Ons Erfdeel. Jaargang 39

Thuisbrengen in woorden

Met zijn dichtbundel Met twee messen voegt Mark Naessens (º1943) zich bij de reeks van late debutanten. Vooral via deelname aan enkele wedstrijden en een paar bekroningen kwam Naessens uiteindelijk tot deze publicatie. Een van die bekroningen was - recentelijk - de prijs voor de religieuze poëzie, door het Davids-fonds ingesteld ter gelegenheid van het 25-jarig bestaan van het Interdiocesaan Pastoraal Beraad.

De titel van de bundel doet denken aan de uitdrukking van het meten met twee maten en twee gewichten: in poëzie kan dat staan voor de geobjectiveerde laag van feiten en gebeurtenissen, naast de meer overstijgende, poëtische laag van de suggestie, de zachte ironie in dit geval ook. De dichter snijdt met zijn verzen in bekend vlees door een soort agressieve onmacht, die het gevolg moet zijn van te dragen, maar niet te keren verdriet. De situatieschets bij het begin van de bundel, in het openend titelgedicht zegt genoeg:

Terwijl de pijn zich optrekt aan de rand van de tafel,
als ongevraagde gast toetast, eet met twee messen

De ik-figuur moet leren leven met ‘de vochtige geur van herfst’: aftakeling, dood en verlies. Al vlug blijkt dat de dichter in zijn poëtische incisie zichzelf niet spaart of de eigen verloren gegane omgeving niet zal bewenen met omfloerst taalgebruik. De dood is veeleer een ongenode gast. Het motief zal de hele bundel door blijven inwerken, onder meer opvallend in de twee gedichten ‘Ispahaan’, waarin wordt gerefereerd aan ‘De tuinman en de dood’ van P.N. van Eyck.

Naessens bouwt zijn gedichten strofisch op, meestal op basis van kwatrijnen. Dit vormelijk houvast wordt aangelengd met herkenbare, levensvatbare inhouden en levensbeschouwelijke vragen, doorgaans uitgewerkt na de ponering van een aardige premisse of een originele invalshoek.

Ook de structuur van de bundel zelf is vrij stabiel: een inleidend gedicht dat veelzeggend is, gevolgd door vier gelijkmatige afdelingen waarin de thematiek anekdotisch en exemplarisch wordt uitgewerkt, om aan het einde van

[p. 767]

Mark Naessens (º1943) - Foto Steff Gilissen.

de bundel te komen tot een gedicht waarin het verband wordt gelegd met het bedrijven van poëzie.

Het onvoorspelbare van het leven wordt gevat in naakte en eenduidige beelden. In het bekroonde gedicht ‘Genesis 1’ bijvoorbeeld:

Eerst vond hij de tijd uit die nooit had bestaan,
nam dan iets van het niets tussen de vingers,
blies. Uit zijn adem ontglipte de chaos.
Hij schrok. Een onmacht die eeuwig zou duren.

Want de tijd die hij schiep was al verstreken.
Uit de chaos koos hij hemel en aarde
als decor voor wat hij nog aanrichten wou.
Hij lachte. Een grijns die nog niet is geweken.

Want hij wist al wat hierna moest gebeuren:
dat zijn schepping zichzelf zou verslinden,
langzaam van de zesde dag af. Toch blies hij
de mens op die aarde en zei: je bent vrij.

De ironie in dit gedicht is volkomen: de oerchaos is een soort ongewild neveneffect geweest. De mens wordt in dit verband geplaatst, en zijn noodlot blijkt een wezenlijk deel van de schepping. De ironie hier wil dat de schepper zijn creatieve daad volledig wist in te schatten, dat zijn fabrikaat zichzelf zou vernietigen maar toch een initiële vrijheid werd verleend.

Het integreren van verschillende spanningsvelden typeert haast de hele bundel. Soms wekt het de indruk dat de dichter op concentrische wijze schrijft in de richting van de tragiek van de mens, die hij gaandeweg en schrijvenderwijs wil afbakenen of bepalen. Deze spanning wordt opgebouwd en uitgewerkt in het gedicht; de slotsom is altijd ietwat ontluisterend en staat ook weer in contrast met de ruimere context. Haast als vanzelfsprekend worden eventuele vreugde en andere emoties die authentieke ervaringen kunnen verkleuren op een afstand gehouden, wat ook weer onmacht releveert. Binnen deze strategie laat de dichter de poëzie een symbolische rol spelen. In het gedicht ‘Portret’ bijvoorbeeld, heet het:

(...)

Je betast de woorden, zoekt het verband.
Ieder beeld brengt je verder van huis.

Dit gedicht: een veelvoud van grendels,
het sluit je op met het naakte portret
van een onbekend wezen. Het raakt je,
maar je raakt het niet aan. Zo zou het zijn.

Door poëzie worden betekenislagen herschikt of kunnen bepaalde personages zo worden ontregeld dat ze elk tijd-ruimtelijk houvast verliezen. Persoonlijkheden lijden aan depersonalisatie; de dichter moet ze thuisbrengen in (hun) taal.

Het in het dagelijks leven ingewortelde lijden blijft hoedanook het belangrijkste thema in dit werk. Naessens weigert elke pijn te verbloemen. Daardoor en ook door een beheerste taalbehandeling - een eenvoudige zegging met herkenbare inhouden en heel wat formele zekerheid - is dit poëzie die recht op de lezer afgaat.

Stefan van den Bossche

mark naessens, Met twee messen, Lannoo, Tielt, 1996, 61 p.