Ons Erfdeel. Jaargang 39

Guido Geerts met emeritaat

Op 5 mei 1995 werd de Leuvense hoogleraar in de Nederlandse taalkunde Guido Geerts zestig jaar. Op 1 oktober 1995 ging hij na een dertigjarig professoraat met emeritaat; zijn vijfenzestigste verjaardag wachtte hij niet af. Voor velen zal dit besluit onverwacht zijn gekomen, maar niet voor wie hem kenden: de beslissing was weloverwogen. Van iemand die zich zo lang had bezig gehouden met het universitaire onderwijs in de Nederlandse taalkunde, met de studie van het Nederlands in heden en verleden, en die zich voortdurend bekommerd had om de positie van het Nederlands in Vlaanderen, ja in het gehele Nederlandse taalgebied, behoorde op gepaste wijze afscheid genomen te worden. En dat is dan ook gebeurd, onder meer met twee publicaties.

Twee feestbundels

Op initiatief van zijn leerling en medewerker Willy Smedts componeerden zesentwintig collega's en studenten onder wie slechts weinig Nederlanders, ter gelegenheid van zijn zestigste verjaardag een abecedarium, niet in de geattesteerde betekenis, maar in die zin dat aan de hand van zesentwintig alfabetisch geordende trefwoorden zesentwintig facetten van de veelzijdige persoonlijkheid Guido Geerts worden geschetst, van ANS-redacteur door Walter Haeseryn via onder andere Taalbeheerser door Ludo Beheydt en Vandalist door Hans Heestermans tot Zondagskind door Willy Smedts. Guido Geerts geportretteerd, heet de door de Universitaire Pers Leuven op fraaie wijze uitgegeven feestbundel. Vijfhonderd exemplaren werden genummerd; ik kreeg als recensent van dit tijdschrift de beschikking over nummer 185. Het boek wordt aangevuld met een mooi getekend portret van Anne van Herreweghen.

Bij zijn emeritaat werd Guido Geerts bovendien een selectie artikelen uit eigen werk aangeboden, uitgezocht door Willy Smedts en William van Belle, en aangevuld met een bibliografie: Nederlands, een en veelzijdig, eveneens uitgegeven door de Universitaire Pers Leuven, met inbegrip van de tabula gratulatoria 287 bladzijden. Een foto van de emeritus ontbreekt niet.

Na artikelen over taalpolitiek volgen publicaties over de genusproblematiek (o.a. ‘De valentie van ze in vroegnieuwhollands taalgebruik’ uit 1965), over de norm en taalvariatie in Vlaanderen (o.a. ‘Standaardizeren... gaat van au’ uit 1978), over Van Dale en de Algemene Nederlandse Spraakkunst (o.a. ‘De normatieve labels in Van Dale en de Algemene Nederlandse Spraakkunst’ uit 1985), over het

[p. 300]

taalgebruik van Hugo Claus (o.a. ‘Taalproblemen in Het Verdriet van België’ uit 1987), en over de spelling (o.a. ‘Tussenklankproblemen’ uit 1989). De samenstellers hebben geprobeerd, aldus hun Ten Geleide, de ontwikkelingsgang van zijn wetenschappelijke belangstelling zo veel mogelijk weer te geven. De taalpolitieke belangstelling loopt als een rode draad door zijn oeuvre; daarom begint de bundel met artikelen hierover (o.a. ‘Enkele beschouwingen over taalvaardigheid en cultuur’ uit 1984). De bibliografie bevat 241 titels: Guido Geerts heeft zichzelf niet gespaard. De selectie zal de bezorgers ongetwijfeld hoofdbrekens hebben bezorgd, maar er is een verantwoorde keus gemaakt. Alleen de opname van ‘De internationale verspreiding van het Nederlands in glorierijke dagen’ uit 1985 valt wat uit de toon: het artikel is de snel geschreven, zonder gebruik te maken van relevante literatuur. Voor de verspreiding van het Nederlands in Indonesië wordt bijvoorbeeld gebruik gemaakt van een citaat van Soetan Takdir Alisjahbana uit 1933 in een krantenartikel van Rudy Kousbroek uit 1985, overigens zonder de bron in de bibliografie te vermelden.

De taalkundige

Guido Geerts wordt geen recht gedaan door hem te ontleden in filoloog, sociolinguïst, taalpoliticus, taalverzorger, docent, bestuurder en wat al meer. De veelzijdigheid blijkt uit het abecedarium. De eenheid blijkt uit de verwevenheid van de diverse aspecten: als taalkundige was hij ook taalverzorger en taalpoliticus. Enige orde wil ik toch aanbrengen, en ik begin met Geerts als taalkundige, daarna vervolg ik met Geerts als taalpoliticus.

Toen Guido Geerts in 1966, ongeveer aan het begin van zijn lange loopbaan in Leuven, bij J.L. Pauwels promoveerde op Genus en geslacht in de Gouden Eeuw. Een bijdrage tot de studie van de nominale classificatie en daarmee samenhangende adnominale flexievormen en pronominale verschijnselen in Hollands taalgebruik van de zeventiende eeuw - een mondvol, maar later zouden de titels beknopter worden - had hij al het een en ander gepubliceerd. Als redacteur van het Woordenboek der Nederlandsche Taal in Leiden had hij bijvoorbeeld de lemmata triologie, troebeling, renvooi en verbedden voor zijn rekening genomen. Tot 1975 verschijnen er incidenteel nog wat bijdragen van

Guido Geerts (º1935).

hem aan het grootste woordenboek van de wereld, in zijn Leidse tijd geschreven, de laatste over vragen-vrager. Geerts begon als lexicograaf, als filoloog, met een bijzondere belangstelling voor het Vroegnieuwnederlands, het Nederlands van de zeventiende eeuw, en zeker ook voor het Hollands uit die periode, waarvan zijn proefschrift getuigt. Al vroeg was Geerts een Vlaamse Nederlander, of een Nederlandse Vlaming zo men wil. De historische belangstelling zou hij niet meer kwijtraken. Handboeken getuigen ervan, zoals Herkomst en groei van het Nederlands uit 1967 en Voorlopers en varianten van het Nederlands. Een gedocumenteerd dia- en synchroon overzicht uit 1975, met een nieuwe, herziene druk uit 1979.

Aandacht voor de geschiedenis van het Nederlands gaat veelal gepaard met aandacht voor taalvarianten: in de synchrone variatie kan immers het verleden, maar ook de toekomst, vaak worden betrapt. Langzaam verschuift de belangstelling naar de taalvariatie, de linguïst wordt sociolinguïst: de norm en de variatie in Vlaanderen en het standaardiseringsproces worden onderzocht. Vanaf de jaren zeventig verschijnen hierover vele artikelen, vaak in samenwerking met anderen geschreven, zoals, met Kas Deprez, Lexical and pronominal standardization. The evolution of standard Netherlandic in West Flanders uit 1977, in hetzelfde jaar ook in het Nederlands gepubliceerd. De wetenschapstaal van Guido Geerts is overigens voornamelijk het Nederlands.

Als sociolinguïst is Guido Geerts echter een

[p. 301]

buitenbeentje. De ware sociolinguïst is op zoek naar de verscheidenheid. Geerts zoekt in de verscheidenheid bovenal de eenheid. Niet de veelkleurigheid in het taalgebruik in Vlaanderen wekt zijn diepste belangstelling, maar het ontstaan en de aanvaarding van het Algemeen Nederlands als norm. En die norm, is zijn overtuiging, is nu eenmaal in Nederland ontstaan, of men dat nu betreurt of niet. De taalwetenschapper is niet meer goed te onderscheiden van de taalpoliticus, en de grens tussen taalbeschrijving en taalnormering is vlottend en vaag geworden. Tot in de studies over het taalgebruik van Hugo Claus (‘Hugo Claus en de taal van België’ uit 1986, ‘De taal van Het verdriet van België’ uit 1987 en het al vermelde ‘Taalproblemen in Het verdriet van België’ eveneens uit 1987, alle opgenomen in Nederlands, een en veelzijdig) vergeet de linguïst niet dat hij ook taalpoliticus is.

De bekroning op zijn taalkundige activiteiten vond in 1984 plaats. In samenwerking met Hans Heestermans verscheen de driedelige elfde druk van Van Dale (de twaalfde druk is uit 1992), zijn jeugdig redacteurschap van het W.N.T. kwam van pas. Samen met W. Haeseryn, J. de Rooij en M.C. van den Toorn werd voldaan aan een behoefte van taalverzorgers, dialectsprekers en neerlandici extra muros (de laatsten hadden tot de onderneming aangespoord) met de verschijning van de Algemene Nederlandse Spraakkunst. Taalkunde in dienst van een ruim publiek, ook een facet van het werk van Guido Geerts. Wie aan zulke standaardwerken zijn krachten heeft gewijd, mag op een vruchtbaar leven terugzien.

De taalpoliticus en taalverzorger

In 1955, op twintigjarige leeftijd, debuteerde Guido Geerts met een artikel van bijna twee pagina's ‘Hoe moeten we dat schrijven?’. De taalverzorger, was er al vanaf het begin. Als weinigen in Vlaanderen heeft hij zich beijverd voor het gebruik van de verzorgde standaardtaal, voor de aanvaarding van de Algemeen Nederlandse norm in Vlaanderen, voor de uitbanning van taalparticularisme. Hij publiceerde erover en hij gedroeg zich ernaar. Het citaat uit de bijdrage van Beheydt in het abecedarium is illustratief: ‘Dames en heren dit college wordt in het Nederlands gegeven en bijgevolg zal ook het examen in het Nederlands moeten worden afgelegd’, zo begon het college Taalbeheersing - in Nederland zou zo'n college Taalverzorging zijn genoemd - in het academiejaar 1965-1966. Guido Geerts zette zich niet aftegen het Frans, maar tegen het gebruik van dialect in het universitaire onderwijs, ook van ‘een krakkemikkig soort Vlaams, een amalgaam van barbarismen, dialectismen en Nederlands dat zeker niet voor een standaardvariant van het Nederlands kon doorgaan en dat dus niet geschikt was om examen in af te leggen’. Beheydt is nog toegeeflijk door te gewagen van ‘een standaardvariant’. Voor Guido Geerts bestonden er geen standaardvarianten, want er was maar één standaardtaal. Naar verluidt werden door hem wel studenten op een tentamen afgewezen die zich niet in het Algemeen Nederlands konden uitdrukken. Guido Geerts werd als de verpersoonlijking van de Vlaamse Nederlander beschouwd.

Vele publicaties schreef de taalverzorger, zoals de tweede druk van Nederlandse oefeningen uit 1968, dat in 1973 nog een vijfde, ‘herwerkte’ editie kreeg. Veel schreef hij in tijdschriften als Taalbeheersing in de Administratie en Taalbeheersing in de Praktijk. In samenwerking met J. Beeken en W. van Belle stelde hij een softwarepakket voor taalonderwijs samen onder de naam Comenius, met twintig diskettes (1988) en Cogito, met tien diskettes (1989). In Nederland zullen weinigen van het bestaan afweten. In 1972 bezorgde hij de bloemlezing met taalpolitieke bijdragen Taal of taaltje? (met in 1978 een tweede druk), dat in Noord en Zuid bekend werd.

De ijveraar voor het Algemeen Nederlands en de bestrijder van iedere vorm van taalparticularisme was geen zeloot. Hij besefte dat alleen door de aanvaarding en de verspreiding van een algemene norm het Nederlands als cultuurtaal recht van bestaan had, zich kon ontplooien, en dat alleen door de oplegging van die norm onverzorgd taalgebruik kon worden tegengegaan. En onder onverzorgd taalgebruik verstond Guido Geerts zeker niet het gebruik van dialecten, maar dat van de vele ‘tussentalen’ in het continuüm van dialect naar standaardtaal.

Onophoudelijk hield hij zich dan ook bezig met normen, niet alleen als medewerker aan Van Dale en de ANS, maar ook in beschouwende artikelen over Van Dale en de ANS. Vier zijn er opgenomen in de verzamelbundel: ‘Het gezag van Van Dale’ uit 1967, ‘Van Dale en België’ uit 1985, en ‘De normatieve labels in Van Dale en in de Algemene Nederlandse Spraak-

[p. 302]

kunst’, eveneens uit 1985. In ‘De ondergrond van rekkelijk en precies inzake de ANS’ uit 1987 toont Guido Geerts hoe omzichtig hij met normativiteit omgaat: ‘De vraag is nog steeds of de ANS intolerantie, subsidiair strengheid of juist laksheid, subsidiair tolerantie ten laste gelegd kan worden. Ik pleit, namens ‘de miljoenen tussen die twee uitersten’ onschuldig. De uitspraak laat nog even op zich wachten. Dit is immers geen kort geding. En de standpunten moeten de nodige aandacht krijgen’.

Het hoeft dan ook geen verbazing te wekken dat de taalkundige en taalpoliticus door de Nederlandse Taalunie verzocht werd mee te werken aan voorstellen tot spellingwijziging, of beter: spellingaanpassing. In samenwerking met E. Assink, P. van de Craen, J. de Rooij, G. de Schutter, G. Verhoeven en W. Duthoy schreef hij in 1989 het befaamde en gehekelde Rapport van de Werkgroep ad hoc Spelling en in 1994 onder eindredactie van A. Neijt en J. Zuidema Spellingdossier. Deel I: spellingrapport. Geen dankbare taak, zeker ook omdat de aanbevelingen van de auteurs door het Comité van ministers, de opdrachtgever tot beide rapporten, op weinig elegante wijze terzijde werden geschoven. Het moet hem als taalpoliticus, maar ook als Vlaming verbitterd hebben.

Bij een afscheid

Bij een wat groter gebied dan dat van vakgenoten is Guido Geerts bekend geworden door Van Dale de ANS, en als het strenge maar geduldig uitleggende Vlaamse jurylid van het Groot dictee der Nederlandse taal in 1991, 1992, 1993 en 1994. Maarten van den Toorn vertelt in het abcedarium dat Guido Geerts zich bij de samenstelling van het dictee verzette tegen al te gekke Franse woorden; sukadelapjes en hachee konden niet door de beugel, want ‘een Belg die uit eten gaat, moet zoiets niet of het is hem zelfs onbekend’. Het Groot dictee bestaat niet meer, maar aan Van Dale en de ANS zal Guido Geerts ongetwijfeld nog meewerken. Wellicht blijft hij ook nog redacteur van Leuvense Bijdragen.

Zijn taken als docent en examinator, als lid van de Commissie voor filologie van het Belgische Nationaal Fonds voor Wetenschappelijk Onderzoek (NFWO), en als bestuurder van welke organisaties dan ook zijn beëindigd. Als lid van de Raad voor de Nederlandse Taal en Letteren van de Taalunie had hij al eerder afscheid genomen.

In al deze functies heeft hij zich doen kennen als deskundig, wars van breedsprakigheid, soms koel en wat arrogant (‘als een Hollander’, vertrouwde een Vlaming me eens toe). Wie het abecedarium leest, komt te weten dat Guido Geerts meer was: een warm mens die bovenal voor zijn zaak stond.

Jan W. de Vries