Ons Erfdeel. Jaargang 39

Seminarium voor Nederlandse taal en cultuur te Amsterdam

Onderbetaald, maar niet onbemind; dat is de positie van veel docenten Nederlands aan buitenlandse universiteiten. In een relatief isolement en vaak onder moeilijke omstandigheden verzorgen ze taalonderwijs en vertalingen, van Boedapest tot Jakarta. Van 11 tot 22 september 1995 mochten achttien van hen zich laten onderdompelen in de taal en cultuur van het gastland.

In 1995 werd voor de zeventiende keer het Seminarium voor Nederlandse taal en cultuur gehouden. Het seminarium is oorspronkelijk opgezet door het toenmalige ministerie van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen als een vervolg op de jaarlijkse zomercursus in Breukelen. Die cursus is in de eerste plaats bestemd voor studenten, deze voor docenten. Ze krijgen twaalf dagen lang een intensief en gevarieerd programma aangeboden: werkcolleges Taalbeheersing, wetenschappelijke lezingen over capita selecta uit de Nederlandse taal en cultuur, verschillende soorten excursies en bezoek aan theatervoorstellingen.

Bij de werkcolleges ligt het accent vooral op de didactische component. De cursuscoördinator, Willem Godschalx, maakt duidelijk dat het geïsoleerde karakter van veel leerstoelen Nederlands tot gevolg heeft dat men afgesneden is van de ontwikkelingen binnen het vakgebied. ‘Uit de enquête van vorig jaar is gebleken dat men sterke behoefte heeft aan didactische begeleiding van het eigen onderwijsproces. De werkcolleges bestaan daarom voor een groot deel uit een confrontatie met nieuwe methoden en nieuwe lesboeken op het gebied van het onderwijs Nederlands als vreemde taal. De cursisten zouden er zelf jaren over doen om de informatie te vergaren die ze hier in twaalf dagen aangeboden krijgen.’

[p. 303]

Culturele activiteiten

Op cultureel gebied kunnen de docenten onder meer deelnemen aan een bezoek aan het Teylers Museum-het oudste openbare museum van Nederland - en aan het Frans Halsmuseum. Daarnaast staan er lezingen over Multatuli en Mondriaan op het programma. Bovendien wordt er elk jaar een ontmoeting met een schrijver georganiseerd. In 1995 was dat F. Springer, die geïnterviewd werd door dr. P. van Zonneveld (Rijksuniversiteit Leiden).

Voor een groep buitenlandse neerlandici, die vaak gekenschetst worden als onze culturele ambassadeurs, moet een avond met de schrijver F. Springer niet zonder symboliek zijn. Want niet alleen vertegenwoordigde Springer Nederland ruim veertig jaar op verschillende ambassades en consulaten, maar ook zijn werk geeft ruime aandacht aan de bijzondere positie van Nederlanders in het buitenland. ‘Een bepalend cliché over de Nederlandse literatuur is de sfeer van de binnenkamer, van de bekende spruitjesgeur,’ zegt Van Zonneveld in zijn inleiding. ‘Maar die geur zul je in het werk van Springer niet aantreffen.’ De cursisten glimlachen: de term ‘spruitjesgeur’ is ze blijkbaar niet vreemd. Ook in het vervolg van het gesprek blijken ze specifiek Nederlandse omstandigheden goed te kunnen plaatsen. Als Van Zonneveld en Springer herinneringen ophalen aan hun studententijd in Leiden, komt de ontgroening ter sprake. In de pauze vraag ik een van de toehoorders of hij zich daar iets bij kan voorstellen. ‘Ja, dat hebben wij ook, in het leger,’ zegt hij. ‘Maar dan harder.’

Hoog niveau

Het gemak waarmee docenten uit Hongarije en Indonesië zich in de Nederlandse situatie kunnen verplaatsen, verbaast ook Godschalx. ‘Vorige week zijn we naar een cabaret-voorstelling geweest. Om die te begrijpen is kennis nodig van land en volk, maar dan in de meest actuele zin van het woord. Die kennis is bij onze cursisten kennelijk aanwezig. Het niveau is zeer hoog.’

De cursisten zijn vooral afkomstig uit Oost-Europa en Indonesië. Dat heeft te maken met het feit dat het seminarium sinds 1994 onder auspiciën van de Taalunie wordt gehouden. De uitnodigingen worden afgestemd op de geografische prioriteiten die de Taalunie stelt. Ook legt de Taalunie er de nadruk op dat het gehele taalgebied, dus ook Vlaanderen, bij de cursusopzet wordt betrokken.

De cursus is alléén bestemd voor niet-moedertaalsprekers die verbonden zijn aan een buitenlandse universiteit. Taaluniemedewerker Marc le Clercq hierover: ‘Het accent ligt heel sterk op de universitaire Neerlandistiek. De universiteiten moeten zorg dragen voor de docenten en de lesmethoden, ook voor het niet-universitaire onderwijs. Voor ons vormen de universiteiten de ruggegraat, de basis van waaruit je werkt. Universiteiten kunnen buitenschoolse activiteiten organiseren, die ook interessant zijn voor een breder publiek. Deze docenten zijn voor ons de toekomst van de Neerlandistiek in het land van herkomst.’

Moeilijke omstandigheden

De docenten die in Moskou, Bratislava en zelfs Goa (!) les geven, doen dat vaak onder moeilijke omstandigheden. Wel is er in Oost-Europa veel verbeterd sinds de val van het communisme. ‘De afdeling Germanistiek, waar wij onder vallen, is nu gehuisvest in de voormalige partijhogeschool,’ vertelt een docente uit Boedapest. ‘Mijn collega's eten met tafelzilver met het monogram van de partij.’ Maar aan boeken is nog steeds moeilijk te komen en uitgevers durven weinig risico's te nemen. Een Russische vertaalster van Margriet de Moor is naarstig op zoek naar een uitgever, en zelfs als ze die vindt is de kans klein dat haar vertaling buiten Moskou gedistribueerd zal worden.

De omstandigheden waaronder de cursus in Amsterdam verzorgd wordt, worden dan ook ervaren als een VIP-behandeling. Maar in de ogen van Marc le Clercq is die behandeling niet meer dan terecht: ‘Het taalgebied verlangt heel wat van de docenten in het buitenland. We willen dat ze aan onderwijs en onderzoek doen, aan cultuur, aan vertalingen. In politieke uitspraken en beleidsnota's zie je vaak de uitspraak “het zijn onze culturele ambassadeurs in het buitenland.” Maar op z'n Hollands gezegd: boter bij de vis wordt er maar zeer zelden geleverd. We vragen heel veel van ze en dat doen ze van harte, want het zijn allemaal idealisten. Als ze het voor het geld deden, reden ze al lang op de taxi. Dus als je dan eens een keer iets kunt terugdoen, dan is dat heel goed.’

Erik van der Spek