Ons Erfdeel. Jaargang 39

[p. 297]

Taal- en cultuurpolitiek

Het buitenland en wij

Eind december 1995 werd bekendgemaakt dat de Nederlandse Antillen, Aruba en de Nederlandse Taalunie in de toekomst structureel zullen samenwerken op het gebied van het onderwijs en onderzoek van de Nederlandse taal en cultuur. Concreet gaat het om projecten i.v.m. de didactiek van het Nederlands als vreemde taal, vertalingen, leesbevordering enz. De samenwerking start dit jaar en loopt in eerste instantie over een periode van drie jaar.

Wie weinig vertrouwd is met de geschiedenis van de relatie tussen Nederland en ‘de West’ kan zijn licht opsteken in het Antillen & Suriname-nummer van het literair kwartaalschrift Kruispunt. Samensteller is Benoît Verstraete, die verbonden is aan de vakgroep Nederlands van de Université Charles de Gaulle-Lille III, waar in april 1993 het internationale colloquium Emancipatie in de Nederlandstalige Caribische literatuur werd gehouden.

In het eerste deel van dit themanummer wordt aandacht besteed aan een aantal aspecten van de Nederlandse Antillen en Aruba. Vervolgens werd een groep artikelen over de republiek Suriname opgenomen. Elk van beide delen opent overzichtelijk met een hoofdstukje ‘Feiten, cijfers en data’. De essays behandelen taal (met o.a. twee heldere stukken over resp. het Papiamento en Sranan), literatuur en geschiedenis van de beide gebieden.

Kruispunt. XXXVI, nr. 161 (juni-sept. 1995), ISSN 0774-7233, Boeveriestraat 8, B-8000 Brugge.

•

Duitsland is en blijft voorlopig de belangrijkste afnemer van vertaalde Nederlandstalige literatuur. Het is dus geen toeval dat eind 1995 de Prijs van de Vlaamse Gemeenschap voor Vertaling van Nederlandse Letterkunde voor de periode 1992-'94 werd toegekend aan Maria Csollány. Deze vertaalster van Hongaarse afkomst werd geboren in Tilburg maar woont tegenwoordig in Duitsland. Zij vertaalde o.m. werk van J. Bernlef, Harry Mulisch, Monika van Paemel en Stefaan van den Bremt.

Het is geen nieuws meer dat Cees Nooteboom de meest vertaalde Nederlandse auteur is in Duitsland. Bij Suhrkamp Verlag, waar ook het merendeel van Nootebooms werk in het Duits wordt uitgegeven, verscheen Der Augenmensch Cees Nooteboom. Dit boek is een studie-in-essays, waarin achtereenvolgens de literatuuropvatting, het proza, de poëzie en de reisverhalen van deze auteur onder de scanner gaan. Der Augenmensch sluit af met een interview met ‘einem der bedeutendsten Schriftsteller unserer Tage’.

Niet alleen levende Nederlandse auteurs krijgen aandacht in Duitsland. Nog niet zo lang geleden verscheen in de reeks ‘Niederlande-Studien’ een imposant boekdeel over het leven en werk van de Nederlandse filosoof Frans Hemsterhuis (1721-1790). Deze invloedrijke denker, een geestelijke zoon van Socrates en Newton, wordt in deze studie op de reikwijdte van zijn gedachtegoed in Duitsland getaxeerd. Dat gebeurt in stevig onderbouwde artikelen over o.m. Hemsterhuis' contacten met Goethe, Herder en Jacobi.

Tot besluit van dit Duitse hoofdstuk nog iets over de diplomatieke inspanningen op het gebied van de culturele export. Sinds 1969 verspreidt de Nederlandse ambassade te Bonn de reeks ‘Nachbarn’. Het meest recente nummer is Diete Oudesluijs' boekje Ins Fremde Land Dahin. Migration aus den Niederlanden Richtung Osten. De studie van de Nederlandse invloed in het Duitse taalgebied is volgens de auteur niet onbelangrijk als ‘Fundament für eine gemeinsame Zukunft in der Europäische Union’. In het hoofdstuk ‘Ostland’ lezen we hoe bij het begin van de twaalfde eeuw de wereldlijke en geestelijke gezagdragers in het Saksische grensgebied de in woners van de Lage Landen plechtig opriepen om naar het oosten te trekken en daar de wapens op te nemen tegen de Slaven. Een document uit 1107 verantwoordt dit initiatief als volgt: ‘Die Heiden sind grundschlechte Menschen, aber ihr Land ist reich an Fleisch, Honig, Mehl, Vögeln usw.’ Een paar eeuwen later waren de motieven om de emigratie naar het oosten te stimuleren van meer vredelievende aard. Zo haalde de vorst Friedrich Wilhelm in

[p. 298]

1725 een Nederlander uit Zevenbergen naar de Havelstreek om daar in een modelzaak de plaatselijke bevolking de edele Hollandse kunst van boter- en kaasbereiding bij te brengen. En weer een paar honderd jaar later, na de Wende, zien we Nederlanders uitwijken naar Sachsen-Anhalt en Mecklenburg-Vorpommern. Zij hebben daar iets gevonden wat in Nederland niet langer meer voorhanden is, nl. de nodige ruimte voor grote landbouwondernemingen.

Der Augenmensch Cees Nootebaam (red. daan cartens). Suhrkamp Taschenbuch, Frankfurt am Main, 1995. ISBN 3-518-38860-6.

Frans Hemsterhuis. Quellen, Philosophie und Rezeption (red. marcel f. fresco e.a.). LTT Verlag, Münster/Hamburg, 1995. ISBN 3-89473-739-5.

diete oudesluijs, Ins Fremde Land Dahin. Migration aus den Niederlanden Richtung Osten (Nachbarn, nr. 39). Kgl. Niederländische Botschaft, Bonn, 1995. ISSN 0945-0092.

•

Japan zou wel eens een tweede Duitsland kunnen worden voor de Nederlandse literatuur. Een vreemde uitspraak misschien, maar het is een feit dat er op het ogenblik wordt gewerkt aan Japanse vertalingen van boeken van Nooteboom, Bernlef en Margriet de Moor. Ook zijn er rechten gekocht van titels van Rudy Kousbroek, Marcel Möring en Connie Palmen. Nederland heeft reeds lang een goede naam bij de Japanners als handelspartner, maar Nederlandse literatuur was tot nu toe terra incognita voor de Japanse lezer. Daar komt nu dus verandering in. De basis is nog smal - momenteel zijn de vertalingen vooral het werk van twee vertalers - maar alles wijst erop dat het wel goed zit met de Japanse belangstelling voor Nederland. Daarbij komt nog dat in 2000 de verjaardag van de Nederlands-Japanse betrekkingen wordt gevierd: het is dan precies 400 jaar geleden dat het Hollandse schip De Liefde voor de Japanse kust opdoemde. Overigens kan dit eerste echte contact - voordien waren er al Hollandse matrozen van Portugese schepen aan land geweest - niet helemaal op rekening van de Hollandse handelsgeest worden geschreven: de expeditie was op touw gezet door Pieter van der Hagen en Johan van der Veeken, twee Vlaamse handelaars.

•

Het vertalen en vooral het uitgeven van Nederlandse en Vlaamse literatuur in het Engels blijft een langzaam-aan-onderneming. Er staan steeds wel een paar publicaties op stapel - momenteel is er sprake van nieuwe vertalingen van W.F. Hermans, Constantijn Huygens en Anne Provoost - maar de verschijningsdatum is zelfs bij benadering niet zelden een vraagteken.

Juist daarom is het positief dat een aantal toegewijde personen uit academische milieus nu en dan hun schouders onder de zaak zetten. De kloeke bundel Women Writing in Dutch is de vrucht van een dergelijke inspanning. Redacteur Kristiaan Aercke (University of Wisconsin-Madison) geeft in zijn inleiding aan dat dit boek geen vrijblijvend intellectueel onderonsje voor vakgenoten is. ‘Making texts accessible to the English-speaking reader that in the past have been the domain of a few specialists in their respective linguistic fields’, is het hoofddoel. Women Writing in Dutch is chronologisch geordend. De gebloemleesde schrijfsters, van Hadewijch tot Maria Stahlie, worden uitgebreid voorgesteld en de vertalingen van fragmenten uit hun werk worden gevolgd door een primaire en secundaire bibliografie. De samenstellers zien hun boek - en bloemlezingen met vertalingen in het algemeen - als een onderdeel van de permanente herziening van de canon, en bijgevolg als een bijdrage aan de noodzakelijke dynamiek van het literaire systeem. Aardig is ook dat de titel van de bloemlezing wordt toegelicht. Oorspronkelijk was gekozen voor Dutch Women Writers, maar dit idee werd uiteindelijk van de hand gewezen. Met ‘writing in Dutch’ wordt de aandacht gevestigd op het Nederlands als gemeenschappelijke taal van Nederlanders en Vlamingen, een kwestie waar blijkbaar ook in de kringen van de Modern Language Association nog aan wordt voorbijgegaan.

Women Writing in Dutch (red. kristiaan aercke). Garland Publishing, New York/London, 1994. ISBN 0-8153-0231-2.

•

In het decembernummer van het Boekmancahier werden een aantal teksten gepubliceerd over buitenlands cultuurbeleid. Dit is een uitloper van het Boekmandebat dat over dit onderwerp plaatsvond in oktober 1995. De meest voor de hand liggende - maar helaas ook de meest essentiële - conclusie die men uit de hele discussie kan trekken, wordt verwoord door Marie-Louise Tiesinga-Autsema: ‘Het is opeenvolgende regeringen in het afgelopen decennium niet gelukt gestalte te geven aan een samenhangend, geïntegreerd buitenlands cultureel beleid.’

[p. 299]

Te velde wacht men gelukkig niet gelaten op de komst van een dergelijk beleid. De Neerlandistiek Extra Muros is sinds begin januari 1996 een vereniging rijker. In de Angelsaksische sector is de AANS (American Association for Netherlandic Studies) al geruime tijd druk in de weer en nu is er ook een ALCS. Deze Association for Low Countries Studies (met als toevoeging ‘in Great Britain and Ireland’) wil de krachten bundelen van ‘all people from the English-speaking academic community in Europe with a common scholarly interest in the Low Countries’. Het hier al meermaals besproken Dutch Crossing wordt het tijdschrift van deze vereniging. Verder zijn er plannen om twee jaarlijkse nationale conferenties en vijfjaarlijkse internationale conferenties te organiseren. Het is ook de bedoeling om de contacten met de ‘buitenwereld’ (met name de Internationale Vereniging voor Neerlandistiek, de Council for Languages in Higher Education en andere verenigingen buiten de Britse eilanden) zorgvuldig te onderhouden.

De ALCS werd officieel opgericht tijdens een tweedaagse bijeenkomst in Cambridge. Naast de installatie van een dagelijks bestuur, waarbij Roel Vismans (University of Hull) tot eerste voorzitter van de nieuwe vereniging werd verkozen, werden ook vier lezingen gehouden. Belangrijker dan de inhoud van deze lezingen was de achtergrond van de sprekers: een politicoloog, een kunsthistoricus, een historicus en de verantwoordelijke voor de Nederlandse Collectie in de British Library. Drie Britten en een Nederlander. De ALCS kiest ondubbelzinnig voor een internationale en interdisciplinaire aanpak. Het is goed dat de Neerlandistiek Extra Muros zich niet beperkt tot de Neerlandistiek Extra Muros...

Boekmancahier. Jg. 7, nr. 26 (december 1995). ISSN 0925-0239. Boekmanstichting, Herengracht 415, NL-1017 BP Amsterdam.

Association for Low Countries Studies, c/o The University of Hull, Dept. of Duren Studies, Hull HU6 7RX, United Kingdom (fax: + 44/1482/465898 / e-mail: [e-mail]).

Filip Matthijs