Ons Erfdeel. Jaargang 39

Spiegel van de Surinaamse poëzie

Als geen ander heeft Michiel van Kempen zich sinds de jaren tachtig, na een verblijf in Suriname van slechts vier jaar, ontwikkeld tot kenner, beschrijver en begeleider van de literatuur van dat land. Hij is interviewer, recensent, auteur van een documentatie en een aanzet tot een literatuurgeschiedenis, en samensteller van diverse verhalenbundels die of in Suriname zelf of in Nederland werden uitgegeven.

Na al dit werk kon het niet uitblijven dat ook de poëzie een keer aan bod zou komen. Het resultaat is de ruim zevenhonderd pagina's dikke Spiegel van de Surinaamse poëzie geworden, die verscheen in de prestigieuze spiegelserie van Meulenhoff. Zowel door de grondige aanpak als de kwaliteit hoort ze daar helemaal in thuis.

De ondertitel luidt: ‘van de oude liedkunst tot de jongste dichters’. De Surinaamse poëzie begint oraal. Het is Michiel van Kempen gelukt om een aantal ‘orale verzen’ van niet minder dan tien van de in Suriname levende bevolkingsgroepen te achterhalen, te (laten) vertalen en te publiceren.

De geschreven poëzie wordt ingedeeld in een koloniaal deel dat geheel in de Europese traditie stond en de moderne tijd die inmiddels eigen poëtische vormen gevonden heeft. De bundel is chronologisch op geboortedatum van de auteurs gerangschikt. Dat leidt in een enkel geval tot een vreemde plaats. Hugo Pos, die zo laat debuteerde, wordt nu toch al in een heel vroeg stadium opgenomen. Maar een eenmaal gekozen indelingscriterium moet consequent gehandhaafd worden.

Ik heb de opgenomen auteurs per decen-

[p. 597]

nium uitgesplitst. Dat toont duidelijk aan hoe de Surinaamse poëzie zich ronduit stormachtig ontwikkelde, maar de laatste tijd blijft steken. Ieder volgende decennium betekent aanvankelijk meer dan een verdubbeling van het aantal opgenomen auteurs, maar na de belangrijke decennia van in de jaren twintig en dertig geborenen neemt het aantal dichters af. De ‘jongste dichters’ blijken niet meer zo erg jong te zijn, want zijn in 1965 geboren, de voorlaatste is inmiddels zelfs al vijfendertig jaar oud. Dat geeft te denken: waar blijven de jongeren?

Dat Suriname een veeltalig land is wordt door deze ‘spiegel’ nadrukkelijk bevestigd. De bloemlezing bevat poëzie in niet minder dan tien in Suriname gebruikte talen. Het lukte Van Kempen zelfs om een aantal kwatrijnen in het Chinees op te nemen. Alle niet Nederlandstalige gedichten gaan vergezeld van een vertaling. Dat moet een karwei geweest zijn, dat of door specialisten en in veel gevallen door Van Kempen zelf werd geklaard.

Er zijn zo rond de vierhonderd gedichten opgenomen. Het aantal oorspronkelijk Nederlandstalige gedichten is met ongeveer tweehonderd vijftig verreweg in de meerderheid, op grote afstand gevolgd door zo'n honderd in het Sranan Tongo. Daarna volgen talen die nog niet zo lang voor literaire doelen gebruikt zijn als het Javaans en het Sarnami. Tot slot zijn er gedichten in kleine talen van het land als het al genoemde Chinees, het Saramakkaans en het Kalina.

Michiel van Kempen schrijft in een uitvoerige inleiding, dat de bloemlezing poëzie bevat van dichters die in Suriname werden geboren en van dichters die, elders geboren, hun lot definitief met het land verbonden. De uiteindelijke keuze bepaalde Van Kempen op persoonlijk oordeel over de kwaliteit, waarbij hij enkele keren uitging van representativiteit als het om heel bekende gedichten gaat. Slechts een klein aantal van de ruim honderd auteurs kwamen in aanmerking om maximaal vertegenwoordigd te zijn met veertien gedichten.

Michiel van Kempen (º1957).

Dat levert bekende en daarom verwachte namen op als Johanna Schouten-Elsenhout, Shrinivasi, Bernardo Ashetu, Corly Verlooghen, Michael Slory, en Edgar Cairo. Maar ook minder voor de hand liggende als Bea Vianen (zij is immers in de eerste plaats romanschrijfster) en Jit Narain. Van de ‘vader van de Surinaamse poëzie’ Trefossa, van wie ooit negentien gedichten in Trotji (1957) gepubliceerd werden, verschenen er eveneens veertien waarmee deze pionier procentueel veruit het hoogst scoort. Het belang van Trefossa wordt benadrukt doordat er op de binnenflap van de bundel een dichtfragment van hem werd opgenomen - jammer genoeg met een storende drukfout.

De samensteller onderscheidt in de moderne Surinaamse poëzie een ‘Trefossa-spoor van diepzinnigheid en taalsubtiliteit dat uitkomt bij een handjevol ware poëzielezers, of het Dobruspoor van oppervlakkigheid en taalsjablones dat leidt naar de volksmassa’. Nooit eerder heb ik Surinames nationale dichter R. Dobru zo kritisch beoordeeld gezien, vooral om zijn enorme invloed die deze op de jongere dichters gehad heeft. Van Kempen schrijft: ‘Ik geloof dan ook - nu ik honderden Surinaamse dichtbundeltjes heb doorgenomen - dat Dobru's invloed op de dichtkunst uiteindelijk desastreus is geweest.’ De reden is dat door Dobru's nationalistische cliché's het publiek zich teleurgesteld van de dichtkunst heeft afgewend.

Ooit schreef Michiel van Kempen dat wie de Surinaamse literatuur leest, de Surinaamse

[p. 598]

geschiedenis leest. De keuze in deze spiegel laat toch in de eerste plaats dichters zien die meer over persoonlijke zielenroerselen dan over sociaal-historische verschijnselen schrijven. Is dat misschien het gevolg van de door Van Kempen verfoeide Dobru-lijn?

Over een keuze uit zoveel materiaal als de Surinaamse poëzie inmiddels bevat - wie heeft zich daar in zijn jeugd nooit aan een dichtbundeltje bezondigd - valt natuurlijk altijd te discussiëren en dat zal ik daarom hier niet uitgebreid doen. Te meer omdat ik vind dat Van Kempen uitstekend gekozen heeft. Met één uitzondering. Degene die in mijn ogen hinderlijk te kort is gedaan, is de nestor van de Surinaamse literatuur, Albert Helman. Nu weet ik wel dat deze auteur in de eerste plaats prozaïst is. Maar een beoordeling dat Helman ‘met zijn Nederlandstalige poëzie volledig aansloot bij de Hollandse dichtersmeute’ doet de dichter in mijn ogen hinderlijk te kort. Ik had gehoopt dat Michiel van Kempen deze bloemlezing zou hebben aangegrepen om de dichter Albert Helman te revancheren. Ik vind het jammer dat het niet gebeurd is. Maar twee gedichten in het Sranang-tongo en één in het Nederlands, terwijl er nota bene van Rudy van Lier en zelfs van Marcel de Bruin meer werd opgenomen.

In 1994 gaf Albert Helman nog de bundel Adyosi / Afscheid uit, waarin Trefossa's gedichten uit Trotji alle vertaald werden. Michiel van Kempen had van die bundel zelf de eindredactie, maar stilzwijgend heeft hij Helmans vertalingen terzijde gelegd en vertalingen van Michel Berchem, Jan Bongers en hemzelf opgenomen. Het is vreemd dat in dit verband nergens de naam van Jan Voorhoeve, de ‘ontdekker’ van Trefossa, valt.

Maar dit soort discussiepunten verdwijnen in de marge als het geheel in beschouwing wordt genomen. Michiel van Kempen heeft een monument voor de Surinaamse poëzie opgericht, temeer daar deze bloemlezing in Meulenhoff's bekende spiegel-serie verscheen. Het is te hopen dat er van Van Kempens keuze een canonwerking zal uitgaan, waardoor in Suriname het roer gewend wordt van de traditioneel nationalistische koers in de richting van een meer persoonlijk doorleefde poëzie.

Wim Rutgers
Spiegel van de Surinaamse poëzie: van de oude liedkunst tot de jongste dichters, bijeengebracht, van een inleiding en aantekeningen voorzien door michiel van kempen, Meulenhoff, Amsterdam, 1995, 731 p.