijdens het laatste congres bleek, hebben in de eerste stichtingsjaren meer dan 30 Nederlandstaligen (jezuïeten, want het was tot 1773 een kerkelijke universiteit) een belangrijke rol gespeeld. Maar Nederlands was toen nog geen universitair vak, het zou nog tot in 1797 duren voordat het in Nederland als zodanig werd erkend.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog was de eerste naoorlogse rector van Olomouc, de joodse hoogleraar filosofie Ludvík Fischer, in de Noordoostpolder ondergedoken. Hij overleefde de oorlog en was van 1946 tot 1949 rector van de universiteit. In de oorlogsjaren moet het idee van een lectoraat Nederlands bij hem zijn opgekomen. De eerste lector was de slavist Aimé van Santen (1947-1951) die in Olomouc op Kafka promoveerde. Bij zijn vertrek waren de nieuwe

[p. 299]

communistische machthebbers al heer en meester in Tsjechië en werden de talenstudies zoveel mogelijk tot Praag beperkt. De faculteit wijsbegeerte van Olomouc was zelfs tussen 1953 en 1963 volledig opgeheven.

In 1990 was ik voor mijn dissertatie-onderzoek in Tsjecho-Slowakije. Ik kreeg het verzoek om in Bratislava de sectie Nederlands opnieuw op te zetten. Men hoorde via collega's ook in Olomouc daarvan en stelde me dezelfde vraag. In Bratislava zou mijn opvolger Abram Muller er in slagen om in 1996 het bijvak tot een volledige magisterstudie uit te bouwen. In Olomouc ging dat iets langzamer, omdat het ministerie redeneerde dat Nederlands als vak immers ook al decennia lang als magistervak in Praag en als bijvak in Brno werdgedoceerd. Desondanks werder in Olomouc ijverig voortgebouwd, met ondersteuning van decanaat en rectoraat. In 1993 kreeg het vak de status van een officieel bijvak, in 1995 van een driejarig baccalaureaatsvak en in 1997 van een vijfjarige magisterstudie. Op dit moment werken er vijf docenten, zijn er 36 hoofdvakstudenten, 10 bijvakstudenten en 32 studenten die Nederlands als een vrije keuzevak doen.

Naast de standaardvakken taalverwerving, literatuurgeschiedenis, literatuur, land en volk, tolken en vertalen worden ook extra's als Afrikaanse taal en letteren en Friese cultuur aangeboden. Sinds 1993 doet Olomouc als eerste Tsjechische universiteit mee aan de examens Certificaat Nederlands als Vreemde Taal.

Vertaalprogramma

Hoewel de vakken tolken en vertalen vooral zijn gericht op praktische teksten van het type waar de afgestudeerde neerlandicus in zijn beroepsleven mee te maken zal krijgen, wil de universiteit de literaire teksten niet links laten liggen. Een probleem daarbij is dat de Tsjechische uitgevers weinig brood zien in het vertalen van nieuwe Nederlandstalige teksten. Op dit moment zijn in samenwerking met het Booncentrum te Antwerpen twee vertalingen van Louis Paul Boons Mijn kleine oorlog en Menuet geprojecteerd. Het ligt in de bedoeling om ook vanuit het Afrikaans en het Fries te gaan vertalen. Het zal daarbij van belang zijn om naar Weens voorbeeld schrijversavonden te organiseren, waarbij de interesse van het publiek kan worden gewekt. Idealiter zouden dit soort activiteiten moeten worden gepland tijdens boekenbeurzen.

Olomouc als congres- en cursusstad

Het derde regionale colloquium neerlandicum van na de omwentelingen in Midden-Europa, Didactiek van de Nederlandse taal en cultuur in Midden-Europa, had plaats in Olomouc (14-17 mei 1995). Tijdens dit colloquium werd op initiatief van de Brno'se lector Leopold Decloedt een regionale vereniging van neerlandici, Comenius. Vereniging voor neerlandici van Midden- en Oost-Europa opgericht. De zetel van deze vereniging bevindt zich statutair te Olomouc.

Bij gelegenheid van de opening van de vijfjarige studie organiseerde de sectie te Olomouc in samenwerking met de collega's te Brno wederom een congres, Vijftig jaar Moravische neerlandistiek in duizend jaar betrekkingen tussen Moravië en de Lage Landen. Behalve lezingen over de eigen toekomstplannen kwamen daarbij ook culturele onderwerpen, zoals Nederlandse protestanten van Moravische herkomst, de rol van de jezuïeten in de Moravische universiteiten en de relatie tussen Fries en Afrikaans met het Nederlands aan bod. De congresdagen 23 en 24 oktober 1997 met de lezingen werden daarbij in het Brno's Palais Dietrichstein gehouden, de feestdagen 25 en 26 oktober te Olomouc en Kromeríz.

Tijdens het congres had het Tsjechische publiek ook de gelegenheid om kennis te maken met de Nederlandse schrijfster Hella Haasse (Brno) en met de Afrikaanse actrice Reza Rear-don-de Wet (Olomouc). Door studenten van beide vakgroepen werden er vertalingen in het Tsjechisch gegeven. De Vlaamse Gemeenschap bekostigde een optreden van het kamerorkest van de Palacký Universiteit in de zomerresidentie van de aartsbisschop van Olomouc te Kromeríz, bij welke gelegenheid ook Stephan Wagner voorlas uit het werk van zijn grootvader Felix Timmermans.

Olomouc organiseert echter niet alleen congressen. In juli 1997 werd er voor het eerst buiten Nederland ook een internationale zomercursus Fries georganiseerd, gefinancierd door het Prins Bernhard Fonds. Hoewel deze cursus samenviel met de ergste overstromingen in 500 jaar tijd - hetgeen Durk Gorter die de cursus leidde ad rem gebruikte voor een extra les over de terpen - bleek hij een groot succes. In februari 1998 organiseerde de universiteit een kennismakingscursus voor de methode Spreken is zilver voor docenten uit de regio.

[p. 300]

Samenwerken

De universiteit functioneert sinds de toetreding van Tsjechië (1996) tot het CEEPUS-programma als partner in het Weense programma Nederlands-Slavistiek en Finno-Oegristiek. In deze periode werden er studenten naar Boedapest, Wenen en Wroclaw gestuurd en uit Debrecen en Wenen ontvangen. Deze samenwerking verloopt naar bevrediging al zou een forse verhoging van het aantal beursmaanden uiterst wenselijk zijn.

Aangezien Olomouc op dit moment de enige Tsjechische universiteit is, waar er ook Afrikaans en Fries worden gegeven, begint de universiteit zich in dit opzicht tot een regionaal centrum te ontwikkelen. Het ligt daarbij in de bedoeling om de kennis ook aan collega-universiteiten ter beschikking te stellen. Voor het Afrikaans is een programma in samenwerking met de Nasionale Pers in de maak dat alle Tsjechische universiteiten van een basisbibliotheek Afrikaans moet voorzien. Teneinde ook studieverblijven van studenten in Zuid-Afrika en de komst van lectoren mogelijk te maken, is een samenwerkingsakkoord met de Universiteit van die Oranje-Vrystaat in Bloemfontein gepland. Dit hoopt men in juli 1998 te kunnen ondertekenen.

Op regionaal niveau wordt samenwerking met de krachtigste universiteit in de regio, die van Wrocław nagestreefd. Zo voorzagen de collega's van die universiteit in tijdelijke personele vacatures te Olomouc en bestaan er plannen om de samenwerking ook een meer formele basis te geven. Het initiëren van een netwerk Fries/Afrikaans met de grotere regionale universiteiten Wrocław, Wenen en Boedapest (ELTE) wordt overwogen.

Versteviging van de positie van de neerlandistiek

Voor zoveel potentiële neerlandici is er in het verhoudingsgewijs kleine Tsjechië (tien miljoen inwoners) weinig emplooi. Vandaar dat de studie enerzijds vooral praktisch gericht is op tolken en vertalen, waarbij al menige student zijn of haar kennis in de praktijk heeft kunnen toetsen, maar anderzijds ook pogingen doet om de kennis van en belangstelling voor het Nederlands verder te verspreiden. Om die reden is in het studieprogramma tevens een pedagogische component opgenomen.

Er is namelijk al sinds 1995 een experiment gaande om Nederlands als vak in te voeren op het Slovanské gymnázium, het stedelijk gymnasium van Olomouc. Dit experiment is zo succesvol dat de directeur van die school onlangs aan een absolvente van de universiteit een tienurige weektaak Nederlands heeft aangeboden. Vanaf 1998 wil de sectie het experiment naar twee andere gymnasia in Olomouc uitbreiden. Het ligt in de bedoeling om rond het jaar 2000 bij ongeveer twintig scholen in Noord-Moravië Nederlands als keuzevak in te voeren, in beginsel als een uitgebreider experiment, waarvoor financiën zullen moeten worden gevonden. Daarbij wordt vooral gedacht aan scholen die een partnerschap met een Nederlandse of Vlaamse school hebben.

Dit experiment moet er mettertijd toe leiden dat Nederlands een normaal keuzevak op de middelbare scholen gaat worden, zodat de universiteiten van Praag en Olomouc bij hun toelatingsexamens kennis van het Nederlands verplicht kunnen stellen. Het zal duidelijk zijn dat dit de kwaliteit van de studie als geheel ten goede komt. Als in het jaar 2002 de magisterstudenten van de lichting 1997/98 afstuderen, kan worden gedacht aan uitbreiding naar handelsacademies en horecavakscholen. Een voordeel van het Tsjechische systeem is dat elke letterenstudent automatisch twee vakken, veelal twee talenvakken, studeert, zodat de scholen altijd ook een andere mogelijkheid hebben om ze in te zetten, bijv. als leraar Engels of Duits.

Wilken Engelbrecht

Katedra germanistiky FF Univerzity Palackého, Sekce nederlandistiky, Křižkovského 10, CZ-771 80 Olomouc.
Tel. + 420/68/563 32 06 b.g.g. 563 32 03
e-mail: [e-mail]