Ons Erfdeel. Jaargang 39

De gruwelijke boeken van Paul Mennes

Paul Mennes, 28 jaar, laat zich het succes welgevallen, ziet er de betrekkelijkheid van in. Hij geeft flegmatieke interviewtjes weg over de gruwelijke boeken die hij schrijft, gaat zijn lauweren oogsten op de Boekenbeurs van Antwerpen - hij werd er bekroond als beste debutant van 1994 - samplet nog een deuntje en

[p. 113]

bekommert zich voor het overige niet al te veel om het literaire circus waarin hij nu plots tot held is gebombardeerd. Hij heeft noe bergen strijk te doen, zegt hij.

Twee boeken schreef hij. Gruwelijke boeken, maar ze slaan wel aan. Twee dunne boekjes met éénlettergrepige titels op de opvallend gedesignde voorplatten, boekjes die in korte fragmenten uiteenvallen en waarvan de bladzijden nogal wat wit bevatten. Wit, dat de beschreven duisternis tempert. Soap is korter, blitser en beter dan het bekroonde Tox. En het is wreder. Op de Boekenbeurs, waar Mennes moet signeren, gaan beide boeken als zoete broodjes over de toonbank. Velen kopen ze allebei tegelijk. Zo zijn ze ook vaak in recensies en interviews vernoemd: in één adem.

Paul Mennes zegt niet meer te zullen schrijven indien zou blijken dat hij in herhaling zou vallen. Stel dat dit gebeurt, hij zal alvast niet de schrijver van één boek geweest zijn. Het is te hopen dat Paul Mennes niet zo vlug in herhaling valt. Want hij kan schrijven.

Tox is een strak gecomponeerd boek. De drieledige structuur voert tot een zorgvuldig voorbereide, hevige climax. Verschillende elementen komen in elk deel terug. Twee voorbeelden. Op de scharnierpunten van zijn constructie laat Mennes telefoongerinkel klinken. En hij begint en eindigt met het beeld van de ‘zelfrecyclerende Icarus die vliegt zonder vader’, die als Sisyphus de heuvel opklimt, zijn vleugels brandt aan het zwarte zonlicht en naar beneden stort. ‘Mijn val in de diepte is een wellustig glijden.’ Over die val gaat Tox. En over het heropstaan, en het nieuwe vallen: ‘ik wentel in drek en krabbel weer recht, sta dan op uit het débris en storm glanzend van hubris de heuvel op, klaar voor de sprong’.

Het hoofdpersonage van dit boek, de ikfiguur, heet Orf. Hij en Tox vormen de ‘Kadaverclub’. Ze amuseren zich met het opstellen van een handleiding voor kandidaat-zelfmoordenaars. Tox vraagt ‘een lijntje ego’. Orf heeft coke bij zich, maar weigert. Dan stemt hij toe, maar vermengt glasgruis in het witte poeder. Hij kijkt toe hoe Tox snuift en snel uit zijn neus begint te bloeden, ‘als een pasgeslacht rund’. ‘Het was geleden van de moord op John Lennon dat ik nog zo'n lol had.’

Op weg naar het Labo, een onderwereldse dancing waar je jezelf niet kunt horen denken, zien ze een zwerver ‘voorbijstinken’. Hij

Paul Mennes (º1967).

zoekt lege flessen om te gelde te maken. ‘Zo iemand heeft tenminste een duidelijk omschreven doel in het leven. Wij moeten ons drukmaken over de moeilijke keuze die ons wacht. Zullen we zo dadelijk een molotov drinken of een sepsis? Stoffelijke geneugten. Liegen over alles. Nooit slapen en de neus rechtstreeks verbonden met de ontruimde hersenkamer. Instortende nieuwbouw, dat zijn we.’

Het levensgevoel van deze tijd. Molotov of sepsis. Niet kunnen kiezen, dit thema keert ook in Soap terug.

In het Labo staat een ‘beeldbar’. Op een batterij televisieschermen tonen losse fragmenten een warrelende begripsverwarring. ‘Onvermoede verbanden worden blootgelegd, de toekomst lekt.’ En er zijn de toiletten, waar ego wordt getript. Schimmige figuren duiken op in het Labo. Tox onderhandelt - waarover? - met Mister Cash, Belladonna en Cindy Schietkraam - de ‘Fall-out Lolita met de hersencapaciteit van een cavia’ - zijn er ook. En ‘de Blonde Motorgod’, die niet eens merkt dat Orf hem aanbidt. Orf geeft zich over aan almaar extremere fantasieën, maar van een werkelijke relatie komt uiteraard niets in huis.

Een bezoekje aan de ‘Grote Vrolijke Supermarkt’ (ook in Soap), een telefoonspelletje en wat zapvertier verbinden de kater met de nieuwe roes. Die is nog heviger, pijnlijker, uitzichtlozer. Een volgende avond is er een feestje bij Belladonna. Op weg ernaartoe ziet Orf hoe kinderen de zwerver mishandelen, zijn kleren in brand steken. Orf gaat hem blussen door

[p. 114]

hem te bepissen. Meer kan hij niet doen: ‘Per slot van rekening ben ik op weg naar een feestje.’ Dat feestje loopt slecht af. De ‘Blonde Motorgod’ blijkt onbereikbaar; over Tox komt slecht nieuws binnenwaaien. Hij zal de heuveltop, waarnaartoe iedereen achterwaarts strompelt, niet bereiken. Maar hem zal ook het uitzicht bespaard blijven aan de andere kant van de heuvel: geen groene beemden maar een zwarte zon. ‘Verder is er niets. In elk geval gaan we voorlopig gewoon door met strompelen, achterwaarts de heuvel op.’

De verhaallijn in Soap is zo mogelijk nog dunner, maar de schets van negativiteit en uitzichtloosheid blijkt er des te sterker en pregnanter. Soap. De titel zegt het al: in korte, vrijblijvende stukjes portretteert Mennes, vanuit telkens wisselende vertelperspectieven, een hele rist personages in hun onbelangrijke, wrede banaliteit. Op de achtergrond, altijd buiten beeld, ontplooit het personage Zork enige criminele activiteiten. Het raakt niemand. Iemand zegt alleen: ‘Het wordt wel een beetje raar in deze stad tegenwoordig.’ De travestiet Raoul is in stukken gehakt teruggevonden, verdeeld over drie vuilnisbakken.

De door de soapstructuur opgeroepen onoverzichtelijkheid is meteen een belangrijk thema. ‘Ik was nog heel jong maar ik voelde dat de komst van de pickles chips een scharnierpunt in mijn leven zou zijn. Daarvoor was het ook al allemaal klote, maar tenminste nog overzichtelijk.’ Tientallen soorten chips in de Grote Vrolijke Supermarkt - daar valt niet uit te kiezen. Wie niet kan kiezen, verveelt zich. Wie zich verveelt, zoekt almaar nieuwe prikkels. De behoefte aan nieuwe prikkels leidt tot grotere diversiteit in het aanbod. Enzovoort. Op zijn manier geeft Mennes een sluitende analyse van onze westerse welvaart - zonder daarom een belerend vingertje op te steken! Hij stelt alleen maar vast.

De hoofdfiguur van Soap heet David Tinea. Hij wandelt cynisch rond in een wereldje van verveling en geweld waarin het er behoorlijk hard en nietsontziend aan toe gaat. In het shopping center krioelt het van ‘dealers, skatemutanten en andere weirdo's’. (het woord ‘weirdo’ werd in Tox nog cursief geschreven, hier dus niet.) In het lunapark wat verderop troept ‘het echte genen-afval’ samen, het gaat er van ‘Pjoew pjoew pjoew! skrepow skrepow skrepow! Shit, ik ben dood!’ Dat laatste zinnetje komt vaak terug. Het blijft voortdurend doorklinken, net als het telefoongerinkel in Tox. ‘Alles is een video-clip’; ‘het lijkt MTV wel’; ‘Reizen lijkt me wel wat. Ik zou wel eens willen weten hoe televisie eruitziet in andere landen.’ We lossen onze greep op de werkelijkheid omdat we die met fictie verwarren.

De andere ingrediënten kennen we al van Tox: een homoseksuele relatie gekenmerkt door het verlangen vernederd te worden, het totale onvermogen om echt te communiceren, de verveling...

Tox en Soap, je vergeet het allemaal snel. Maar dat maakt ook deel uit van ‘de soul van de nineties’ die Mennes optekent: dat je het snel vergeet en dat dat misschien maar beter is ook. ‘Er is geen enkel verband en het betekent allemaal niets.’

Gruwelijke boeken (en dan heb ik de lezer van deze recensie nog de wreedaardige seks bespaard), maar ze slaan wel aan. Omdat ze goed geschreven zijn, met een dwingend ritme. Wellicht ook omdat hier eens niet aan egotripperij wordt gedaan. En omdat ze een harde kern van waarheid bevatten.

Misschien verdwijnt Mennes even snel van het literaire toneel als hij erop verzeild is geraakt, maar dit moet men hem in elk geval nageven: wie van het einde van deze godvergeten eeuw iets wil onthouden, kan bij hem terecht.

Pascal Cornet
paul mennes, Tox, Nijgh & Van Ditmar, Amsterdam / Dedalus, Antwerpen, 1994, 131 p.
paul mennes, Soap, Nijgh & Van Ditmar, Amsterdam / Dedalus, Antwerpen, 1995, 127 p.