Ons Erfdeel. Jaargang 39

Holland Festival Oude Muziek in Utrecht

Het persbericht van het 15e Holland Festival Oude Muziek Utrecht begon aldus: ‘Het is duidelijk dat de liefhebbers van oude muziek zich niet hebben laten afleiden door de perikelen rond de leiding van het festival. De 15e editie van het tiendaagse Festival, dat zondag 8 december werd afgesloten met o.a. Händels Utrecht-Te Deum trok ca. 59.000 bezoekers. Dat zijn er 4000 minder dan in 1995, maar dat is goeddeels verklaarbaar uit het laten vervallen van één van de twee oude-muziekmarkt-weekends, goed voor 3 à 4.000 bezoekers.’

Die perikelen betreffen de aanstelling van Simon Mundy, artistiek directeur van het Schotse Northlands Festival en als publicist onder meer bekend van een boek over Bernard Haitink. Over kennis van de oude muziek bleek Mundy nauwelijks te beschikken en zijn inbreng in een opening naar combinaties van oude en nieuwe muziek bleef steken in enkele goede bedoelingen. ‘Wegens cultuur- en taalproblemen’ werd Mundy afgevoerd, althans volgens de organisatie van het festival. Het werkelijke probleem is, dat het festival te weinig subsidie krijgt van de overheden om dure sterren te betalen en een imponerend festival (met ‘aangeklede’ opera's) op poten te zetten. Sponsorgelden zouden normaliter moeten zorgen voor iets extra's, maar het festival heeft die in structurele zin nodig, en ze zijn bovendien lastig te vinden. Een Liszt Concours heeft daar geen moeite mee, maar oude muziek net als nieuwe overigens, zit dienaangaande nog steeds in het verdomhoekje.

De Organisatie Oude Muziek vroeg bij het Ministerie een subsidieverhoging van 7,39 ton (op een geheel van circa twee miljoen gulden - ± 36 miljoen BEF), maar kreeg nul op het rekest. En dat terwijl de groepen en solisten waar het festival op steunt, voorheen vanwege een zekere goodwill met een kleine gage genoegen nemend, nu zijn uitgegroeid - en niet in het minst dankzij het festival! - tot klinkende namen die ook ‘klinkend’ betaald willen worden.

Toch was het 15e festival zeker niet slecht. Artistiek leider (beter: medeprogrammeur) Jan Nuchelmans doet geen water in de wijn in zijn pogen om de authenticiteit zo zuiver mogelijk te houden. Dat Händels muziek op het slotconcert werd uitgevoerd door het groot bezette koor van de Saint Pauls Cathedral uit Londen en flink wat strijkers van de Academy of Ancient Music (het podium van Muziekcentrum Vredenburg puilde uit als nimmer tevoren), verbaasde dan ook hevig! De klank onder Christopher Hogwood ontwikkelde zich alles behalve authentiek, laat staan polyfoon-doorzichtig. Deze holle-bolle-gijs aanpak was duidelijk afkomstig uit een 19de-eeuwse traditie met wat bijstellingen. Een Mundy-bijdrage? Het had er veel van weg. Op zichzelf was dit musiceren meeslepend, maar het paste geenszins in de Utrechtse festival-ideologie.

Daarover werd heel wat gediscussieerd naar aanleiding van een Händelopera door de Nationale Reisopera.

Gustav Leonhardt toonde zich op zijn Nationale Muzieklezing minder radikaal: sommige compromissen zijn zijnsinziens niet per se verwerpelijk, wat een Nikolaus Harnoncourt met moderne instrumenten gedaan weet te krijgen

[p. 780]

klinkt vaal heel wat ‘authentieker’ dan wat muffe oude muziekgezelschappen met het juiste instrumentarium ons weten voor te schotelen.

Belangrijk voor het festival blijkt ook steeds de authenticiteitsgedachte in geografische zin. Spaanse groepen zijn er voor Spaanse muziek, Italiaanse voor hun eigen traditie, enzovoort. Zo stelde Nuchelmans naar aanleiding van Schütz-uitvoeringen door het Dresdner Kammerchor (voor het eerst op het festival): ‘De concerten van de Dresdeners sterkten mij in mijn opvatting dat een belangwekkende dimensie wordt toegevoegd wanneer muziek wordt uitgevoerd door mensen uit de “biotoop” van die muziek. Je hoorde aan het koor dat men precies weet en voelt waar men mee bezig is, dat het hun repertoire, hun taal is.’

Ik vind dit wat ver gaan, maar feit is dat we hier nu wat doorzichtigheid betreft niets te klagen hadden. De overwegend jonge stemmen van studerenden en afgestudeerden aan de muziekhogeschool ‘Carl Maria von Weber’ klinken fris en flexibel, rijk genuanceerd. Ik was vooral onder de indruk van Schütz' Musikalische Exequien uitgevoerd in de Catharinakerk in een aan het slot verrassend gedurfde, ruimtelijke opstelling.

Dat ‘jong’ nog niet noodzakelijkerwijs ‘beter’ hoeft te zijn, demonstreerde de vocale Franse groep Akademia van Françoise Lasserre in Monteverdi's Vespers voor het Feest van de Onbevlekte Ontvangenis. Mooi, maar te timide: dát hadden dus Italianen voor hun rekening moeten nemen!

Bij de uitvoering van het fameuze Utrechts Psalter (9de-eeuws manuscript. Helaas van vóór de uitvinding van een bruikbare muziek-notitie) overheerste een zekere protestantse ernst. Met sprankelende operettes van Offenbach (authentiek begeleid op een oude vleugel, echter rechttoe rechtaan bespeeld) en Lampes opera'tje The Dragon of Wantley uit 1737 (een parodie op de Italiaanse opera en de Händelstijl) was voor een zeker tegenwicht gezorgd. Lampes vlotte pastiche zonder nevenintriges is meteen te doorgronden en werd ronduit verrukkelijk gespeeld én gezongen!

Het komende festival zal na het accent op het protestantse Duitsland van de 17de eeuw een meer mediterrane kleur meekrijgen. Thema's als ‘Florence in de 14de eeuw’ en ‘de oude muziek van Napels’ zullen daarvoor kunnen zorgen. Voorts wordt Ockeghems 500ste sterfdag herdacht, staat Schuberts klavieroeuvre centraal en worden de mogelijkheden van een Dag van de Improvisatie (compleet met authentieke oude jazz) onderzocht. Met dat laatste zal Leonhardt niet blij zijn: in een improvisatie wordt ‘gedacht’, en bij een volmaakt muziekstuk is met het tot klinken brengen van de eerste noot de teerling geworpen, er is geen weg meer terug. Leonhardt: ‘Een goed musicus denkt alleen maar vóór of nà het spelen’.

Vast staat ondertussen dat niemand zo veel heeft nagedacht als de organisatoren vóór, tijdens en nà het onderhavige festival!

Ernst Vermeulen