Ons Erfdeel. Jaargang 40

Film

Karakter

Aan de reeks Nederlandse literatuurverfilmingen - variërend van Frederik van Eedens Van de koele meren des doods tot aan Joost Zwagermans Vals Licht - is een nieuw werkstuk toegevoegd: Karakter, naar de roman van Ferdinand Bordewijk. Liever gezegd naar de twee romans van Bordewijk, want scenarioschrijver en regisseur Mike van Diem heeft zich niet beperkt tot de in 1938 verschenen roman Karakter, maar eveneens geput uit de eerdere novelle Dreverhaven en Katadreuffe, een voorstudie uit 1928 dat het vader-zoon conflict voorop stelt en eindigt met een dramatische climax.

Op de vraag waarom het Nederlandse speelfilmbedrijf zich zo richt op literatuurverfilmingen zijn al heel wat antwoorden verzonnen. Allereerst worden Nederlandse filmmakers (en Nederlanders in het algemeen) ervan verdacht weinig gevoel voor drama te hebben - het grijpen naar boeken zou een teken van zwakte zijn. Maar in de tweede plaats wordt ze een gezond commercieel instinct toegedicht - gebruik van befaamde literatuur zou de kassa harder doen rinkelen. Op beide opvattingen valt af te dingen.

Vast staat dat filmmaker Mike van Diem zich bij het omwerken van Bordewijks boeken tot een filmscript niet geplaagd voelde door de scrupules waar anderen over struikelden. Verfilmingen die pogen recht te doen aan het boek zijn tot mislukken gedoemd, aldus de regisseur (35) die acht jaar na zijn bekroonde Filmacademie-eind-examenfilm Alaska met het door First Floor Features (Laurens Geels en Dick Maas) geproduceerde Karakter zijn lange bioscoopfilm-debuut maakte.

Bordewijks roman behoort tot de klassieken van de Nederlandse literatuur. Het behandelt de titanenstrijd tussen een vader en een zoon tegen de achtergrond van het Rotterdam uit de jaren twintig waar de sociale onrust broeit.

Dreverhaven, de ontzagwekkende vader, houdt als gevreesde deurwaarder kantoor in een pakhuis in de haven. Zoon Katadreuffe maakt carrière in een chic advocatenkantoor. Hij is een bastaardzoon, het product van een eenmalige vrijage tussen Dreverhaven en zijn huishoudster Joba die hardnekkig elke hulp afwijst. Hierdoor geprikkeld dwarsboomt Dreverhaven waar mogelijk zijn ambitieuze, onwettige zoon.

Katadtreuffe evenaart in koppigheid zijn vader en werkt zich met ijzeren discipline op tot advocaat, hierin geholpen door zijn mentor, advocaat De Gankelaar. Hij bereikt zijn doel ten koste van zijn liefde voor secretaresse Lorna te George, een prijs die hij slikkend, betaalt. Voortgedreven door de vloek uit zijn verleden bereidt hij zich voor op de onvermijdelijke, noodlottige confrontatie met de man met wie hij door het bloed verbonden is.

Ofschoon de film Karakter zich op dit oer-conflict tussen vader en zoon concentreert is het allerminst een klein, psychologisch drama geworden. Met het voor Nederlandse begrippen immense budget van zeven miljoen gul-

Jan Decleir als Dreverhaven in de film ‘Karakter’ van Mike van Diem.

[p. 608]

den heeft Mike van Diem uitgepakt in locaties, decors, kostuums en opzwepend camerawerk. Het geeft het weerbarstige verhaal een zekere Hollywood-achtige gepolijstheid. Vooral de scènes waarin het sociale leed van die jaren wordt verbeeld in de ontruiming van krottige arbeidershuisjes zijn nogal pittoresk geworden. Voeg hierbij de op Joop van den Ende-achtige wijze rondzwiepende camera - met gebruik van cranes en dolly's - en het ‘Holland goes Hollywood’ lijkt een feit.

Tegenover deze bombast staan positieve aspecten. Het gevaar van mooie maar lege plaatjes in een prentenboek heeft van Diem onderkend. Het is zijn grote verdienste dat het spectaculaire uiterlijk van Karakter de psychologische lading niet overvleugelt. Veel scènes in de film zijn doortrokken van een broeierige, onderhuidse spanning, vanaf de confrontaties tussen Dreverhaven en de zwijgzame, stugge Joba alsmede die tussen Katadreuffe en de lieftallige Lorna, tot aan de finale botsing tussen vader en zoon.

Het niveau van het acteren draagt hier zeker aan bij. Jan Decleir zet in de van hem bekende mengeling van onverzettelijkheid en kwetsbaarheid een monument van een Dreverhaven neer, een man met een obsessie voor de wet, vooral zijn eigen wet. De jonge debutant Fedja van Huêt verrast met een groot emotioneel bereik in zijn vertolking van de door zijn gehate vader gefascineerde Katadreuffe en Victor Löw, opgesierd met een forse kinnebak, brengt als advocaat De Gankelaar wat warmte en humor in Bordewijks sombere universum.

Voor een debutantenfilm kent Karakter een opmerkelijke trefzekerheid. Van Diem heeft door de grote ‘production value’ van zijn film zijn controle over het verhaal niet verloren. Dat het naar mijn smaak iets te gladjes en gesmeerd is geworden doet niets af aan het feit dat er uit deze Bordewijk-verfilming zowel talent als vakmanschap spreken. We zullen nog horen van Mike van Diem.

Gerdin Linthorst