Ons Erfdeel. Jaargang 39

Peter de Grote en 300 jaar Russisch-Nederlandse betrekkingen

Het gegeven dat tsaar Peter de Grote in 1697 Nederland bezocht, behoort tot de schaarse feiten die deel uitmaken van het historisch besef van een grote groep Nederlanders. Dat komt onder meer doordat het houten arbeidershuisje waar hij in Zaandam enige tijd logeerde nog steeds een toeristische trekpleister is. Ook het feit dat de tsaar drie maanden als timmerman op een Amsterdamse scheepswerf werkte, spreekt in Nederland nog steeds tot de verbeelding.

Maar ook in Rusland is deze reis naar Nederland nooit vergeten. Veel van de vernieuwingen die hij in zijn rijk introduceerde, haalde Peter de Grote immers uit de Republiek der Verenigde Nederlanden. En ook later bleven allerlei banden tussen beide naties bestaan, met als meest formele bekrachtiging misschien wel het huwelijk tussen koning Willem II (1792-1842) en Anna Pavlovna, zuster van de tsaren Alexander I en Nicolaas I.

Dit alles vormt nu aanleiding om de geschiedenis van driehonderd jaar Nederlands-Russische betrekkingen voor het voetlicht te brengen. In beide landen vinden evenementen plaats. Opmerkelijk is daarbij dat de manifestatie al vroeg in 1996 van start ging. En dat terwijl Peter de Grote toch pas in augustus 1697 in Amsterdam arriveerde en pas bij het begin van de zomer van 1698 weer naar Moskou vertrok. Het lijkt alsof alle betrokkenen bang waren te laat te komen, met als resultaat dat zij nu in feite niet ‘300 jaar Nederland-Rusland’ herdenken, maar 299 jaar.

Het begon allemaal al met een aantal kleinere en lokale activiteiten in het voorjaar van 1996. Heel Hollands zijn in de zomermaanden een fietsrally van Moermansk naar Zaandam en een zeiltocht met oude kustzeilers van Zaandam naar Petersburg. Officieel begon de manifestatie in het weekeinde van 7 en 8 september, met activiteiten in zowel Zaanstad als Sint-Petersburg. In die laatste stad liep dan al een grote expositie in de Hermitage: Tsaar Peter de Grote en Holland.

Deze zelfde expositie zal later (17 december 1996 - 15 april 1997) ook te zien zijn in het Amsterdams Historisch Museum. Peter de Grote kocht in Amsterdam verzamelingen die in Sint-Petersburg de kern vormden voor zijn ‘Kunstkamera’. Recent onderzoek heeft een deel van deze verloren gewaande verzamelingen opnieuw aan het licht gebracht. Daaronder zijn anatomische preparaten van de Amsterdamse anatoom Frederik Ruijsch (1638-1731) en insecten- en bloementekeningen van Maria Sybilla Merian (1647-1717). Tevens werd een album teruggevonden met prenten en tekeningen van diverse Hollandse kunstenaars waarvan alleen al uniek is dat het geheel als album bewaard is gebleven. Ook Hollandse schilderijen uit de Hermitage (onder andere van Jan Steen en Rembrandt) maken deel uit van deze expositie.

[p. 787]

In exact dezelfde periode is in de Nieuwe Kerk aan de Dam te Amsterdam een tentoonstelling te zien over Catharina de Grote. Opnieuw is de Hermitage de belangrijkste bruikleengever. Visueel hoogtepunt is hier de gouden staatsiekoets van keizerin Catharina. Verder zijn er in Amsterdam twee exposities over hedendaagse Russische kunst te zien (Kunstcentrum Narthex, 14 september 1996-15 maart 1997; Stedelijk Museum, eind 1996-februari 1997) en een expositie in het Geelvinck Hinlopen Huis over Russische decoratieve kunst uit de zeventiende tot de negentiende eeuw.

De stad Rotterdam, die een stedenband heeft met Sint-Petersburg, brengt in maart en april 1997 vooral Russische muziek en ballet. Maritiem Museum Prins Hendrik richt er een expositie in met scheepsbouwkundige boeken uit de zeventiende eeuw en kaarten van het oude Sint-Petersburg uit eigen collectie. Verder bestaan er nog plannen voor een expositie over de ontwikkeling van de architectuur in Sint-Petersburg.

De contacten die Peter de Grote had met de Nederlandse regering (de Staten-Generaal) vormden het minst succesvolle deel van zijn bezoek. Geen wonder dan ook dat in Den Haag het accent niet op Peter de Grote zal liggen. Het Haags Historische Museum exposeert materiaal uit het Pushkin Museum in Moskou en uit het Haagse Koninklijk Huisarchief (1 februari-4 mei 1997). Thema vormen de relaties tussen de vorstenhuizen van Oranje-Nassau en de Romanovs. Net als in Rotterdam zal er in Den Haag verder in 1997 ook naar Rusland verwijzende muziek te beluisteren zijn.

Naast deze exposities vinden-vooral in Sint-Petersburg - nog talloze andere manifestaties plaats. Die variëren van vlootbezoek met militair vertoon en wetenschappelijke symposia tot een Nederlands filmfestival en uitwisselingen van hedendaagse muziek, theater en jeugdcultuur. Zo treden bijvoorbeeld Mini & Maxi op in Sint-Petersburg en zal de Nederlandstalige rockgroep De Dijk door Rusland toeren. De teksten van De Dijk-zanger Huub van der Lubbe worden gepubliceerd in een Russische vertaling.

Minder cultureel - maar zeker zo sterk in de geest van Peter de Grote - zijn de evenementen waarbij de economie centraal staat. Zo is er een symposium over de financiële marktenstabiliteit en samenwerking op financieel en economisch gebied, en verrees in september 1996 in Petersburg een ‘Holland dorp’. Tegen het decor van Amsterdamse gevels, een windmolen en tulpen, en bij de klanken van een draaiorgel, zal Nederland daar tonen wat het allemaal te koop heeft.

Lauran Toorians

Informatie: Stuurgroep Peter de Grote Manifestatie 1996-1997, Ministerie van Buitenlandse Zaken, Postbus 20061, 2500 EB 's-Gravenhage, tel. +(0)70-348.47.69